Nadat de week ervoor een nationale hysterie uitbrak over de komst van asielzoekers, was het de afgelopen week ook tijd voor reflectie en discussie. Zoals gebruikelijk liep Nederland weer massaal leeg op internet, maar ook in de serieuze dagbladen en bij de talkshows maakte een keur aan ‘deskundigen’ en BN’ers hun opwachting. Het meest opvallend vond ik de megalomane plannenmakerij die werd gepresenteerd. Hoe grotesker het probleem werd geschetst, hoe ingrijpender en onrealistischer de plannen. De hele samenleving moet op de schop om Nederland te behoeden voor de vloedgolven asielzoekers die het land overspoelen. En ik maar denken dat de maakbaarheid van de samenleving een uitvinding van de “linkse multiculti-kerk” was, althans dat beweert Wakker Nederland altijd.

Steeds meer mensen mengen zich in het debat, omdat ze bezorgd zijn dat onze samenleving “die stroom asielzoekers” niet aankan. Helaas bespeur ik zelfs bij familie, vrienden en bekenden een licht gevoel van onbehagen als er gesproken wordt over “het enorme probleem” waarmee Nederland nu wordt opgezadeld.

Maar hebben we het hier over een probleem, of is de hele ophef te vergelijken met de zorgen over een mogelijke invasie van marsmannetjes? Ik zou zeggen het laatste. Is er dan niets aan de hand? Jazeker, maar dan voor de asielzoekers die het oorlogsgeweld in Syrië proberen te ontvluchten en veiligheid zoeken. Maar is er dan geen probleem voor Nederland? Nee, natuurlijk niet. Doordat vrijwel alle berichtgeving gaat over de mogelijke schadelijke gevolgen voor Nederland en over de noodzakelijke damage control, neemt de hysterie alleen maar toe en daarmee ook de bizarre plannenmakerij.

Waar hebben we het over? Wat zijn de zorgen? Het gaat om aantallen, de gelukzoekers (de rotte appels in de mand), en vooral cultuurverschillen. De ophef over aantallen is eigenlijk te gênant voor woorden. Het aantal vluchtelingen in Nederland is momenteel ook bij de hoogste schattingen 0,2 procent van de bevolking. Vluchtelingenwerk maakt zich grote zorgen over het feit dat een meerderheid van de bevolking het aantal sterk overschat en zich kennelijk laat misleiden door populisten en nationalisten.

Ronald Buijt van Leefbaar Rotterdam kan dat percentage natuurlijk niet botweg ontkennen, maar meent dat het om de ongelijke spreiding gaat. Die linkse elite met zijn 0,2 procent moet maar eens in zijn stad gaan kijken. Daar zijn wijken met meer dan 75 procent bewoners uit Turkije, Marokko en Polen. Typisch populistische bangmakerij en desinformatie! Het gaat helemaal niet om asielzoekers. Het grootste deel van die mensen heeft een Nederlands paspoort meneer Buijt. Dat kunt u verschrikkelijk vinden, maar dat heeft u maar te accepteren.

We moeten “echte” asielzoekers scheiden van de gelukzoekers hoor je opiniemakers en politici roepen. Een zeer kwalijk onderscheid wordt hier gemaakt. Natuurlijk zijn het gelukzoekers. Wie niet? We zijn allemaal gelukzoekers. Niets mis mee. Vluchten voor geweld, een beter bestaan zoeken, een toekomst voor je kinderen, is geluk zoeken. Mogen asielzoekers dat soms niet? Voor het zwitserlevengevoel reizen we af naar tropische belastingparadijzen, maar asielzoekers mogen alleen maar zielig zijn en geen eisen stellen. Die moeten met de pet in de hand dankbaar zijn met een matras in een sporthal.

Dan het cultuurverschil. Het gaat nu niet over mensen die “dezelfde Europese culturele waarden” hebben, zoals tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië of de vluchtelingen uit Hongarije in 1956, maar (daar heb je ze weer) over moslims. Daarmee wordt van een menselijk drama in een handomdraai een “moslimprobleem” gemaakt. Dat leidt tot de gebruikelijke islamofobe uitspraken van politici, zoals VVD-leider Halbe Zijlstra die vluchtelingen met “sharia-achtige opvattingen” wil tegenhouden. Hoe, dat dondert niet; punt gemaakt. Of een PVV-raadslid in Almere die voorstelde om een avondklok voor asielzoekers in te stellen om zo te voorkomen dat ze “onze vrouwen” lastig vallen. Of de journalist Robbert van Lanschot die meent dat asielzoekers (want moslims) niets te zoeken hebben in Bloemendaal, Wassenaar en rijkenwijken in grote steden, want “wat moeten die met truffels en patisseriewinkels?”. Zet ze in een getto bij elkaar. Emeritus hoogleraar Juliaan van Acker meent dat moslims helemaal niet thuishoren in Europa en dat er Europees beleid moet worden ontwikkeld “onder leiding van een charismatische leider”, om alle moslims uiteindelijk Europa uit te krijgen. Waar heb ik dat meer gehoord?

Zo kunnen we nog een tijdje doorgaan. Het gaat me nu even niet over de kwalijke inhoud van deze voorstellen, maar om de bravoure waarmee volstrekt belachelijke maatregelen uit de hoed worden getoverd. Dat is het kenmerk bij uitstek van populistische retoriek: simplistische oplossingen presenteren voor zogenaamde problemen die beleidsmakers negeren.

Gelukkig zijn er ook veel mensen in Nederland die de asielzoekers verwelkomen en spontaan in actie komen om hen te helpen, maar het is tegelijk van groot belang om die volstrekt belachelijke voorstelling van zaken actief te bestrijden en dit soort populistische retoriek te ontmaskeren.

Thijl Sunier is hoogleraar Antropologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarnaast is hij redacteur van het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Muslims in Europe, voorzitter van de Netherlands Interuniversity School for Islamic Studies en voorzitter van de Antropologen Beroepsvereniging.