Ik moest daaraan denken na een bezoek aan Sarajevo, de prachtige, maar ook treurige hoofdstad van Bosnië. Terwijl hier het verkiezingscircus voortdenderde en politici van het ‘foute populisme’, zoals Geert Wilders, Thierry Baudet en Jan Roos, en het ‘niet-foute populisme’, zoals Mark Rutte en Sybrand Buma, grossierden in geklets en gelamenteer over de bedreiging van ‘onze’ identiteit door een bepaald (lees: islamitisch) deel van de bevolking, was ik een week in Sarajevo voor een conferentie.

Genoeg tijd om in de wandelgangen ervan de stad beter te leren kennen. Een stad met een loodzware geschiedenis op elke vierkante meter. ‘Eigenlijk te veel geschiedenis’, zoals een collega van de universiteit van Sarajevo zei. Sommige van die geschiedkundige gebeurtenissen zijn tegenwoordig niet meer dan een bijna exotische voetnoot, zoals de moord op de kroonprins van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie in 1914 door Gavrilo Princip, een tegenstander van de Habsburgse bezetters. Je zou op straat zomaar voorbij lopen aan de crimescène als er niet een klein museum was met honderd jaar oude foto’s.

Andere, heel erg recente geschiedenis is natuurlijk veel meer aanwezig in de straten van Sarajevo, de oorlog in Bosnië, die twintig jaar geleden formeel eindige. Sarajevo is bijna vier jaar belegerd door het Bosnisch-Servische leger onder leiding van de oorlogsmisdadiger Radovan Karadzic en zijn kompaan Ratko Mladic, met als gevolg vele duizenden doden. Het doel was de regering op de knieën krijgen en de bevolking uithongeren. Als je de stad bezoekt kun je goed zien in wat voor onmogelijke situatie de bevolking zich toen bevond. In tijden van vrede een prachtig gelegen stad in een vallei tussen beboste heuvels, maar tijdens de belegering was elk plein, elke open plek, zoals bruggen en brede wegen, het doelwit van scherpschutters en aanvallen door Servische nationalisten.

De Markale-markt in het hart van Sarajevo, nu een vriendelijke groentemarkt waar bewoners in het lentezonnetje hun inkopen doen, veranderde in 1994 in een bloedbad toen er een mortier terechtkwam. Enzovoorts, enzovoorts. Tussen de woonwijken rond het centrum zijn er grote witte begraafplaatsen, waar hier en daar mensen zitten, bloemen leggen, herdenken. Het meest onheilspellend zijn de jaartallen van overlijden op die graven, allemaal midden jaren negentig. Pas als je zoiets ziet, dringt pas écht tot je door wat hier is gebeurd. Officiële gedenkplaatsen zijn goed, maar dit is eerstelijns verdriet. Dat hakt erin.

En dan hebben we het nog niet eens over de volkerenmoord in de Oost-Bosnische stad Srebrenica in juli 1995, waar meer dan 8.000 mannen en jongens werden vermoord. De stad ligt bij de grens van wat nu de republiek Servië is en de Bosnische Serviërs wilden het gebied zuiveren van alles wat niet Servisch was. De mannen en jongens werden vermoord, omdat zij moslims waren, omdat de Servische nationalisten meenden dat hun identiteit en cultuur bedreigd werden door de moslims. Waar heb ik dat nog meer gehoord?

Tegenwoordig is Srebrenica al bijna weer vergeten. Dat viel me op tijdens de conferentie. Veel jonge mensen, zelfs met een academische opleiding, kennen die geschiedenis niet of maar heel oppervlakkig. Ook mijn eigen kinderen moesten lang nadenken. Ja, zij hadden erover gehoord, omdat er Nederlandse militairen waren. In Nederland is de massamoord eigenlijk vooral in het nieuws als politici of het leger weer eens proberen hun straatje schoon te vegen als het gaat om de verantwoordelijkheid van Dutchbat. Dat is schandalig! Deze volkerenmoord vond plaats in Europa, niet zeventig jaar geleden, maar onlangs. Sommigen in West-Europa roepen natuurlijk graag dat de Balkan eigenlijk niet tot Europa hoort, maar dat lijkt me te stompzinnig om verder op in te gaan.

In de Tweede Wereldoorlog waren het Europeanen die hun massamoord op joden legitimeerden met een verhaal over bedreiging, in Bosnië precies hetzelfde. En hoe je het ook wendt of keert, na de verkiezingen in Nederland heeft het populisme weer aan kracht en invloed gewonnen en weer met een verhaal over bedreiging.

Laten we dat vooral niet vergeten!