Op 24 februari drong Poetin Oekraïne binnen en veroorzaakte hij onmenselijk leed en onzekerheid voor miljoenen burgers in dat land. Precies op die dag besloot het Nederlandse kabinet om vijf belangrijke brieven over het toeslagenschandaal, inclusief een brief over ‘zwarte lijsten’, naar de Kamer te sturen. Toeval of niet? We zullen het nooit weten.

Maar wat we wel weten is dat de politiek in de communicatie met de samenleving vaker gebruik maakt van ‘handige timing’. Onwelgevallige boodschap? Breng die naar buiten wanneer iedereen met het hoofd ergens anders zit.

Vandaag is het bijvoorbeeld 21 maart, de Internationale Dag tegen Racisme. Bij uitstek de dag om alle fouten van het toeslagenschandaal te corrigeren. Laten we er ook geen doekjes van ‘affaires’ om winden, we praten hier immers over één van de grootste institutioneel racistische zondes in de geschiedenis van Nederland.

Wat stond er in die brieven van 24 februari? Nou, de risicomodellen die worden gebruikt bij de toekenning van toeslagen, antwoorden op dubieuze uithuisplaatsingen, een uitspraak van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden over onder meer zwarte lijsten en een risicoselectie op basis van uiterlijk (lees: niet-wit) voorkomen.

Dit zijn ernstige zaken van een discriminerende overheid, waar helaas cosmetische oplossingen voor worden aangereikt.

Zo zijn er maatregelen aangekondigd die voornamelijk als doel hebben om straks als afvinklijstje te fungeren voor de samenleving. Met andere woorden: een cursusje vooroordelen voor ambtenaren hier en een training bewustwording daar, evenals de vrijblijvende mededeling dat dubbele nationaliteit niet meer als risico-indicatie wordt gebruikt.

En dan is er nog de kwestie van het geld. Dat doet het altijd goed, om te laten zien dat de overheid haar uiterste best doet om een probleem aan te pakken. Tot en met 2026 wordt jaarlijks 12 miljoen euro uitgetrokken voor ‘anti-discriminatie’ bij het rijk en de gemeenten. Maar hoe ze dat concreet willen doen blijft vaag.

Nu er veel bewijs van institutioneel racisme op tafel is gelegd, moeten er vijf stappen worden gedaan om dit probleem te tackelen. Ten eerste moet het kabinet erkennen dat er sprake is geweest van institutioneel racisme en hiervoor het boetekleed aantrekken. Daarnaast moet er een onderzoek komen naar welke onderdelen van het proces, beleid en regels aan het institutioneel racisme hebben bijgedragen.

Vervolgens moeten er, op basis van het onderzoek, stevige maatregelen worden genomen, zodat oneerlijke processen en regels met wortel en tak uitgeroeid worden. Ook moet de Belastingdienst periodiek verantwoording afleggen aan een extern gezaghebbend orgaan, waar gedupeerden ook zitting in hebben. Ten slotte moet er een normstelling komen door leidinggevenden binnen de Belastingdienst, mensen die non-discriminatie niet alleen met de mond belijden maar hier ook echt werk van maken.

Waarom zo’n grondige aanpak? Institutioneel racisme is een structureel probleem, geen individueel probleem

Een cursusje omgaan met vooroordelen, puur om de zaken af te vinken, is een slecht idee. Maar een grondige training – die ambtenaren bewustmaakt van hun vooroordelen, gepaard met interventies die hen helpen die vooroordelen in de uitoefening van hun functie zoveel mogelijk uit te schakelen – helpt wel. De trainingen aan individuele ambtenaren vormen een sluitpost, niet het startpunt van de aanpak.

Waarom deze grondige aanpak? Institutioneel racisme is een structureel probleem, geen individueel probleem. Het gaat hier om een collectief uitsluitingssyteem, waar ambtelijke structuren én de dominante witte cultuur onderdeel van zijn. Bovendien lijkt het erop dat de Belastingdienst bewust onderscheid maakte tussen mensen op basis van hun nationaliteit, achternaam en persoonlijke kenmerken. Wat voor zin heeft het nog om iemand die bewust op deze gronden onderscheid maakt bewust te maken van zijn of haar vooroordelen?

Als je structureel racisme bij de Belastingdienst écht wil aanpakken, gaat dit verder dan een paar pleistertjes plakken tegen het bloeden. Er moet een ingrijpende operatie plaatsvinden. En al deze maatregelen zijn compleet nutteloos als in de tussentijd de verantwoordelijke personen binnen de Belastingdienst en de bewindslieden de kaken stijf op elkaar houden en niet erkennen dat het hier gaat om institutioneel racisme.

Minister-president Mark Rutte moet excuses aanbieden voor het institutioneel racisme bij de Belastingdienst, het beschamen van de Nederlandse rechtsstaat en het schenden van artikel 1 van onze grondwet. Hij moet hiervoor een aparte persconferentie beleggen. Ik wil hem wel helpen bij het schrijven van zijn speech.