De afslachting van een Franse leraar vanwege een les over vrijheid van meningsuiting heeft ons er weer op gewezen dat we niet alleen een probleem hebben met gewelddadige rechts-radicalen, maar ook met geradicaliseerde moslims. Extremisten die aan hun geloof het recht menen te ontlenen om de vrijheid van meningsuiting in bloed te smoren. En evenzeer als het onjuist is om dat als ‘inherent’ aan de islam te beschouwen, is het om te doen alsof het er helemaal niets mee te maken heeft: voor de moordenaar vloeide zijn terreurdaad daaruit regelrecht als goddelijke verplichting voort.

Het essentialistische idee dat er maar één ‘ware islam’ bestaat, is nu net iets wat fundamentalisten met hun felste tegenstanders delen, waarbij de eersten dit dan alleen positief en de tweeden dit negatief duiden. Vredelievende moslims zullen onder ogen moeten zien dat hun religie nu eenmaal, naast hun eigen, ook gewelddadige interpretaties kent, die onder verwijzing naar bepaalde passages in heilige geschriften pretenderen alle andere interpretaties als vals te kunnen verdoemen.

De Franse overheid heeft nu besloten er hard tegenin te gaan, en ook de morele aanstichters te vervolgen – zij die de moord hebben toegejuicht of goedgepraat, dan wel de munitie voor de religieuze legitimatie ervan hebben geleverd.

Bij dat laatste loopt zij onvermijdelijk tegen het dilemma op, of je de vrijheid van meningsuiting kan, mag en moet redden door verkeerde meningen te vervolgen. De wet maakt immers onderscheid tussen droom en daad – gedachten zijn vrij, omdat anders de gedachtenpolitie van de totalitaire staat op de loer ligt.

Ik moet denken aan het beroemde citaat dat lange tijd werd toegeschreven aan Voltaire, maar eigenlijk uit een boek over hem van Evelyn Beatrice Hall komt: ‘Ik verafschuw uw opvatting, maar ik ben bereid te sterven voor uw recht hem uit te dragen.’ Wijze woorden, maar gelden die ook voor de vrijheid van fundamentalisten om te verkondigen dat anderen moeten sterven?

Religie is uiteindelijk een keuze, etniciteit is dat niet

Hun opvattingen over religieuze eigenrichting zijn deels door buitenlandse internetsites, deels door geïmporteerde imams gevoed. Eén van de Franse clubs die daarom nu onder vuur ligt, is het Collectif Contre l’Islamofobie en France. Dit brengt mij op een cruciaal punt.

In het kielzog van Black Lives Matter klonken er ook in Nederland stemmen op om islamofobie op één lijn te stellen met racisme. Maar religie is geen ras. Religie is uiteindelijk een keuze, etniciteit is dat niet. Verandering van geloof is mogelijk, verandering van huidskleur niet. En hoezeer bij tal van radicaal-rechtse politici en kiezers hun haat jegens de islam inderdaad door algehele generalisatie niet vrij is van tenminste xenofobe trekken, is kritiek op een geloof als zodanig volstrekt legitiem – ook als dat zaken en taboes betreft die de gelovigen zélf als heilig en onaantastbaar beschouwen.

Te makkelijk wordt zulke kritiek, en daarmee ook de criticaster, soms als racistisch weggezet, waarmee een veto over mogelijke bestrijding van bepaalde geloofsaxioma’s wordt uitgesproken – of dat nu boerka of besnijdenis betreft. Geloofsvrijheid betekent niet vrijwaring van geloofskritiek; het recht op het één is onlosmakelijk met het ander verbonden, zoals ook geloofsafval voor elk individu toegestaan is, en diens voormalige medegelovigen zich daarbij dus uiteindelijk gewoon hebben neer te leggen, de familie inclusief.

Daar komt nog een wezenlijk verschil met BLM bij. Wat de zwarte activisten in Amerika en Europa verlangen is in feite niet meer dan dat de blanke meerderheid zich aan haar eigen officiële principes uit de Grondwet houdt: gelijke behandeling voor iedereen, ongeacht etniciteit. Zij onderschrijven in beginsel alle essentiële westerse waarden en eisen slechts, terecht, één ding: jullie normen dienen ook voor ons te gelden.

Radicale moslimfundamentalisten eisen het omgekeerde: jullie normen gelden niet voor ons, wij hebben recht op onze eigen. Waar BLM met de westerse waarden strijdige zaken bestrijdt, bestrijden zij juist die westerse waarden. Zij claimen ook in het Westen het recht om daarnaar te handelen en om hun normen desnoods met geweld op te leggen. Zij weigeren het gezag van de neutrale staat te erkennen en keren zich, anders dan BLM, tegen de open democratische samenleving. Dat is de boodschap van die Tsjetsjeense terrorist en van degenen die hem tot zijn daad inspireerden. En dat anderen voor deze vorm van islam enige fobie ontwikkelen lijkt mij volkomen terecht.