Vraag: Wat is de overeenkomst tussen het coronavirus en racisme? Antwoord: Mensen die hier niet in geloven hebben er geen last van.

Het is een flauwe grap, maar er zit een pijnlijke waarheid in. Mensen worden zich pas bewust van het coronavirus of racisme als ze hier zelf slachtoffer van worden, of hun directe omgeving.

Maar de manier waarop onze samenleving reageert op beide virussen verschilt hemelsbreed. Om de coronacrisis te bestrijden laten we deskundigen onderzoek doen. Zij adviseren de overheid en proberen een medicijn ontwikkelen. Dat verklaart waarom sinds half maart de afkortingen RIVM en OMT over de lippen van bijna alle betrokken Nederlanders komen. Deze deskundigen weten waar ze het over hebben, dus luisteren we naar hen.

Maar deze logica wordt meteen de prullenmand in gegooid als het over het racismevirus gaat. Dit virus is minstens zo complex als COVID-19, maar bestaat veel langer. Ik durf te stellen dat racisme bovendien meer slachtoffers heeft gemaakt. Toch nemen we opvallend genoeg een amateuristische houding aan in de manier waarop wij het racismevirus te lijf gaan.

Dit heeft voor een groot deel te maken met de laagdrempeligheid van het thema. Je kunt er gemakkelijk over meepraten. Hetzelfde mechanisme zie je bij voetbal, waar eens in de zoveel jaren de helft van Nederland zichzelf wijsmaakt over een beter strategisch vermogen te beschikken dan de coach van het Nederlands elftal. Voetbal roept sterke emoties op bij de spelers en de toeschouwers. En dit geldt natuurlijk ook voor racisme.

Maar het hebben van emoties vormt geen voldoende basis voor een diepgravende analyse. Dat de helft van Nederland het beter meent te weten dan de bondscoach, betekent nog niet dat al deze mensen het net zo goed kunnen als Ronald Koeman. Toch is dat wat er constant gebeurt in het gesprek over racisme – er wordt weinig moeite gedaan om deskundigheid te ontwikkelen in het aanpakken van dat probleem.

Daarnaast hebben wij de neiging om racisme tot een emotie te reduceren. Neem maar de woorden van onze minister-president Mark Rutte, die vorige week tijdens een persconferentie benadrukte dat racisme meer is dan een Amerikaans probleem. ‘Het is niet alleen de Verenigde Staten waar mensen leven die het gevoel hebben dat ze in de samenleving niet volledig mee tellen. Ook hier is racisme.’

Rutte heeft het hier expliciet over ‘het gevoel’. Het hoeft dus geen feit te zijn. Zijn uitspraak illustreert perfect de kern van het probleem: zolang racisme als een emotie wordt behandeld en niet als een feit wordt erkend, zijn we ver verwijderd van de oplossing.

Met tovertermen als ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ zullen we racisme niet uit onze samenleving bannen

De Black Lives Matter-beweging, die een wereldwijde golf van protesten heeft veroorzaakt, wordt als een katalisator gezien in de aanpak van racisme. In de publieke opinie worden vragen gesteld over hoe we dit menselijke virus kunnen aanpakken. Dat is vooruitgang. Maar in het zoeken naar het antwoord op deze vraag is het belangrijk om elkaar te blijven herinneren aan het feit dat complexe vragen geen makkelijke antwoorden verdienen.

Wees kritisch als politici en andere bestuurders met een lijstje van maatregelen komen om racisme aan te pakken. Want met tovertermen als ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ zullen we racisme niet uit onze samenleving bannen.

Hetzelfde geldt voor cosmetische aanpassingen, zoals quota, anoniem solliciteren en het verbieden van de nekklem bij de politie. Wie oprecht racisme wil aanpakken, moet investeren in interdisciplinair onderzoek naar dit verschijnsel, zich door deskundigen laten adviseren en een pijnlijk maatschappelijk gesprek daarover voeren.

Precies dus op dezelfde wijze zoals we met het coronavirus omgaan. Het is pijnlijk, maar het loont. Dus wanneer gaat het kabinet een speciaal team met deskundigen aanstellen, een soort OMT? We hebben racisme-adviseurs nodig.