Ze zitten beiden in het derde jaar van hun opleiding voor maatschappelijk werker en voeren een pittige discussie.

‘In mijn stage bij schuld- en hulpverlening heb ik gezien dat het best werkt. Ik hoef zelf helemaal geen Afghaanse of Ethiopische achtergrond te hebben om te kunnen begrijpen hoe dat gezin kan ontsporen, en hoe ik ze kan helpen hun zaakjes weer op de rails te krijgen. Wij kennen onze protocollen. We hebben geleerd hoe je de problemen moet analyseren en welke middelen je hebt om de cliënten te helpen, zodat ze weer verdere stappen kunnen gaan maken. En als we elkaar niet verstaan, dan is er een tolk beschikbaar’.

‘Mijn ervaring is heel anders. Juist omdat ik dezelfde achtergrond heb als mijn cliënt – ik loop stage bij jeugdzorg – voel ik direct een soort vertrouwen. De dochter voelde zich bij mij veel gemakkelijker dan bij mijn coach, die een totaal andere achtergrond heeft. In ons vakgebied zijn het echt niet alleen de handboeken, de regeltjes, de instructies en de protocollen waarmee we de ellende kunnen opruimen. Het gaat vaak over het jezelf kunnen inleven in de problemen. Helemaal wanneer een specifieke religieuze, sociale of immigratieachtergrond bestaat.’

Het gesprek kwam op gang na het bekijken van de documentaire Naziha’s Lente (2015) van documentairemaker Gülsah Dogan. De alleenstaande Marokkaans-Nederlandse Naziha is moeder van negen jongens en één meisje. Haar gezin wordt gezien als een ‘Marokkaans probleemgezin’. Ze leeft al jaren gescheiden van haar dertig jaar oudere man. Ze vecht, kost wat kost, om haar kinderen op het rechte pad te houden.

Bij het gezin van Naziha zijn in de loop van die jaren tientallen hulpverleners over de vloer gekomen. Stapels dossiers zijn volgeschreven. Toch blijken instellingen als jeugdzorg en de politie het niet te kunnen redden. Dit alles ondanks de inspanningen van moeder Naziha.

Naziha wordt uitgenodigd haar casus te vertellen tijdens een bijeenkomst over de decentralisatie van de Jeugdzorg. Het beeld van die bijeenkomst geeft weer waar de discussie van de twee studenten over gaat. Alle aanwezigen zijn ongetwijfeld professionals. Allemaal mensen die gepokt en gemazeld zijn door het vaak ingewikkelde werk met jongeren die aan hen zijn toevertrouwd. Toch valt mij meteen op dat er iets ontbreekt aan het gehoor van Naziha.

Hulpverlening zonder affiniteit met het leven en de achtergrond van de cliënt draagt het levensgrote risico te mislukken

Tussen de hulpverleners zit niemand die een vergelijkbare achtergrond heeft als de gezinsleden van Naziha. Terwijl in de casus duidelijk wordt gesproken over de ‘Marokkaans-Nederlandse’ moeder en de familie wordt beschreven als een ‘Marokkaans probleemgezin’.

Het doet mij heel erg denken aan die masterclasses voor officieren van justitie, rechters en anderen werkzaam in de magistratuur, over handhaving en strafrecht met betrekking tot jongeren met een migratieachtergrond. Vaak ontbreken op die bijeenkomsten professionals met diezelfde achtergrond.

Het jodendom kent een uitgebreide religieuze wet- en regelgeving die keurig staat gerangschikt in vier dikke wetboeken. Het hele leven vanaf geboorte tot graf, de gebedsdienst in de synagoge, het huwelijksleven, wat er wel en wat niet gekookt mag worden: het is allemaal terug te vinden in die vier delen. Maar het joodse leven kent nog één extra wetboek dat niet op schrift is gesteld. En dat deel is misschien wel het allerbelangrijkste.

Dat vijfde deel zit tussen de oren. Het is die extra antenne die wij nodig hebben om aan te voelen wat noodzakelijk is, daar waar de regelgeving of de protocollen net even niet in voorzien.

Hulpverlening, ondersteuning en begeleiding op maatschappelijk terrein door de instanties lukt vaak wel. Maar in heel veel gevallen is daar dan toch net nog die extra antenne nodig, die aanvoelt wat er in werkelijkheid ontbreekt of mis is. Dat zijn die extra signalen die alleen maar door de doelgroep zelf worden opgevangen, maar die de andere professionals ontgaan. En dan gaat het toch nog mis.

Naziha’s Lente houdt onze samenleving een spiegel voor. Hulpverlening zonder affiniteit met het leven en de achtergrond van de cliënt draagt het levensgrote risico te mislukken.