In het vak ‘Introductie tot de politicologie’ behandel ik met mijn studenten elk jaar weer het onderwerp politieke vernieuwing. Het gaat dan over broodnodige vernieuwing van het politieke systeem, meestal door de opkomst van nieuwe stromingen en partijen. Voorbeelden hiervan zijn partijen als D66 en de SP, die opkwamen omdat er behoefte was aan vernieuwing van het systeem, of omdat de bestaande partijen ergens een gat hadden laten vallen.

De grootste vernieuwingsbeweging van de afgelopen twee decennia is het populisme. Wat je er ook inhoudelijk van vindt, het populisme heeft grote veranderingen bewerkstelligd. Een groot aantal populistische partijen heeft de afgelopen decennia zitting genomen in ons parlement, of geprobeerd om daarin te komen. Op dit moment zijn twee populistische partijen in de Tweede Kamer vertegenwoordigd: de PVV en FvD.

Enkele nieuwe populistische partijen hopen nu in ons parlement verkozen te worden. JA21 van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga en Code Oranje van Richard de Mos hebben de beste papieren om door te breken. Ook dit jaar zijn de uitdagers van de bestaande orde vooral op rechts te vinden. En dit roept de vraag op: waar blijft de politiek vernieuwing op links? De afgelopen twee decennia is op links eigenlijk alleen de Partij voor de Dieren doorgebroken. 50Plus en Denk hebben wel enkele linkse programmapunten, maar verder een sterk conservatieve agenda.

De afgelopen twee decennia is op links eigenlijk alleen de Partij voor de Dieren doorgebroken

Aan de verkiezingen doen ook enkele nieuwe progressieve partijen mee. Maar welke van deze partijen is nu echt van toegevoegde waarde en zal zorgen voor politieke vernieuwing op links, op een schaal waarop het populisme de boel op rechts opgeschud heeft? Er zijn een aantal kandidaat-partijen die dit hopen te doen, maar de vraag is of we blij moeten zijn met deze partijen.

De voornaamste onder deze nieuwe partijen is BIJ1, een monsterverbond van radicaal-linkse activisten en social justice warriors. De partij van Sylvana Simons voert een uiterst linkse agenda, en gedraagt zich in dat opzicht toch zeker als een links spiegelbeeld van het populisme. Ook nieuw is Nida, een partij die een conservatief-islamitische onderstroming combineert met revanchistisch moslimpopulisme. Niet bepaald partijen waarvan je zegt dat ze de Kamer echt zullen verrijken, ondanks dat er een achterban bestaat die hen aan zetels kan helpen – al zullen het er hooguit een handvol zijn.

En dan is er ook nog Splinter, de nieuwe partij van Femke Merel van Kooten. Eigenlijk de enige partij die in een progressieve, seculiere, links-liberale traditie staat. In een links politiek landschap waarin de PvdA nog steeds alles doet voor de macht, de SP een gesloten, autoritair geleid bolwerk blijft, D66 nog te vaak in de valkuil van woke neoliberalism trapt en GroenLinks zich laaft aan identiteitspolitiek en conservatieve moslims op de lijst plaatst, zou Splinter de gevestigde progressieve orde uit kunnen dagen.

De vraag is echter of deze partij wel een deuk in een pakje boter kan slaan. Van Kooten zocht eerder haar heil bij figuren als Henk Krol en Henk Otten, die niet bepaald een progressief imago hebben. Daarnaast heeft ze een aantal goede ideeën en prima werk verzet als Kamerlid, maar ze is niet de charismatische partijleider die echt een impact kan hebben op de publieke opinie. Mocht Splinter toch in de Kamer komen, dan is het nog maar de vraag of de partij zich ooit zal ontwikkelen tot heel veel meer dan een splinterbeweging – no pun intended.

Met andere woorden: ook bij de aankomende verkiezingen lijkt de politieke vernieuwing op links uit te blijven en hebben de gevestigde progressieve partijen weinig te vrezen van de nieuwe uitdagers. Tel daarbij op dat rechts in de peilingen op flinke winst staat en links historisch laag. Het beeld dringt zich op dat links de komende vier jaren er niet bepaald goed op zal komen te staan. Uit recent onderzoek blijkt echter dat de Nederlandse bevolking de laatste tijd op veel punten geleidelijk naar links opschuift. Welke linkse partij, nieuw of gevestigd, zal hier van gaan profiteren?