Een oproep tot boycot van de Olympische Winterspelen in China. Chinese dreiging richting Taiwan en onderdrukking van de Oeigoeren. Een dreigende Russische inval in Oekraïne. Russische gastoevoer die stokt. Een grootschalige Russische militaire oefening voor de kust van Ierland. Wie het nieuws een beetje volgt over Oekraïne en de Winterspelen, die krijgt het idee dat we misschien in een nieuwe Koude Oorlog beland zijn met Rusland en China.

Wanneer media, politiek en wetenschap China kritisch benaderen, dan gaat het vooral over de interne Chinese mensenrechtensituatie. Van Xingjiang tot Tibet en van verdwenen toptennister Peng Shuai tot aan de Falun Gong: mensenrechten staan in China ernstig onder druk. Hierover maken we ons terecht zorgen, temeer omdat China een wereldmacht is die bovendien steeds machtiger wordt.

Rusland daarentegen lijkt steeds meer op een wereldmacht in verval. Maar een kat in het nauw maakt rare sprongen. De kritiek op Rusland richt zich dan ook voornamelijk over de agressie van het land jegens zijn buurlanden, al mogen we de wijze waarop Poetin met de Russische interne oppositie omgaat niet vergeten. De agressie van de afgelopen vijftien jaar tegen Georgië en Oekraïne, maar ook de hulp bij het neerslaan van protesten in Belarus en Kazachstan tonen dat dat Rusland nog steeds controle over zijn buurlanden uit wil oefenen. Kritiek op en sancties tegen Rusland zijn dus ook van groot belang.

Maar onbenoemd in de kritiek op beide landen blijft één aspect, dat een deel van de misdragingen intern en op het internationale toneel verklaart: hun kolonialisme. Wanneer we het hebben over kolonialisme, dan denken we vaak aan ons eigen verleden en dat van andere Europese landen als België, Engeland, Frankrijk, Spanje en Portugal. Daarnaast krijgen ook Israël (‘kolonisatie van Palestina’) en de Verenigde Staten (‘imperialisme’) geregeld vanuit de wetenschap en de media het verwijt (neo-)koloniale machten te zijn.

Kritiek op het kolonialisme is altijd kritiek op het Westen. Op zich niet onlogisch, gezien het verleden van deze landen. Maar waarom worden China en Rusland eigenlijk nooit bekritiseerd met betrekking tot hun kolonialisme in het verleden, maar ook in het heden? Waarom treft hen hooit het verwijt (neo-)koloniale machten te zijn?

Rusland en China zijn niet slechts landen die de mensenrechten schenden

Welke koloniën hebben we het dan over? Onderscheid is nodig tussen kolonialisme overzee en kolonialisme thuis. West-Europese landen hadden overzeese koloniën. Maar in de periode 1500-1950, de tijd van het kolonialisme, waren China en Rusland ook rustig aan het koloniseren. Rusland richting het oosten, China richting het westen. Zo werden over de eeuwen allerlei landen en volkeren gekoloniseerd en opgeslokt in de Chinese (Dali, Hui, Oeigoeren en Tibetanen) en Russische (Esten, Letten, Litouwers, Oekraïners en Tataren) rijken.

Dit verklaart veel van de bezettingen en conflicten rondom Rusland en China. Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was dan ook eigenlijk een vorm van dekolonisatie. Oekraïne zou je in zekere zin het Indonesië van Rusland kunnen noemen. Russische nationalisten zien Oekraïne ook nog steeds als een onderdeel van Rusland.

China is nooit gedekoloniseerd – alleen Vietnam heeft zich eeuwen geleden losgemaakt van China – en daarom spelen bezettingskwesties rondom Xinjiang (vroeger: Oost-Turkestan) en Tibet nog steeds. Bovendien hoopt China nog steeds op inlijving van Taiwan, dat als een afvallige provincie wordt beschouwd. De geestelijke dekolonisatie die in de twintigste eeuw vat kreeg op het Westen, en tot op heden hier nog steeds speelt, heeft daar nooit plaatsgevonden. Rusland wil weer opperheerschappij over Oekraïne en de andere voormalige Sovjetrepublieken; China drukt elke neiging tot separatisme met harde hand de kop in.

Juist daarom is het zo belangrijk dat we Rusland en China bekritiseren. Het zijn niet slechts landen die de mensenrechten schenden, het zijn ook koloniale machten. Hun kolonialisme in het heden – vergeet het neokolonialisme van China in Afrika niet – is niet minder erg dan ons koloniale verleden. Tegen de Oeigoeren vindt zelfs een genocide plaats. Journalisten, wetenschappers en intellectuelen met de mond vol van kritiek op het Europese verleden, op de VS en op Israël zouden er daarom goed aan doen om ook eens kritisch te reflecteren op China en Rusland.