Het is helemaal niet moeilijk om de diepte van het trauma van de verkiezingsnederlaag van de oppositie in Turkije voor te stellen. Sinds eind mei, in een periode van ongeveer vijf maanden, was de belangrijkste oppositiepartij van het land, de seculiere-centristische CHP, het brandpunt van de onrust. Ze was op weg om de sterke man van Turkije, Recep Tayyip Erdogan, uit te dagen, samen met vijf andere partijen aan de nationalistische en conservatieve kant. Maar de CHP faalde jammerlijk.

CHP-leider Kemal Kilicdaroglu was in de maanden voorafgaand aan de Turkse presidentsverkiezingen van 14 en 28 mei gehypet als ‘Turkse Gandhi’ door een massa überoptimistische opiniemakers in Turkije en daarbuiten. Hij werd kritiekloos geprezen als de gedoodverfde winnaar door de oppositiemedia, maar eindigde als een teleurstelling. Maar zeer weinig intellectuelen en deskundigen hebben zich tot nu toe verontschuldigd voor hun misplaatste optimisme. Integendeel, velen van hen zijn na de nederlaag van kant veranderd en hebben zich aangesloten bij het handjevol kritische analisten, alsof er niets fout was gegaan.

Gedurende vijf maanden weigerde Kilicdaroglu kritisch naar zijn eigen rol te kijken. Hij bleef stug volhouden dat hij eigenlijk niet had verloren. Ook beweerde hij warrig dat de 48 procent van de stemmen (tegenover 52 procent waardoor Erdogan aan de macht bleef) ‘eigenlijk het bewijs was dat hij had gewonnen’. Terwijl de CHP-leider de realiteit maar niet onder ogen wilde zien, groeide de frustratie binnen zijn partij, terwijl woede en apathie onder de oppositiekiezers een hoogtepunt bereikten.

Ten tijde van het partijcongres afgelopen weekend was alle opsmuk die Kilicdaroglu vals afbeeldde als de ‘hoop van een nieuw Turkije’ verdwenen. Maar in contrast daarmee slaagde hij er tot het laatste moment paradoxalerwijs in om een groot deel van de loyale – en volgens critici corrupte – topfiguren binnen de partij om zich heen te houden. Hoewel er aan de stoelpoten van zijn macht werd gezaagd leek het er ironisch genoeg op dat hij nog steeds in een nek-aan-nek race zou winnen.

Het resultaat van het congres van de belangrijkste Turkse oppositiepartij is daarom tot op zekere hoogte verrassend. Kilicdaroglu wordt – om de juiste term te gebruiken – ontslagen uit de topfunctie waar hij zo graag aan vast leek te houden. In een proces, dat doet denken aan het vertrek van Margaret Thatcher bij de Tories, onthielden de afgevaardigden zich van steun bij de stemming op zaterdag. Hij verloor in de tweede ronde met een kleine marge van de jonge en energieke rivaal, Özgür Özel, en moest in schande vertrekken.

De koppigheid van Kilicdaroglu om aan het roer van de CHP te blijven leidde in elk geval tot een verlies van vijf kostbare maanden voor de vermoeide oppositiekiezers. De verkiezing van Özel wordt daarom gezien als een opluchting. Het betekent echter niet per se een ‘verandering’ – een woord dat maandenlang overmatig werd gebruikt binnen de CHP-kringen. Wel is de wisseling van de wacht misschien een eerste stap die kan leiden tot een verandering in visie, tactiek en een nieuwe dynamiek om het regime van Erdogan uit te dagen.

Zeker is dat, gezien de alliantie die is gesmeed tussen Özel – die bekendstaat als een hyperactieve politieke figuur – en Ekrem Imamoglu, de charismatische burgemeester van Istanbul, laatstgenoemde de echte winnaar van het CHP-congres is. In zijn overwinningstoespraak maakte Özel duidelijk dat ‘Imamoglu een broer voor me is, en hij zal ons naar de top brengen.’ Kortom, dit is een resultaat dat Imamoglu zal stimuleren in zijn streven om burgemeester van Istanbul te blijven en uiteindelijk een positie te verwerven om over vier jaar Erdogan uit te dagen bij de volgende presidentsverkiezingen. Het hangt er natuurlijk af van of hij de lokale verkiezingen aan het eind van maart volgend jaar wint.

De CHP is een oude machine die interne hervormingen afwijst

Een andere conclusie van het resultaat heeft te maken met de politieke cultuur in Turkije. De CHP, die dit jaar haar honderdjarige bestaan en dat van de Turkse Republiek viert, is misschien wel de meest statische politieke instelling in het land. De CHP is een oude machine die interne hervormingen afwijst en zich verzet tegen een overgang naar een moderne sociaal-democratische partij. Het beeld van zondag toont verrassend genoeg aan dat ondanks de status quo die de partijstructuren van binnenuit heeft aangetast, de basis duidelijk maakt dat ze verlangen naar een nieuwe geest. In zekere zin betekent de overwinning van Özel een nieuw elan. De CHP wenst om wat er nog over is van de oppositiedynamiek te behouden. Ook wil de partij de wanhoop bij het deel van de Turkse samenleving dat anti-Erdogan is van zich afschudden.

Aan de andere kant beweren zowel de linkervleugel van de partij – vertegenwoordigd door Ilhan Cihaner, een advocaat die pleit voor een democratisch socialistische koers – als sceptische buitenstaanders dat Özels overwinning niet meer is dan een naamswijziging. Volgens deze criticasters gaat het alleen om een nieuw gezicht, want de CHP blijft dogmatisch aan de seculier-nationalistische ideologie van het Kemalisme vasthouden. Het partijcongres koos zondag ook de nieuwe kaders om de partij te leiden, en het is een mix van nieuw en oud. Het feit dat Özel de hardwerkende Koerdische parlementariër Sezgin Tanrikulu niet heeft benoemd tot het bestuur, wordt gezien als een teken dat hij zich liever niet wil branden aan het Koerdische vraagstuk, wat Kilicdaroglu ook niet durfde. Of de criticasters gelijk hebben of niet zal over vijf maanden blijken.

Eén ding is duidelijk: de ogen zullen gericht zijn op Özel en İmamoglu. De twee staan voor vele uitdagingen. Ze zullen te maken krijgen met nieuwe golven van intimidatie vanuit het Presidentieel Paleis en de media die loyaal zijn aan Erdogan. En verder zijn er alle rechtszaken tegen burgemeester Imamoglu, die zich volgens de regering schuldig zou hebben gemaakt aan wangedrag. En ten slotte is er, jawel, het Koerdische vraagstuk. Kunnen Koerdische kiezers na de ‘Meiramp’ de CHP vergeven dat de pro-Koerdische partij HDP buiten de gezamenlijke oppositielijst werd gehouden, zodat Erdogan de verkiezingen kon winnen, of kunnen ze dat niet? Kiezen de Koerden straks weer voor de CHP, of zullen ze hun eigen weg vervolgen?