Ho ho ho, 2024 is bijna voorbij. Voor sommigen een jaar van somberheid, voor anderen een jaar waarin principes op de proef werden gesteld. Het nieuwe jaar belooft spannend te worden, met meer burgers die opkomen voor mensenrechten. De Kanttekening presenteert het eindejaarspanel. Fijne feestdagen!

Naeeda Aurangzeb, journalist en schrijver

‘2024 voelt sowieso als één groot dieptepunt sinds vorig jaar. Eerst 7 oktober 2023, toen de verkiezingsuitslag in november. En precies wanneer je dacht dat het niet erger kon, kwam nog de rechtse conclusie dat onze integratie niet zou zijn geslaagd. Dat wij na zoveel jaar nog steeds geen echte Nederlanders zijn. Om dat te moeten aanhoren van de 39-jarige Bente Becker. Maar vergis je niet, ook bij witte meiden en jongens die net beginnen op de arbeidsmarkt zie ik soms zo’n houding tegen Nederlanders met een migratieachtergrond. Ik waarschuwde hier al jaren geleden voor.

‘Maar goed, 2024 was niet alleen maar kommer en kwel. Wat mij zoveel energie gaf, zijn bijeenkomsten en festivals van onder andere Requiem for Justice, waar dichters, muzikanten en kunstenaars uit Egypte, Syrië, India, Mexico, Ghana en andere landen met ingewikkelde politieke situaties komen, maar die kunst en cultuur gebruiken voor verlichting. In Paradiso zong Saint Levant bijvoorbeeld allemaal Palestijnse revolutionaire bevrijdingsliedjes, zoals Deira. Het samenzijn, samen huilen en genieten, met mensen in de verdrukking, geeft hoop. Zo, met muziek en poëzie, heb ik dit jaar kunnen overleven. Voor 2025 is mijn enige wens dat dit kabinet uit elkaar spat. En dat iedere Nederlander opnieuw de kans krijgt om met een zuiver geweten naar de stembus te gaan, en nu wél aan alle Nederlanders denkt bij het stembureau.’

Alma Mustafic, onderwijskundige

‘2024, pfoe, ik vind het echt lastig om een hoogtepunt te vinden in een jaar met zoveel dieptepunten. Maar de onverwachte val van het Assad-regime is dat wel zeker. Natuurlijk weten we nog niet echt hoe de toekomst van Syrië en de Syriërs, die zoveel hebben geleden, eruit gaat zien. Maar de vreugde over één dictator minder op de wereld is er niet minder om. De absolute dieptepunten van 2024 zijn de genocide in Gaza en de opkomst van extreemrechts. Ook in onze zogenaamde geciviliseerde landen, waar het extreemrechtse gedachtegoed steeds meer genormaliseerd en geïnstitutionaliseerd wordt, bijvoorbeeld via moties van zogenoemde middenpartijen.

‘Dan hebben we het nog niet eens gehad over Oekraïne, Trump en de situatie op de Balkan, die ook gespannen is en waar ook oorlog kan uitbreken. Het wordt een spannend jaar, maar je ziet dat steeds meer sterke mensen opstaan en voor de mensenrechten opkomen. Gewone burgers, onderzoekers, wetenschappers, juristen, dus mensen die over het algemeen erg terughoudend zijn.

‘Laat 2025 het jaar van medemenselijkheid worden’

‘Een arrestatiebevel tegen Netanyahu is uitgevaardigd. Dit zie ik allemaal als positief en ik hoop dat we in 2025 steeds meer gaan handelen en leven naar de fundamentele mensenrechten die we altijd met de mond belijden. Laat 2025 het jaar van medemenselijkheid worden!’

Yarin Eski, criminoloog

‘Er waren enorm veel dieptepunten sinds de landelijke verkiezingen van vorig jaar, waaronder het feit dat die geblondeerde fascist aan de macht is gekomen – de échte baas van ons land. Van alle terugkerende dieptepunten, zelfs erger dan de racistische motie van Becker en het bezoek van Wilders aan Netanyahu, was voor mij het besluit van de ministers van Buitenlandse Zaken, Defensie en Asiel en Migratie om de groep van ongeveer tweehonderd Afghanen die voor de Nederlandse defensie hebben gewerkt, niet samen met hun gezinnen naar Nederland te laten komen. De ereschuld wil men niet nakomen. Het is voor mij verraad en ook niet slim gezien de dreiging van Rusland: welk land vertrouwt ons nu nog?

‘Maar goed, gelukkig waren er ook hoogtepunten, genoeg, juist in reactie op de bizarre fratsen van onze wanregering. Want daar waar onze minister-president geen ruggengraat lijkt te hebben, blijken wij dat als maatschappij wel te hebben, zoals terug te zien in de protesten tegen de Gaza-genocide en tegen de massabezuinigingen op het hoger onderwijs, om er maar een paar te noemen.

Liever maken

‘Persoonlijk was voor mij natuurlijk het hoogtepunt de geboorte van ons kindje, iemand waardoor ik niet alleen meer ben gaan afvragen in wat voor wereld ik hem heb laten geboren worden, maar vooral: hoe ga ik proberen die wereld voor hem een beetje liever te maken? Het is zo’n cliché, maar waar: dat zal ik doen voor hem, en hopelijk lukt het me.’

Jazie Veldhuyzen, fractievoorzitter De Vonk

‘2024 kende te veel dieptepunten om op te noemen. Van de voortdurende genocide tegen de Palestijnen tot de vorming van een PVV-kabinet en de steeds verdergaande verrechtsing van gevestigd links. En hier in Amsterdam: van het heftige politiegeweld tegen pro-Palestina activisten tot een verbod op het grondrecht om te demonstreren.

‘Nederland heeft een extreemrechts kabinet, met Geert Wilders als de facto leider van dit land. Terwijl de huidige premier bij de AIVD en NCTV vandaan komt, roept onze vorige premier, nu als de baas van de NAVO: Het is tijd om ons mentaal voor te bereiden op oorlog en onze defensie-industrie een boost te geven.

‘We hebben in een van de rijkste landen op aarde wel geld voor bommen en granaten, maar niet voor gratis onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer? Het is nu meer dan ooit nodig dat we onszelf van onderop organiseren. Maar het is ook belangrijk dat revolutionair links vertegenwoordigd is in de gemeenteraad. Daarom blijf ik strijden voor solidariteit, een vrij Palestina en een wereld zonder kapitalisme.’

Michiel Leezenberg, filosoof

‘Het jaar 2024 kende zoveel dieptepunten dat het uitspreken van vrome kerstwensen voor vrede en voorspoed haast een sick joke is. Wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten; de Russische oorlog tegen Oekraïne, de Israëlische oorlog tegen Gaza, de vergeten oorlogen in Soedan, Jemen en elders; in Nederland de meest rechtse en racistische regering ooit; en wereldwijd een ongeëvenaarde economische ongelijkheid, die met de nieuw gekozen en nog te kiezen regeringen alleen maar groter gaat worden… Te midden van al die ontwikkelingen is het steeds moeilijker om enige hoop op een betere toekomst te koesteren. Het wordt zelfs moeilijker om, met Gramsci een pessimist van het verstand en een optimist van de wil te zijn. Maar we hebben geen andere keus dan blijven werken, hoe kleinschalig ook, aan een wereld die hier en daar iets beter is.

‘Syriërs durven weer iets te koesteren wat even kostbaar als kwetsbaar is: hoop’

‘Dat verandering ten goede mogelijk – en soms zelfs verbazingwekkend makkelijk – is, bleek toen in december het moorddadige regime van Bashar al-Assad in Syrië, volkomen onverwacht, ten val kwam. Wat voor twijfels je ook over de nieuwe machthebbers en de krachten erachter mag hebben, voor het eerst in lange tijd durven Syriërs en anderen weer iets te koesteren wat even kostbaar als kwetsbaar is: hoop.’

Janneke Stegeman, theoloog

‘Het jaar 2024 stond in het teken van de doorgaande Israëlische genocide in Gaza, door Nederland gesteund, en de manier waarop Joden en moslims in ons land tegen elkaar worden uitgespeeld, door een extreemrechtse regering nota bene. Het hoogtepunt van 2024 voor mij was daarom de herdenking van de Holocaust op 3 mei, georganiseerd door de antizionistische organisatie Erev Rav, samen met Palestijnen. Daar bad Yuval Gal het Kaddish – het joodse gebed voor de doden – voor de Palestijnen, huilend. Hij zei: ‘Wij voelen jullie pijn.’

Ik heb daar gezegd: ‘Ik ben wit, Nederlands, christen: er zijn veel erfenissen van onderdrukking, racisme en ontmenselijking waarvan ik me rekenschap heb te geven, waarvan wij ons in dit land rekenschap hebben te geven.’

Bubbel

‘Ik wens voor mijn eigen ‘bubbel’ van witte christenen dat we gaan inzien dat we niet neutraal, noch onschuldig zijn, en dat we leren verantwoordelijkheid nemen voor de manier waarop de ontmenselijking van christelijk kolonialisme doorwerkt in het heden.’

Esmaa Alariachi, tv-presentator en docent

‘Vanuit politiek Den Haag was 2024 vooral negatief. Het lijkt alsof alle lokale debatten van de afgelopen twintig jaar en alle positieve ontwikkelingen opeens niet meer worden gezien of niet meer tellen. Zo onwetend. Nederland is meer dan dat. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die hun geïndoctrineerde bril afzetten en kritisch kijken. De denkbeeldige segregatie wordt gevoed door negativiteit. De samenleving is veel verder dan Den Haag en de media ons willen doen geloven. We zien elkaar, werken en leven met elkaar, dag in dag uit.

´De samenleving is veel verder dan Den Haag en de media ons willen doen geloven´

‘Het is een klein groepje in de politiek en media dat daar niet in mee wil gaan. En het heerlijk vindt dat er islamofobie, antisemitisme en racisme is en een zondebok aanwijst. Laten we niet vergeten dat deze kwaadwillenden een minderheid vormen en baat hebben bij het uitspelen van mensen tegen elkaar. De overgrote meerderheid van de Nederlanders blinkt uit en is op een succesvolle manier bezig. Internationaal is de situatie verschrikkelijk. Het kolonialisme keert terug met terroristische aanvallen in het Midden-Oosten en de genocide op Palestijnen in Gaza. Ik hoop dat dit in 2025 stopt. Verder heb ik het afgelopen jaar ook aan mezelf gewerkt: mentaal, spiritueel, lichamelijk en intellectueel. Ik ben eindelijk begonnen met sporten en ben bewuster gaan eten. Laten we dat in 2025 allemaal doen!’

Aminata Cairo, antropoloog

‘De dieptepunten voor mij waren de verkiezingsuitkomsten in Nederland en de Verenigde Staten en de politieke apathie in het Westen als het gaat om mensenrechten. Het hoogtepunt is mijn werk bij het Lectoraat Sociale Rechtvaardigheid en Diversiteit in de Kunsten met als kers op de taart dat we ons werk in september mochten delen bij Pakhuis de Zwijger. Het feit dat ons gemeenschapswerk met zoveel mensen is gevierd en gedeeld, was prachtig om aan te schouwen. Mijn diepste wens voor het nieuwe jaar: Dat we rust en ons moreel kompas mogen vinden en dat we met moed daarnaar kunnen handelen. Dat we beter in onze schoenen mogen staan en zonder excuus met compassie mogen handelen.’

Sahand Sahebdivani, verhalenverteller

‘Ik vind het moeilijk om een dieptepunt te kiezen, omdat elke keuze lijkt alsof ik andere dingen niet erg vind, zoals de verkiezing van Trump of de verschrikkelijke oorlog in Gaza. Maar voor mij, iets wat heel erg dicht bij me kwam: het zeer gewelddadige politieoptreden in Amsterdam op verschillende momenten. Zo werden, vanwege een verbod op demonstraties, mensen op de Dam afgeranseld, opgepakt en ver buiten het stadscentrum gedropt om daar weer extra in elkaar getimmerd te worden. Dat vond ik verschrikkelijk.

Maccabi-rellen

‘Wat mij hoopvol stemt, en misschien klinkt dit als too little, too late, is dat bepaalde mensen die in het nieuws een bepaalde mening hadden over de Maccabi-rellen daarvan terugkwamen en de hand in eigen boezem staken. Ik vond het mooi dat ook Halsema spijt had dat ze het woord pogrom had overgenomen. Dit klinkt misschien als iets heel kleins, maar het is toch groot. Ik ben al jaren van mening dat dit de enige manier is om vooruit te kunnen in de wereld. Verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen positie en niet alleen maar aankaarten wat de ander fout doet.’

Henna Goudzand, schrijver

‘Wat zou het fijn zijn als we er met z’n allen de schouders onder zetten en het leven voor een ieder beter proberen te maken. Dat we meer rekening houden met elkaar, geschillen niet uitvechten maar gaan zoeken naar wat ons dan wel verbindt, afstand doen van zaken die het milieu schaden. Een ieder voor allen, allen voor een ieder.’

Jerry Afriyie, dichter en activist

‘Beste landgenoot! Ik wens je een collega, een kameraad en een buur in alle kleuren van Amsterdam. Ik wens je een land dat niet spreekt van een asielcrisis, maar spandoeken ophangt aan alle gevels: ‘Vluchtelingen zijn welkom’. Mi casa es su casa.

‘Ik wens je kunst, kunst die de absurditeit bespot, en niet de gewone mens. Ik wens je een jaar zonder genocide en etnische zuivering, anti-zwart racisme en antisemitisme. Ik wens je biologische olijven uit Palestina, samen met vredestekens uit Soedan en Congo. Ik wens je een wereld die niet schreeuwt, maar glimlacht. Ik wens je een land dat omkijkt naar ieder. Ik wens je een Tweede Kamer die niet polariseert, een kabinet dat zich ontlast van racisme en fascisme.

‘Ik wens je een wereld die niet schreeuwt, maar glimlacht’

‘Ik wens je een inclusief Sinterklaasfeest, na 15 jaar strijd. Eindelijk! Ik wens je een kleurrijke Pride, een mooie internationale vrouwendag. Ik wens je een vrije dag op 1 juli, om samen het slavernijverleden te herdenken en te vieren. Ik wens je een minister van Vrede en op 3 mei de Dag van Empathie.

‘Ik wens dat we elkaar opnieuw gaan leren kennen. Dan wens ik mij jouw glimlach, jouw kunnen, durf en medemenselijkheid. Bovenal wens ik je persoonlijke groei. Zodat, wanneer we samen de wereld hebben veranderd, jij er ook klaar voor bent.’

Indira van ‘t Klooster, directeur architectuurcentrum Arcam

‘In 2024 heb ik beter leren luisteren. Ik heb geleerd dat niet iedereen altijd recht heeft op een verhaal en het vertrouwen dat daarbij hoort, dat een verhaal soms geen einde heeft, of nog op een einde wacht.

‘Het dieptepunt van 2024 hangt daar nauw mee samen. De rellen in november dit jaar hebben laten zien dat niet alle inwoners van Amsterdam vanzelfsprekend beschermd, gezien en gehoord worden. Amsterdam zou een stad moeten zijn, waarin we ons kunnen uitspreken tegen genocide, onrecht en geweld, en waar we zonder inmenging vanuit Den Haag of buitenland onze eigen gesprekken kunnen voeren in het vertrouwen dat die
niet ontkend of gebagatelliseerd worden. Dat is mijn wens voor 2025.’

Esmah Lalah, Kamerlid (GroenLinks-PvdA)

‘Het jaar 2024 was intens en gelaagd: een voortdurende balans tussen hoop en teleurstelling, tussen grote politieke uitdagingen en kleine persoonlijke overwinningen. Terwijl ik me al jaren inzet voor bestaanszekerheid – het recht op een waardig bestaan – werd pijnlijk duidelijk hoe onlosmakelijk dat verbonden is met een ander fundamenteel begrip: bestaansrecht. Zolang mensen zich ongewenst voelen of hun aanwezigheid ter discussie staat, blijft bestaanszekerheid een illusie. Of het nu gaat om vluchtelingen die worden weggezet als probleem, werkenden die ondanks hun inspanningen in armoede leven, of jongeren zonder toekomstperspectief – bestaansrecht draait om inclusie, erkenning en menselijkheid. 

‘Het jaar 2024 was ook het jaar waarin polarisatie en dehumanisering steeds zichtbaarder werden. Van de motie-Becker tot de omgang met vluchtelingenopvang, we zagen hoe groepen mensen werden gereduceerd tot cijfers of labels. Maar er was ook hoop. Verhalen van veerkracht en solidariteit inspireerden mij en herinnerden me waarom politiek met een hart zo essentieel is. Die verhalen, en mijn ervaringen als volksvertegenwoordiger, vormden ook de basis voor mijn boek We hebben het over mensen dat ik in november mocht presenteren. Het is een reflectie op de kracht van solidariteit, maar ook op de pijn van een politiek die soms steeds verder van de menselijke maat af lijkt te staan.

‘we zagen hoe groepen mensen werden gereduceerd tot cijfers of labels’

‘Het is mijn hoop dat we samen bouwen aan een samenleving waarin menselijke waardigheid centraal staat. Een samenleving waarin we niet alleen spreken over rechtvaardigheid, maar die ook realiseren. Dat vraagt moed, samenwerking en een toekomstgericht perspectief. Laten we in 2025 blijven kiezen voor solidariteit, vertrouwen en hoop, en vooral voor een waardig bestaan voor iedereen.’

Mpanzu Bamenga, Kamerlid (D66)

‘2024 was een jaar vol nieuwe uitdagingen, kansen en hoop. Als kersvers Kamerlid voor D66 begon ik aan een missie: bouwen aan een eerlijker en gezonder Nederland, waar iedereen écht gelijke kansen krijgt en zich thuis voelt.

‘De strijd tegen racisme en discriminatie is een van mijn grootste drijfveren. Nog altijd worden mensen met een migratieachtergrond beoordeeld op hun afkomst of uiterlijk. Dat moeten we doorbreken. Ik diende daarom een initiatiefwet in om etnisch profileren uit te bannen. Zo maken we glashelder dat institutioneel racisme niet thuishoort in Nederland.

Elektrische auto’s 

‘Een gezonde toekomst voor iedereen betekent ook schone lucht, duurzame mobiliteit en een leefomgeving waarin we veilig en gezond kunnen leven. Daarom zette ik me in voor de verdere ontwikkeling van elektrische vliegtuigen, elektrische auto’s voor iedereen, schonere steden, schoner water en betere vervoerskeuzes. Want een groen en gezond Nederland is een recht, geen luxe.

‘Het conflict in het Midden-Oosten heeft mij diep geraakt. Het laat zien hoe hard vrede en hulp nodig zijn. Woorden zijn allang niet meer genoeg, het is tijd voor actie. Ik blijf het kabinet aansporen om meer te doen: voor humanitaire hulp, voor rechtvaardigheid en voor een vreedzame oplossing.

‘Ik voer veel gesprekken met mensen door het hele land en op de eilanden. Hun verhalen raken mij en geven mij de inspiratie en kracht om door te gaan. Samen blijven we bouwen aan een land waar gezondheid, rechtvaardigheid en gelijke kansen voorop staan. Samen maken we het verschil.’