Het kabinet gaat excuses aanbieden voor het slavernijverleden. Het geeft ook 200 miljoen euro aan projecten in het herdenkingsjaar 2023, 160 jaar nadat Nederland de slavernij afschafte. Het Landelijk Platform Slavernijverleden vindt dit te weinig en wil een ‘voorschot’ van 40.000 euro per nazaat. De slavernij werkt nog door in de ongelijkheid van vandaag, is de gedachte. We vroegen ons panel: is het tijd voor herstelbetalingen? En hoe(veel) dan?

Leontine Vreeke (45), salesmanager, wijkraadslid Katendrecht-Wilhelminapier Rotterdam (D66), zangeres

‘Wij nazaten leven elke dag nog met de gevolgen van de slavernij. We weten niet van waar in Afrika onze voorouders oorspronkelijk vandaan komen. Hun identiteit is hen ontnomen door de slavernij. De slavernij had ook grote impact op mijn familie. Mijn grootouders, die vanuit Suriname naar Nederland zijn geëmigreerd, hadden minder carrièremogelijkheden. Ze werden, ook al hadden ze een Nederlands paspoort, als tweederangsburger behandeld. Mijn moeder wordt gekort op haar AOW, omdat ze een aantal jaren niet in Nederland heeft gewoond. Maar Suriname was van Nederland toen zij daar woonde!’

‘Excuses zijn goed, herstelbetalingen ook. Geen individuele herstelbetalingen, wat het Landelijk Platform Slavernijverleden voorstelt. Dan is het einde zoek. Nederland moet het geld inzetten voor projecten gericht op het verbeteren van de leefomstandigheden, de sociaal economische kansen en talentontwikkeling voor mensen in Suriname.

‘Wij nazaten leven elke dag nog met de gevolgen’

‘Suriname is slecht achtergelaten in 1975, toen het onafhankelijk werd. En in 1863 werd de slavernij wel afgeschaft, maar de mensen moesten nog tien jaar extra werken voor hun oude slaveneigenaren. En toen ze eindelijk vrij waren, waren ze arm en berooid. Er is een groot verschil in welvaart tussen zwarte Surinamers, die tot slaaf waren gemaakt, en andere Surinamers.’

‘Herstelbetalingen moeten ook naar het bestrijden van kansenongelijkheid hier in Nederland gaan en naar het onderwijs over het verleden. Er moeten nieuwe geschiedenisboeken komen, die het eerlijke verhaal vertellen over de zogenaamde ‘Gouden Eeuw’ en de ‘VOC-mentaliteit’. De zwarte bladzijden uit de geschiedenis moeten de aandacht krijgen die ze verdienen. Ook kan de overheid investeren in projecten voor meer inclusie. En er moet geld naar Surinaamse en Antilliaanse culturele instellingen in Nederland gaan, om op die manier het slavernijverleden in deze samenleving een goede plek te geven. Het zou een goed begin zijn als 1 juli een nationale feestdag wordt.’

Anushka Soekhradj (29), sociaal werker

‘Ik ben Hindostaans-Surinaams. Mijn voorouders gingen als contractarbeiders naar Suriname. Dat gebeurde op vrijwillige basis. Wel werden ze erg uitgebuit, slecht betaald en moesten ze telkens achter het geld aan waar ze recht op hadden. Ook moesten ze de kosten voor eten, drinken en huur betalen aan de baas, die daar natuurlijk extra veel geld voor vroeg. Maar dankzij hun contractarbeid konden Hindostanen stukken land kopen, waardoor ze, sociaaleconomisch gezien, vaak een betere positie hadden dan zwarte Surinamers. Die hadden helemaal niets. Mede hierdoor zijn er spanningen en racisme tussen beide groepen.

‘40.000 euro voor alle nazaten van tot slaaf gemaakten, dat is niet te doen. Dat is een belachelijk plan. Wat is wel realistisch? Ik ben voor herstelbetalingen, maar dat moet op een symbolische manier gebeuren. De mensen die tot slaaf gemaakt zijn, zijn allang overleden. Hen help je er niet mee. Maar je kunt wel de gevolgen van de slavernij aanpakken. En zorgen dat de volgende generaties het beter krijgen.

‘Zorgen dat de volgende generaties het beter krijgen’

‘Een bedrag durf ik niet te noemen – ik heb geen flauw idee -, maar er kunnen wel mooie dingen gedaan worden. Er moet Nederlands geld naar Suriname en de Antillen, om het land op te bouwen, te verbeteren. Geen culturele projecten, maar sociaaleconomische hulp. Denk aan het verbeteren van scholen en van wegen.

Mostafa Hilali (48), militair, actief in het maatschappelijk middenveld

‘Ik begrijp natuurlijk dat excuses een erkenning zijn van het feit dat Nederland fout zat in het koloniale verleden. Hiermee erkennen we eindelijk onze eigen rol en schuld, in plaats van naar anderen te wijzen. Maar herstelbetalingen vind ik eerlijk gezegd vreemd. Heel lang is gezegd: ‘Het gaat ons niet om het geld.’ En dan worden er, nu er excuses beginnen te komen, herstelbetalingen erbij gehaald. Al die betalingen gaan helemaal niks goedmaken aan het verschrikkelijke leed en de trauma’s die deze geschiedenis heeft veroorzaakt.

‘Al die betalingen gaan helemaal niks goedmaken’

‘Ik geloof meer in psychologische en psychiatrische hulp aan alle nabestaanden, die het slavernijverleden intergenerationeel moeten dragen. Als dat bekostigd kan worden, heb je concreet echt iets te pakken. Ook is nationale genezing nodig via structureel onderwijs over het koloniale verleden, op een manier die bevredigend is voor de slachtoffergroepen. Tot nu toe slagen de universiteiten daar niet in. Tijd om partijen als de Black Archives te betrekken in ons geschiedenisonderwijs. Hun stem moet leidend zijn in het verhaal dat we over het koloniale verleden willen vertellen. Dan voorzie je pas écht in waar nu behoefte aan is.’

‘Als dit allemaal is gebeurd, is het tijd om te kijken wat anderen op hun kerfstok hebben. In Marokko – Agadir – en in Ghana – de Ashanti-stam – zaten ook partijen die volledig meededen en tot slaaf gemaakten leverden aan de WIC. Zo behandel je het slavernijverleden echt compleet.’

Dimple Sokartara (29), communicatieadviseur

‘Ik vind zeker dat er herstelbetalingen moeten komen. Maar het is een lastige taak te bepalen hoeveel en aan wie. Er zijn duizenden familielijnen uitgebuit door het koloniaal verleden. Hoe krijgen die allemaal iets terug dat ook maar in de buurt komt van een ‘herstelbetaling’?

‘Lastig te bepalen hoeveel en aan wie’

Een idee kan zijn om het geld te gebruiken voor projecten die de getroffen ex-kolonies zal helpen. Bijvoorbeeld om (sociaal)economische vooruitgang te bevorderen, geschiedenis over het koloniaal verleden duidelijker op de kaart te zetten en samenwerkingen tussen de kolonisator en ex-kolonie te versterken. De overheden zouden het kunnen ontvangen, maar ik vertrouw er niet op dat dit geld in de juiste handen terecht zal komen. Wellicht deels, maar bij lange na niet alles.’

Ibrahim Özgül (38), finance- en project professional

‘Ik ben niet per se voor herstelbetalingen. In de regel vind ik symbolische en oprechte excuses voldoende. Maar er zijn wel betalingen verricht voor de overlevenden en nabestaanden van de Holocaust. Dan vraag ik me af: hoezo is dit anders? Gaan we discrimineren bij het uitkeren van herstelbetalingen, dus wel voor de Joden en niet voor de Surinamers en Antillianen? Dat kan niet. Je behoort als overheid consistent beleid uit te voeren. Dezelfde principes, wetten en regels moet voor iedereen gehanteerd worden.

‘Wel voor de Joden, niet voor de Surinamers en Antillianen? Dat kan niet’

‘Over het bedrag kan ik echt niks zeggen. Daar zal vast wel een standaard in berekend kunnen worden, zodat het redelijk en eerlijk verdeeld wordt. Verder lijkt het me belangrijk dat excuses niet alleen maar bij lege woorden blijven, waar je weinig voor koopt. In die zin zijn herstelbetalingen toch wel een mooie daad bij het woord!

‘Excuses moet ergens ook wel pijn doen. En dan kom je bij ons, zuinige Hollanders, toch snel uit bij geld. Maar het is wel eerlijk, omdat Nederland in het verleden en vandaag de dag nog geniet van de rijkdom die toen onrechtmatig is vergaard. Terugbetalen dus, dan is er pas echt sprake van erkenning en herstel.’