Ook meedoen in het online panel van de Kanttekening? Meld je aan via: [email protected]

Over de schietpartij in de Utrechtse tram is inmiddels veel gezegd en geschreven. Twee weken later is de voorlopige balans: vier doden, vier gewonden – en nog steeds geen enkele duidelijkheid over de motieven van de schutter Gökmen Tanis. Hoe kijken de leden van het Kanttekening-panel terug op wat er die dag is gebeurd?

Lieke Huizinga (50), moeder van twee, groenvoorzieningsmedewerker

‘In eerste instantie ging de hele commotie helemaal aan me voorbij. Maar de eerste gedachte die ik had toen ik hoorde dat er een terreuraanslag was: misschien is het helemaal geen slecht idee om meteen groot alarm te slaan. Iedereen even naar binnen zolang die man nog rondloopt. Daarmee hebben ze misschien wel levens gespaard. Maar ik dacht ook: als Gökmen geen Turkse naam had, dan was de associatie met terrorisme minder snel gemaakt.

Dat die vent een moslim is, kan me niet zoveel schelen. Ik hoorde namelijk al snel dat die man sowieso psychisch niet in orde was. En drugsverslaafd. Die informatie houdt denk ik meer verband met zijn daden dan of iemand wel of geen moslim is. Gaan we soms ook vermelden dat hij schoenmaat 42 heeft? Ik denk echt dat ze van hogerhand eens goed zouden moeten nadenken over hoe ze dit soort incidenten voortaan anders kunnen noemen zolang nog niet helemaal duidelijk is wat de werkelijke achtergrond is. Zolang je niet weet of het een doorgewinterde terrorist is of een psychotische junk die toevallig allahoe akbar roept noem je het gewoon een openbaar alarm. Kijk uit, er loopt een idioot door de stad te schieten, zorg dat je binnen blijft! En zorg dat je dan ook gewoon dezelfde maatregelen kan nemen. Want dat staat me wel tegen aan het verhaal er omheen: het werd opeens terreur, een aanslag op onze democratie. Dat wordt nog wat de komende jaren, er zijn namelijk genoeg ernstig verwarde mensen die niet meer bij de GGZ terecht kunnen. Als je iedere keer een terreuralarm moet geven op het moment dat een loony een paar mensen neersteekt dan maak je mensen helemaal gek, dat heb je wel gezien. Of moeten we dat dan alleen doen als een psychoot een moslimachtergrond heeft?

Doordat het vanaf het begin verkeerd is weggezet, ging het verhaal een eigen leven leiden. Een meermaals veroordeelde crimineel werd opeens een moslimterrorist. En dan hoor je ineens mensen zeggen: de islam is hier verantwoordelijk voor. Of de vluchtelingen. Of in afgezwakte vorm: maar ja, de islam was wel een trigger. Hoezo de islam? Er zijn miljoenen moslims in de wereld die anderen geen vlieg kwaad doen. Zou een agressieve psychose misschien de trigger kunnen zijn?

Laat ons in de toekomst echt goed kijken naar hoe we dit soort dingen noemen. Het zou moeten gaan om iemands geestelijke gesteldheid, iemands criminele verleden. Niet over het geloof van duizenden normale moslims in Nederland die hier helemaal niks mee te maken hebben. De moslims in Nederland hebben even weinig van doen met Gökmen als witte Nederlanders iets te maken hebben met wat er in Christchurch gebeurd is – helemaal niks.

En ja, ik denk dat het Baudet meer stemmen heeft opgeleverd. Ik kan het niet hard maken, maar ik denk wel heeft meegespeeld. Ik kon het ook niet laten om daar iets over op Facebook te zetten. En wat je dan op je tijdlijn krijgt zijn dingen als: ‘Strontboerin!’ Of ‘staatsmongool!’ Maar prima, ik heb liever dat ik stront over mij heen krijg dan dat zo’n PVV-tokkie de straat opgaat en iemand in elkaar slaat omdat ‘ie de verkeerde kleur heeft. Maar ach, die twintig procent die extreemrechts stemt of denkt, heeft altijd al bestaan. Dat waren vroeger al die foute ooms op verjaardagsfeestjes die racistische grappen maakten.’

Ibrahim Özgül (35), finance & project professional

‘Ik heb er hele gemengde gevoelens over. Het is heel erg wat er is gebeurd. Er zijn vier mensen overleden. Vier teveel, wat het motief ook is, maakt niet uit, terrorisme of niet. Maar iedereen zat in de sfeer van Nieuw-Zeeland, dus die link was snel gemaakt. Er waren weinig media die zeiden: we weten nog niet wat het is – en zelf wist ik ook niet wat ik moest denken of voelen. Wat betreft de media? Tja, op zo’n moment wil je ook niet zeggen: het is dit of dat. Het is gewoon een idioot die in een tram lukraak mensen dood heeft geschoten, maar er waren ook verhalen over een ex en een schoonzus en dat de slachtoffers waren gevallen omdat ze die vrouwen probeerden te redden. Ik weet het niet – niemand weet het nog – maar ik geloof wel dat het met hem alle kanten op zou kunnen.

Binnen de Turkse gemeenschap stond Gökmen wel bekend als een niet heel stabiel iemand. Een jongen die een beetje op straat rondhing en met iedereen praatjes probeerde te maken, een beetje op de manier die we kennen uit dat filmpje van Pownews (in dat filmpje is te zien hoe hij een presentatrice lastigvalt, red.). Toen bekend werd dat hij het was dacht ik wel: ja, dit is wel echt zo’n jongen die gerekruteerd zou kunnen worden door een groepje extremisten. Een type dat overigens door alle kanten gerekruteerd zou kunnen worden. Door wat voor extremisten dan ook, of door een Pablo Escobar. Hij was eigenlijk zelf een soort van mini-Escobar, met een strafblad van drugs tot verkrachting. De meeste mensen probeerden hem een beetje op afstand te houden denk ik.

Zelf vind ik het wel goed dat de politie direct een terreur-alarm heeft afgeroepen. Mensen probeerden Rutte strak te zetten, maar ik zeg: beter safe dan achteraf moeten toegeven dat je de situatie serieuzer had moeten nemen. Je kunt met zo’n jongen het risico niet nemen. Ja, Gökmen was gek, maar dat sluit niet uit dat hij zichzelf door een paar andere idioten een heel terroristenverhaal in het hoofd heeft laten praten. En de polarisatie? Ja, het was weer een inkoppertje voor Wilders en Baudet, maar je doet niet veel tegen mensen die snel hun conclusies trekken en daar hun voordeel uit willen halen.’

Avital Elbaz (46), natuurgeneeskundige en systemisch opsteller

‘Ik was die dag thuis, dus ik zag het nieuws voorbijkomen op sociale media. Ik zette daarop direct de televisie aan. Mijn eerste natuurlijke reactie was er een van angst. Mijn middelste dochter stond op het punt om naar de universiteit te gaan. ‘Zou je nog wel gaan?’, vroeg ik. Ze moest van Amsterdam-West naar Amsterdam-Oost. Je bent meteen bang dat ze het misschien op het ov hebben gemunt hebben als het een terroristische aanslag zou betreffen. Voor een moment laat je je meteen gek maken, terwijl je weet dat je dat niet moet doen. Natuurlijk ga je toch meteen weer op sociale media zoveel mogelijk informatie lezen. Ook ik dacht aanvankelijk aan een aanslag. De wereld staat namelijk al een tijdje in brand. Vervolgens komen de andere verhalen; eerwraak, ex-vriendin, dat de dader gek was. Aan het einde van de dag ben je helemaal uitgeput, terwijl je nog steeds niet weet wat nu waar is – en wat niet. Tot op de dag van vandaag kennen we het complete verhaal niet. Ik geef toe, ik doe er zelf ook aan mee, hoor. Ik deel me suf op Facebook. Achteraf denk ik: veel overbodige paniek waar niemand bij gebaat is.
Ik ben er een groot voorstander van dat we ons de volgende keer – die hopelijk nooit komt – eerst even gedeisd houden. Je kunt de benodigde informatie ook op zo’n manier verspreiden om ervoor te zorgen dat mensen wel veilig zijn, maar het niet allemaal zelf gaan zitten invullen. De koning en koningin kwamen dezelfde dag nog met een statement naar buiten– een aanslag op onze democratie, op onze vrijheid – wat een gekkenhuis. Terwijl niemand nog wist wat er echt was gebeurd. Zelfs de politie kwam naar buiten met informatie die niet klopte. Eerst negen gewonden en toen waren het er opeens vijf. Dat zijn er nog steeds vijf teveel – maar we moeten van de politiewoordvoerders toch kunnen verwachten dat ze juiste informatie naar buiten brengen? Toen kwam het verhaal over eerwraak. De rechtsgeoriënteerde mensen riepen direct: ‘Zie je nou wel? Achterlijke cultuur!’
Kan dat ook anders? Ja, dat kan. Er was toch een mevrouw die een briefje had gevonden? Van de politie mocht ze niet zeggen wat er op stond. Nou, als je dat geheim kunt houden, of de identiteit van de slachtoffers, dan kun je toch ook met elkaar afspreken om niet alles direct buitenproportioneel op te blazen? Maar ja, het was natuurlijk wel net na Christchurch – en net voor de verkiezingen – hoe is het mogelijk hè? Voor het Forum van Democratie kwam het  heel mooi uit. Vanuit die hoek wist men meteen wie de echte schuldigen waren: alle vluchtelingen en het wanbeleid van de politieke tegenstanders. Niet de schuld van de dader, een individu met een zeer verknipte geest. Uiteindelijk, daar zal het wel op uitkomen, was het ‘gewoon’ een gekkie die teveel drugs heeft gebruikt. Het is dieptriest allemaal.’

Chris Polanen (56), schrijver, dierenarts

‘Elke moord/aanslag in de publieke ruimte wordt nu door de media en door het publiek beschouwd als een terroristische daad, tot het tegendeel bewezen is. Als de dader allochtoon is of een ‘moslim geassocieerd uiterlijk’ heeft, wordt het moeilijk om die aanname te ontkrachten, zelfs al volgt duidelijk bewijs van het tegendeel.

Persoonlijk krijg ik er, bovenop de schrik en het medelijden met de slachtoffers, ook een ongemakkelijk gevoel bij. Want het wij/zij denken wordt versterkt. Ook bij mezelf, merk ik. Dat vind ik het vervelendste. Ik stond dit weekend voor Paleis Noordeinde met wat vrienden en naast ons stond een man met een witte jurk en een baard. En zonder dat ik het wilde was ik mij op een of andere manier meer van zijn aanwezigheid bewust dan als hij geen baard en geen djellaba (een lang gewaad, red.) zou dragen. Ik dacht zelfs nog even: dit is wel de perfecte locatie voor een aanslag, voordat ik mezelf tot de orde riep. Je wordt ook zelf meegesleurd in allerlei beelden en associaties. Dat is erg.

Ik denk ook niet dat men in de Surinaamse gemeenschap minder last heeft van vooroordelen. De Surinaamse gemeenschap bestaat uit allerlei kleine gemeenschapjes. Zelf ken ik veel Surinamers die hier op de middelbare school in Nederland hebben gezeten, dus met name wat hoger opgeleiden. We kijken niet op dezelfde manier naar dingen als witte Nederlanders, maar ik ben bang dat we het gevaar van terrorisme niet veel anders beleven dan de witte Nederlanders – en waarschijnlijk zelfs niet anders dan Nederlanders met een moslimachtergrond.

Al merk ik er zelf niet zo veel van, ik denk dat Nederland door elk incident dat mogelijk als een terroristische aanslag wordt bestempeld weer een stukje rechtser en populistischer wordt. Zelfs als het achteraf geen terrorisme blijkt te zijn. Dat is wel het enge. We weten eigenlijk nog helemaal niks van zijn motieven.’

Jimmy Janssen van Raay (47), financieel-administratief medewerker

‘Het was heel beklemmend. Ongekend in Nederland, de hele stad was in lockdown. Er zijn gewoon vier mensen doodgeschoten in een willekeurige tram. Dramatisch in alle opzichten. Ik zat op de dag zelf in Amsterdam, maar moest de volgende dag in Utrecht zijn. Daar liepen nog allemaal buitenlandse cameraploegen, al was de sfeer wel minder gespannen dan je zou vermoeden. Zelf probeerde ik er niet al te veel mee bezig te zijn, met hoe de kranten en politici dit of dat hebben gedaan. Dan wordt het een media-analyse en blijf je een beetje hakketakken op elkaar. Zolang we niets weten blijft het speculeren over wat er precies gebeurd is.

Als je een man van vierenzeventig in zijn rug schiet en dan zo’n meisje van twintig, dan zit je echt vol haat. Dan is er echt iets mis in je hoofd. Onbegrijpelijk. Vooralsnog lijkt Gökmen vooral een verwarde geest met een gruwelijk strafblad, die er mogelijkerwijs straks een heel geloof met de haren bijsleept om zijn daden een ideologisch sausje te geven. Maar goed, voor de echte feiten is het wachten op de rechtszaak.

Ik kon eigenlijk alleen maar denken aan de slachtoffers, de hulpverleners en de ordehandhavers en de manier waarop zij hun werk hebben moeten doen met gevaar voor eigen leven. Gelukkig is de schutter relatief snel opgepakt – dat is dan een succesje op die zwarte dag. Dat zo’n man met zijn strafblad en criminele staat van dienst gewoon vrij kan rondlopen… Heel pijnlijk, maar goed, dat zag je dus ook bij Michael P. De informatie over hem mocht niet worden gedeeld tussen justitie en de zorginstelling.’