Zondag 14 mei was een spannende dag, maar geen feestje voor de Turkse democratie. Het was lange tijd onduidelijk of zittend president Recep Tayyip Erdogan of zijn uitdager Kemal Kilicdaroglu de winnaar zou zijn. Maar uiteindelijk was noch Kilicdaroglu noch Erdogan de winnaar. De Kanttekening hield tijdens de verkiezingsavond een drukbezocht live-blog bij.

De eindstand is dat Erdogan met een 49,52 procent de leiding neemt. Zijn tegenkandidaat Kilicdaroglu blijft steken op 44,88 procent. Geen van beiden heeft meer dan 50 procent van de stemmen behaald. Daarom is een tweede stemronde nodig die op 28 mei gaat plaatsvinden.

Voor de verenigde oppositie (de zogenoemde ‘Tafel van Zes’), die zijn hoop op Kilicdaroglu heeft gevestigd, is deze uitslag een grote teleurstelling. Kilicdaroglu en co zijn in de 21 jaar die Erdogan aan de macht is wellicht de laatste serieuze kans om Erdogans regime te verslaan. Velen denken dat het nu of nooit is.

Voor het Erdogankamp is de uitslag een nieuwe uitdaging. De afgelopen 21 jaar werd de verkiezingsoverwinning steeds in één keer binnengesleept. Maar Turkije verkeerde afgelopen tijd in zwaar weer. Het land kampt met een grote economische crisis. Daarbij komt de aardbeving en het leed dat hierdoor is veroorzaakt. Er zijn officieel meer dan vijftigduizend en officieus meer dan honderdduizend doden te betreuren. Hele steden en dorpen zijn onbewoonbaar. Als bouwvoorschriften qua aardbevingsbestendigheid waren nagekomen dan waren schade en leed een stuk minder groot geweest.

Het is Erdogan alweer gelukt om de verantwoordelijkheid hiervoor van zich af te werpen. Zijn boodschap is dat dit het noodlot was en de wil van Allah. Het lijkt bij een groot deel van de Turken en vooral in getroffen gebied op instemming te rekenen. Onbegrijpelijk. Als deze aardbeving Erdogan niet van zijn troon kan stoten dan kan niets dat, zeiden teleurgestelde Turken.

Deze verkiezingen zijn voorafgegaan door twee decennia waarin Turkije bloot heeft gestaan aan repressie en propaganda van de president en zijn AK-partij. Tegenstanders en kritische journalisten worden opgepakt, Erdogan domineert het staatsapparaat, de rechterlijke macht en de media. Zo was de president op de vrijdag voor de verkiezingen op maar liefst ruim twintig televisiezenders live te zien. Kilicdaroglu kreeg slechts een paar uur zendtijd. Is er dan nog wel sprake van vrije, democratische en eerlijke verkiezingen?

Als deze aardbeving Erdogan niet van zijn troon kan stoten dan kan niets dat, zeiden teleurgestelde Turken

Erdogan heeft daarnaast via manipulatieve taal en leugens stemmen kunnen behalen. Hij beschuldigt Kilicdaroglu en co van samenwerking met de terroristische organisatie PKK. Dat zijn regering in de jaren 2013-2015 met de PKK serieus onderhandelde is al lang vergeten. De verenigde oppositie zou daarnaast gevangen PKK-strijders en hun leider Öcalan willen vrijlaten, het homohuwelijk willen invoeren en samenspannen met het Westen om de president omver te werpen en Turkije ten gronde te richten.
Verder heeft Erdogan op de pleinen en op al zijn tv-zenders een film laten zien met manipulatieve en gefabriceerde beelden, waarop Kilicdaroglu, de oppositie en PKK-leiders samen te zien zijn. Een geraffineerde maar vooral immorele tactiek, die helaas werkt bij Turkse kiezers. Angst voor instabiliteit, terrorisme en andersdenkenden lijkt een reden te zijn waarom velen, ondanks alle ellende en corruptie, toch op Erdogan hebben gestemd. Hij spreekt de islamistisch-nationalistische gevoelens van de Turkse bevolking aan en trekt de anti-Koerdische en islamistische kaart. Zelfs mijn familieleden in Turkije, die van plan waren om op de oppositie te stemmen, kozen hierdoor toch voor Erdogan.

Erdogan is erin geslaagd Turkije te veranderen van een seculiere staat in een islamistisch-nationalistische staat. 49,52 procent van de stemmen ging naar Erdogan, maar van de Nederlandse Turken die hebben gestemd stemde maar liefst 68 procent op hem. Kennelijk zijn mensenrechtenschendingen, chaos na de aardbeving, economisch wanbeleid en corruptie geen redenen om Erdogan niet te steunen.

Erdogan is erin geslaagd Turkije te veranderen van een seculiere staat in een islamistisch-nationalistische staat

We kunnen natuurlijk de oppositie bekritiseren omdat zij er deze eerste ronde niet in is geslaagd om een meerderheid van de stemmen te vergaren. Maar je kunt er ook anders naar kijken. Voor het eerst in de geschiedenis van de Turkse Republiek hebben zes partijen besloten hun verschillende ideologieën opzij te schuiven en samen te werken. Hun presidentskandidaat spreekt verzoenende taal en belooft vrijheid en gelijkheid voor iedereen. Van de Turkse bevolking wil bijna 45 procent die taal van harmonie en vrede. Dat belooft wat voor de toekomst.

Turkije staat op de rand van de afgrond. Al langere tijd ontvluchten mensen, vooral jongeren en hoogopgeleiden, het land. Volgens het Turkse Instituut voor Statistiek (TUIK) vertrokken tussen 2016 en 2019 ruim 330 duizend mensen naar het buitenland. De laatste jaren is het aantal mensen dat vertrekt toegenomen. Als Erdogan opnieuw president wordt zullen er nog meer mensen – zoals Koerden, linkse Turken, Alevieten en Gülensympathisanten – hun koffers pakken. Mijn familieleden en kennissen, die ik na eerste ronde sprak en niet op Erdogan hebben gestemd, denken nu al over emigratie. Zij willen hun kinderen niet laten opgroeien onder islamistische nationalisten. De oppositie is hun enige hoop op vrijheid en democratie.

Bij de tweede ronde is het hopen op een wonder.