In de wetenschap heet het een paradigmaverschuiving: een radicaal nieuwe manier van kijken naar iets dat in de kern hetzelfde blijft. Precies dat voltrekt zich nu, hier in het Westen.

Al bijna tachtig jaar duurt het Israëlisch-Palestijnse conflict, sinds de oprichting van de staat Israël. Op het eerste gezicht lijkt er weinig veranderd: dezelfde strijd, dezelfde spanningen. Maar onder de oppervlakte begint iets te verschuiven. Door de genocide en massale verwoesting in Gaza, en de oplopende spanningen met Iran, kantelt langzaam maar zeker het dominante narratief. De vanzelfsprekende steun aan Israël, vaak gepresenteerd als ‘de enige democratie in het Midden-Oosten’, is niet langer vanzelfsprekend.

Steeds meer Nederlanders zien in dat Israël het internationaal recht schendt, en dat het in veel opzichten zelf de huidige oorlog met Iran heeft uitgelokt. Tegelijkertijd groeit het bewustzijn van het lijden aan Iraanse kant. Maar dat blijft, mede door het gebrek aan beelden, grotendeels buiten beeld.

We kijken niet langer automatisch door een Israëlische of westerse bril. Er groeit het inzicht dat waarden waarin velen lang hebben geloofd – zoals het recht op leven, toegang tot water, voedsel, medische zorg, eigendom en een menswaardig bestaan – in de praktijk niet voor iedereen gelden. Door de westerse reacties op het geweld in Gaza en elders, verliezen steeds meer mensen hun vertrouwen in de oprechtheid en toepasbaarheid van deze waarden. Ook het vertrouwen in regeringen die deze waarden zouden moeten verdedigen, raakt diep beschadigd.

Deze verandering in perspectief werd zichtbaar op het gezamenlijke congres van GroenLinks en de PvdA afgelopen weekend. Een overweldigende meerderheid van 83 procent stemde voor een tijdelijk volledig wapenembargo tegen Israël. Iets wat nog maar kort geleden ondenkbaar leek. Deze uitkomst verraste niet alleen mij, maar ook velen in en buiten de partij.

Die koerswijziging was er waarschijnlijk niet gekomen zonder de diepe morele schokken

De boodschap is helder: geen steun meer aan een regering die verantwoordelijk wordt gehouden voor etnische zuivering in Gaza, en voor structureel geweld en onderdrukking op de Westelijke Jordaanoever.

Het besluit had direct politieke consequenties. Oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, uitgesproken tegenstander van de fusie, zegde haar lidmaatschap op. Lodewijk Asscher zei bij de Nacht van de Verlichting dat hij twijfelt aan zijn toekomst binnen de partij waar hij 32 jaar lid van is.

Sommige PvdA-prominenten blijven Israël vooral zien als een verlichte westerse democratie. Hun zorgen gaan – begrijpelijk – uit naar onschuldige Israëlische burgers. Maar opvallend is dat dezelfde verontwaardiging ontbreekt wanneer het gaat over de meer dan 60.000 gedode Palestijnen, onder wie talloze vrouwen en kinderen. Dat gebrek aan empathische gelijkwaardigheid wordt steeds zichtbaarder: wel oog voor het lijden van ‘eigen mensen’, maar blind blijven voor het leed van anderen.

Eén ding is duidelijk: de fusiepartij slaat een radicaal nieuwe koers in. Die koerswijziging was er waarschijnlijk niet gekomen zonder de diepe morele schokken: het verraad aan onze waarden, de opkomst van radicaal-rechts en de massale slachting in Gaza. Ook de Rode Lijn-demonstraties speelden een sleutelrol, met zo’n 150.000 mensen die de straat op gingen met een heldere boodschap: dit kabinet moet ingrijpen.

Intussen heeft ook Donald Trump zich eenzijdig in het conflict gemengd. Hij liet Iraanse nucleaire installaties bombarderen, buiten het Amerikaanse Congres om – als een autoritaire leider. Het versterkt het gevoel van vervreemding dat veel Europeanen inmiddels ervaren tegenover vroegere bondgenoten als de VS en Israël. Ook dát is onderdeel van de veranderende blik op de wereld.

Die nieuwe manier van kijken beperkt zich niet tot het Midden-Oosten. Ook over racisme, migratie, klimaat en andere oude kwesties ontstaat een nieuw gedeeld bewustzijn.

Tegelijkertijd probeert een deel van de oude politieke orde wanhopig de status quo te herstellen. Denk aan de actiegroep Voor Ons Nederland van VVD’er Klaas Dijkhoff of de conservatieve uithalen van Gerdi Verbeet. Het voelt als een achterhoedegevecht.

De nieuwe tijdgeest werd treffend verwoord door GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans. Voor het eerst in lange tijd, misschien wel in decennia, draait politiek niet meer om wat kiezers willen horen of om welke boodschap de meeste stemmen oplevert. Over de nieuwe koers zei Timmermans: dit is wat wij vinden.

Laat dat het begin zijn van een nieuwe politiek. Een politiek waarin partijen durven uitspreken waar ze werkelijk voor staan. Geen peilingen meer naar wat mensen willen horen, maar een duidelijke visie en standvastigheid. De partij moet niet op zoek naar kiezers; kiezers moeten de partij kunnen vinden.