Het kabinet is gevallen. Binnen de redactie sloten wij op 3 april 2024 een weddenschap af over de houdbaarheid van dit radicaal-rechtse kabinet. De inschattingen liepen uiteen: van vier jaar tot zes weken. Zelf gaf ik het maximaal één jaar. Ik zat er het dichtst bij.

Ik volg nu al twee dagen alle nieuwsprogramma’s, talkshows, opinies en analyses over de val van het kabinet. Gisteren keek ik bijna het hele Kamerdebat. Maar ik heb nauwelijks iets nieuws gehoord. Van links tot rechts verwijten alle partijen de radicaal-rechtse PVV-leider Geert Wilders dat hij wegliep. Precies zoals hij eerder deed bij Rutte I in 2012. Ik ga hier niet herhalen wat in andere commentaren al uitgebreid is besproken.

Zoals ik eerder schreef op deze plek: ik wilde juist dat Wilders zou regeren, het liefst als premier. Besturen dwingt tot verantwoordelijkheid; roepen vanaf de zijlijn is gratis.

Er is een veelzeggend Turks spreekwoord dat de situatie waarin Nederland zich nu bevindt perfect samenvat: Bir musibet bin nasihatten evladır – één tegenslag is meer waard dan duizend adviezen.

Ons land heeft nu een van zijn duurste lessen geleerd. Het radicaal-rechtse droomkabinet, om JA21-leider Joost Eerdmans te citeren, bleek weinig te kunnen. Teleurgestelde kiezers dachten dat Wilders, Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas de woning-, zorg- en stikstofcrisis, koopkrachtproblemen en de zogenoemde asielcrisis zouden oplossen. Van der Plas zou met de vuist op tafel slaan in Brussel om de boeren te redden. Omtzigt zou onze rechtsstaat niet alleen bewaken, maar zelfs versterken met een apart constitutioneel hof. Anderhalf jaar later bleven vooral grote woorden over. Kabinet-Wilders I leverde crisis na crisis. We zijn wakker geschud uit een slechte droom. Gelukkig maar.

Ik hoop dat de kiezers nu goed zien wat Wilders wel en niet kan, en op 29 oktober bewuster zullen stemmen. Tegelijkertijd geldt: omdat hij geen premier is geworden, kan hij de verantwoordelijkheid opnieuw op anderen afschuiven. De PVV zou daardoor in de oppositie zomaar weer kunnen groeien.

De val van het kabinet bracht opluchting, vooral bij biculturele Nederlanders

Ook de traditionele partijen zoals CDA, PvdA, D66 en GroenLinks kregen een waarschuwing van de kiezers voor hun beleid van de afgelopen decennia. CDA-leider Henri Bontenbal vertelde mij eerder dit jaar dat het CDA weer wil verbinden en fatsoenlijke politiek wil bedrijven. Ook GroenLinks-PvdA beweegt die kant op, maar roept nog te veel weerstand op om kiezers echt te overtuigen. Ik geloof dat middenpartijen, zoals het CDA, straks een sleutelrol krijgen om links en rechts te verbinden, zodat Nederland weer op koers wordt gebracht.

De val van het kabinet bracht opluchting, vooral bij biculturele Nederlanders. Velen vroegen zich af: ‘Is dit nog mijn land?’ Nederland stond bekend als vrij, tolerant en vrijzinnig, maar ineens voelden zij zich vreemden in eigen land. Uit onderzoek van maart dit jaar, uitgevoerd door de Kanttekening en Opiniehuis, blijkt dat twee op de drie jonge moslims overwegen Nederland te verlaten. Ze voelen zich onveilig, hebben weinig vertrouwen in de politiek en maken zich zorgen over de opkomst van populisme.

Die gevoelens hoor ik ook terug in gesprekken die ik sinds de verkiezingsuitslag voer. Ik kreeg tientallen uitnodigingen van regionale stichtingen en verenigingen om de zorgen en angsten van statushouders te bespreken. Veel van hen vroegen: ‘We vluchtten om te overleven, zijn we hier óók niet gewenst?’

Ze vragen zich af wat een asielnoodwet voor hen betekent. Ze beseffen dat ze opnieuw als zondebok worden gebruikt. Precies de reden waarom ze destijds moesten vluchten. Dit beïnvloedt hun gemoed en belemmert hen in het opbouwen van hun leven hier. Eén van hen zei: ‘Eerst moest ik opdonderen uit Turkije, word ik nu ook uit Nederland geschopt?’

Anderhalf jaar lang bleef ik onvermoeid vertellen dat ik vertrouwen heb in de Nederlandse rechtsstaat, instituties en de nuchterheid van Nederlanders. Ook voorspelde ik dat het kabinet het geen jaar zou uithouden. Dat vertrouwen is beloond. Kabinet-Wilders I was pijnlijk, maar ook leerzaam.

Hopelijk stemmen we straks – links, midden of rechts – met hoofd én hart voor stabiliteit en samenhang. Ik ben hoopvoller dan ooit.