‘De burgeroorlog in Syrië is niet vanzelf ontstaan, maar werd aangewakkerd door de VS en Israël, die het regime van Assad wilden verzwakken en de regio herverdelen. Ze kregen steun van Turkije, Qatar en later ook Saoedi-Arabië’, stelt de Amerikaanse Harvard-professor Jeffrey Sachs op het Antalya Diplomacy Forum. Diezelfde landen zouden ook verantwoordelijk zijn voor eerdere oorlogen, zoals in Irak (2003), Libië (2011), Jemen (vanaf 2015), Somalië en nu in Gaza.

De voormalig VN‑adviseur is niet de enige die deze landen noemt als aanjagers van de oorlog in Syrië. Voormalig NAVO-opperbevelhebber Wesley Clark verklaarde in 2007 dat de VS zeven landen in vijf jaar wilden omverwerpen, waaronder Syrië. Onderzoeksjournalist en Pulitzerprijswinnaar Seymour Hersh beschreef in 2016 geheime CIA-wapenleveringen via Turkije aan jihadistische milities. De Britse journalist Patrick Cockburn volgde de geldstromen van Qatar en Saoedi-Arabië naar deze groepen.

Volgens Sachs is Israël blij met elke verzwakking van Syrië en Iran en werkt het land daar soms zelf aan mee. Israël voert regelmatig luchtaanvallen uit in Syrië en wil de Golanhoogte behouden. Turkije bezet sinds augustus 2016 grote gebieden in Noord-Syrië en president Erdogan hint op een blijvende controle over die gebieden, ook in Irak. Tussen 2012 en 2015 bewapenden Qatar en Turkije het zogenoemde Vrije Syrische Leger dat in opstand kwam tegen het misdadige Assad-regime, maar ook radicale strijders, waarvan sommige later aanslagen in Europa pleegden. De buitenwereld heeft een grote vinger in de pap bij de onrust in deze regio, stellen deze kritische denkers.

De humanitaire gevolgen zijn enorm: 600.000 doden in Syrië, meer dan zes miljoen vluchtelingen, en talloze vrouwen en kinderen die worden uitgebuit of in de prostitutie zijn beland. Dit is niet alleen een probleem van het Midden-Oosten, want miljoenen vluchtelingen uit Syrië, Irak en Libië kwamen naar Europa. Terwijl sommige landen hen opvingen, gebruikten uiterst rechtse partijen de komst van vluchtelingen om angst te zaaien. Partijen als Alternative für Deutschland, Rassemblement National en de PVV groeiden op het idee dat ‘de islam, moslims en vluchtelingen’ het probleem zijn.

‘We lijken op kikkers in een pan die langzaam opwarmt’

In Nederland en Europa horen we vaak klachten over te veel asielzoekers, maar zelden worden de VS of Israël daarop aangesproken. We straffen Rusland om Oekraïne, maar blijven stil als Israël of de VS oorlog voeren. Is dat naïviteit of medeplichtigheid? Iedereen weet toch dat oorlog zorgt voor vluchtelingen en terrorisme.

Als de oorlogen in het Midden-Oosten doorgaan, zullen er meer verwoeste steden, meer doden en nog grotere vluchtelingenstromen naar Europa komen. Onze opvang raakt overbelast, burgers voelen zich (terecht of onterecht) bedreigd en rechtspopulisme groeit. Ondertussen worden de fundamenten van onze democratie aangetast: wetenschap verzwakt, de pers wordt verdacht gemaakt en de rechtsstaat ondermijnd.

We lijken op kikkers in een pan die langzaam opwarmt. Zolang het water lauw is, merken we weinig, maar als we niet op tijd ingrijpen – door de brandhaarden aangewakkerd door Washington, Tel Aviv en partners te stoppen – zal het uiteindelijk uit de hand lopen. De gevolgen, nog meer sociale spanningen, afkalvende vrijheden en minder ruimte voor afwijkende meningen,  zullen hier voelbaar zijn.

Wat moet Europa doen? Moed tonen. Vrienden aanspreken als zij internationaal recht schenden en niet langer met twee maten meten. Of een land nu in het Westen of Oosten ligt, dezelfde regels moeten gelden voor wapenexport en oorlog. De media kunnen bovenstaande kritische experts net zo serieus nemen als officiële woordvoerders. We moeten investeren in vrede: onderwijs, medische hulp en dialoog. Dat is vele malen goedkoper dan opvang en oorlogen. De keuze ligt bij ons: blijven we zwijgen en medeplichtig, of kiezen we ervoor bondgenoten van de vrede te zijn?