Bas Eickhout is lijsttrekker van GroenLinks-PvdA bij de Europese verkiezingen. Hij staat voor een groen en open Europa en vindt dat we assertiever moeten zijn tegen extreemrechts. ‘Ons verhaal is goed, maar we moeten het met meer overtuigingskracht brengen.’

Op 6 juni mogen we naar de stembus voor het Europees Parlement. Hoofdredacteur Mehmet Cerit spreekt met lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen. Vandaag is de beurt aan Bas Eickhout, die de GroenLinks-PvdA-lijst aanvoert. Eickhout is klimaatwetenschapper en zit al vijftien jaar in het Europees Parlement namens GroenLinks. Hij is vice-voorzitter van de Europese Groenen en was in 2014 en 2024 Spitzenkandidat voor deze fractie. Ook is hij, volgens diverse lijstjes, de meest invloedrijke Nederlandse Europarlementariër, vooral vanwege de Green Deal. Hoe kijkt Eickhout naar de komende verkiezingen? Waarom gaan GroenLinks en PvdA in Europa niet in dezelfde fractie zitten? Hoe kijkt Eickhout aan tegen de opkomst van extreemrechts? En voor welke waarden staat hij?

Uit de ranglijstjes blijkt standaard dat u de meest invloedrijke Nederlandse Europarlementariër bent. Toch kent de man in de straat u niet. U zei ooit dat inhoudelijk scoren voor u belangrijker is dan met uw naam in de krant staan. Dat werkt achter de schermen. Maar nu extreemrechts groter aan het worden is moet u stemmen winnen. Hoe wordt u net zo bekend als Jesse Klaver en Frans Timmermans?

‘Om heel eerlijk te zijn is dat is echt onmogelijk. Er is gewoon meer aandacht voor nationale politiek. Dat kan soms frustrerend zijn.

‘Tegelijkertijd denk ik dat we er deze verkiezingen wel goed in slagen om duidelijk te maken wat de keuze eigenlijk is op 6 juni. Wil je een sterk Europa dat samenwerkt? Als het antwoord daarop ja is, dan kies je voor ons. Aan de andere kant heb je rechts. Zij kiezen voor een verdeeld Europa, dat onze rechtsstaat aanvalt. Het gaat om een fundamentele keuze. Ik denk dat onze boodschap wel steeds meer aanslaat. Natuurlijk helpt het als die boodschap wordt gegeven door een politicus die iedereen kent.’

Hoe wilt u dan bekender worden?

‘Door het publiek op te zoeken. Ik ben wel de meest bekende Europarlementariër. Als GroenLinks-PvdA proberen we met deze campagne overal zichtbaar te zijn. Ook op straat, er wordt nu al wekenlang een huis-aan-huis campagne gevoerd. Andere partijen zijn niet zo actief als wij. Dit laat vooral zien hoe serieus wij deze Europese verkiezingen nemen. Ook omdat de kans echt bestaat dat wij de grootste worden. Na 22 november, toen iedereen die aan de progressieve kant staat geschokt was door de verkiezingsuitslag, is het wel heel belangrijk dat we kunnen laten zien dat Nederland ook gewoon kan kiezen voor progressieve politiek. Voor politiek waar wel iedereen bij hoort.

‘Ik probeer aan mijn bekendheid te werken. Maar het niveau van Jesse Klaver en Frans Timmermans, dat ga ik niet halen hoor. Je moet ook realistisch blijven.’

GroenLinks vormt in Nederland met de PvdA één fractie. Maar in Europa zit GroenLinks in de groene fractie en de PvdA in de sociaaldemocratische fractie. Hoe legt u dit uit aan de kiezers?

‘Door te vertellen dat de Europese context verschillend is. Sociaaldemocraten en groenen hebben in Europa nog niet die samenwerking die wij hier wel hebben. Sociaaldemocraten en groenen willen samen een vuist maken tegen de opkomst van radicaal rechts. Dat is onze boodschap. In Rotterdam hebben de Europese groenen en sociaaldemocraten verklaard niet in een coalitie te zullen stappen met extreemrechts.

‘Ik snap dat kiezers zeggen dat als we in Nederland één fractie vormen, dat dan ook moeten doen in Brussel. Maar dan moeten we een keuze maken tussen de groenen en sociaaldemocraten. In beide fracties zijn wij, GroenLinks en PvdA, heel invloedrijk. Dat willen we strategisch overeind houden. Zo kan ons geluid sterker doorklinken.’

In Europa is extreemrechts in opkomst. Hier de PVV, in Duitsland AfD, Vlaams Belang in België, Fox in Spanje, enzovoort. Bent u het met mij eens dat links tot nu faalt om hier een sterk en overtuigend verhaal tegenover te zetten?

‘Het is niet alleen zo dat links gefaald heeft. We moeten oppassen als progressieve partijen om opnieuw alle schuld op ons te nemen. Daar zijn we soms te goed in. De meer pro-democratische partijen hebben nog geen goed antwoord op extreemrechts. Je ziet dat de VVD in Nederland instort, nu ze ervoor kiest om met de PVV samen te werken. Als links zijn we een assertieve campagne aan het voeren. Ons verhaal is goed, maar we moeten het met meer overtuigingskracht brengen. Het verhaal van Geert Wilders over Europa is onhelder. Eigenlijk wil hij eruit. En dat willen de meeste kiezers niet. Daarom wil hij de Europese Unie van binnenuit hervormen, zegt hij.’

Is dat een pragmatische keuze?

‘Eigenlijk niet. Uiteindelijk zal Wilders de Orbán-agenda uitvoeren. Dat is misschien nog schadelijker voor Europa. Viktor Orbán (premier van Hongarije, red.) ondermijnt de Europese Unie van binnenuit. Hij is schadelijker voor Europa dan Boris Johnson met zijn brexit. Mensen die op Wilders stemmen doen dat omdat ze boos zijn op het systeem. Maar ze willen het niet onderuithalen. Dus daarom moeten wij op het alternatief wijzen. Ik heb het gevoel dat wij, als progressieve partijen, echt wel weer aantrekkelijk kunnen zijn. Maar op dit moment is rechts in de winning mood. En kiezers houden gewoon van winnaars. Wij moeten laten zien dat progressieven weer de winnaars kunnen zijn.’

Heeft links de afgelopen periode goed geëvalueerd en hieruit de juiste lessen getrokken?

‘Zeker. Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen meenden we dat Nederland op zoek was naar een nieuwe minister-president. Maar dat bleek de Nederlander eigenlijk geen klap te interesseren. Daarna werd iedereen verrast door de opkomst van Wilders. De les die we daaruit kunnen trekken is dat we kiezers veel duidelijker het gevaar van radicaal- en extreemrechts moeten laten zien en hen een alternatief bieden. We moeten niet terugdeinzen voor harde woorden. Dát zijn de lessen die we hebben getrokken en nu toepassen in deze campagne. Natuurlijk, het tij keren, dat heeft meer tijd nodig. Maar deze Europese verkiezingen kunnen wel een belangrijke stap zijn om een keer een tegennarratief te zien.’

‘We kunnen we geen vrede sluiten met Poetin’

Poetin en Erdogan

Het vrije Europa wordt aan de oostkant bedreigd door Rusland, dat Oekraïne twee jaar geleden is binnengevallen. Er is oorlogsmoeheid. Moet Europa koste wat kost Oekraïne blijven steunen? Wat is het perspectief van GroenLinks-PvdA op deze schijnbare uitzichtloze oorlog?

‘Natuurlijk wil je bij voorkeur een vredesdeal. Maar we moeten eerlijk zijn: een vredesdeal met Vladimir Poetin is niet te maken. Cruciaal daarbij is dat je vertrouwen hebt dat de andere kant zich eraan gaat houden. Poetin doet dat niet. Hij gaat na een paar jaar gewoon verder met zijn plannen. Dus nu een vredesdeal sluiten met Rusland betekent eigenlijk het consolideren van het verlies van Oekraïne, het verzwakken van Oekraïne. Dat geeft Poetin alleen maar extra tijd om straks weer verder te gaan. Dat is geen optie. Ook omdat we weten dat Poetin uiteindelijk Europa wil verzwakken. Dát is zijn agenda. Hij is niet zo geïnteresseerd in Oekraïne. Hij is vooral geïnteresseerd in een verzwakt Europa, omdat dat in zijn wereldbeeld het veiligste is voor Groot-Rusland. Dat is toch zijn doel. Oekraïne is een nuttige pion voor Poetin. We kunnen geen vrede sluiten met Poetin. We zullen dus echt Oekraïne moeten blijven steunen.

Moeten we ook Nederlandse jongens naar Oekraïne sturen?

‘We willen geen Nederlandse troepen in Oekraïne. Tegelijkertijd vind ik dat we ons beeld moeten bijstellen, als het gaat over onze defensiebijdragen en die van Europa. We geven helemaal niet te weinig geld aan defensie uit. We geven juist veel geld uit aan defensie als Europa. We doen dit echter versnipperd. Er staan allerlei luchtafweermechanismen in Griekenland. Maar de Grieken weigeren die aan Oekraïne te geven. Ze zijn nog steeds bang dat Turkije Griekenland gaat binnenvallen. Wat natuurlijk een absurd is.

‘We moeten als Europa meer samenwerken. We verkopen nog steeds wapens aan het Midden-Oosten, in plaats van dat ze naar Oekraïne gaan. Daar moeten we paal en perk aan stellen.’

‘We moeten juist de verschillende minderheden in Turkije steunen’

U heeft net over Turkije gehad. Turkije is nog steeds kandidaat-lid van de Europese Unie. Ondanks de grootschalige mensenrechtenschendingen, de persbreidel, het vervolgen van politieke dissidenten. Moet Turkije niet definitief de deur worden gewezen?

‘Op dit moment wil president Recep Tayyip Erdogan ook geen lid van de Europese Unie worden. Als je Turkije definitief de deur wijst, dan help je daarmee alleen Erdogan. Dan kan hij zeggen: Europa heeft ons nooit willen hebben. Dat is zijn verhaal. We moeten juist de verschillende minderheden in Turkije steunen. Er zijn daar allerlei partijen die wel degelijk de hoop hebben dat Turkije ooit weer dat pad naar Europa terug vindt.

‘In het verleden hebben wij met Joost Lagendijk (voormalig GroenLinks-Europarlementariër, red.) geijverd voor de toetreding van Turkije, ook om zo de democratisering van Turkije te stimuleren. En te zorgen dat ze beter met de minderheden omgaan. Maar we zien dat we weer teruggaan in de tijd. En dat doet pijn.’

Betekent dit dat Turkije in de toekomst, na Erdogan, wel lid wordt van de Europese Unie?

‘Ik zeg altijd: zeg nooit nooit. Maar feit is dat we er niet dichterbij zijn gekomen de afgelopen tien jaar. En toen zei men al dat dit een traject van de lange adem is. Ik hoop het nog steeds. Omdat Turkije een hele belangrijke plek heeft in de wereld en ook omdat het kan laten zien dat Europa een samenwerkingsproject is van verschillende culturen. Maar ja, het is gewoon niet makkelijker geworden.’

Chantabel

Met Turkije, en ook met andere autoritair geregeerde landen zoals Tunesië, Egypte en Libië, heeft de Europese Unie vluchtelingendeals gesloten. Deze deals zijn niet humaan. Niet voor de vluchtelingen, en we versterken ook die autoritaire regimes. Zijn deze deals wel te verdedigen?

‘De deal met Tunesië is niet humaan en niet te verdedigen. Maar dit betekent niet dat we bij voorbaat tegen elke deal zijn. Het zou goed zijn dat we als Europa meer gaan samenwerken met onze buurlanden in Noord-Afrika. Maar als je dat doet, moeten mensenrechten altijd vooraan staan. Als je zo’n deal sluit, moeten er ook fatsoenlijke procedures zijn voor de vele vluchtelingen in die landen. Er moeten afspraken komen over hoe wordt omgegaan met het maatschappelijk middenveld in zo’n land. Maar Europa keek daar niet naar. We gaven alleen een pot geld, die we niet eens democratisch kunnen controleren. We stelden ook geen eisen aan hoe er wordt omgegaan met vluchtelingen. Wat we nu zien is dat de vluchtelingen gewoon terug de woestijn in worden geduwd. Dit is een schandvlek. Blijkbaar maakt onze angst voor vluchtelingen ons zo chantabel dat wij bereid zijn dictators geld te geven, zonder ook maar enige eisen te stellen. Ja, dat is niet mijn Europa. Een deal als de Tunesiëdeal, daar willen we vanaf.’

U heeft net een en ander genoemd wat betreft humaan asielbeleid. Wat zijn de concrete stappen voor zo’n beleid? En hoe moeten we omgaan met economische migranten?

‘Er moet worden nagedacht over legale routes naar Europa. Mensen zullen gewoon naar Europa willen komen. En sterker nog: Europa heeft hen nodig. Maar op dit moment is het ongecontroleerd. Daarom heeft iedereen het gevoel: het overkomt ons. Daar maken de populisten handig gebruik van, die hebben het dan over tsunami’s, terwijl het over mensen gaat. We moeten duidelijk zijn: vluchtelingen zullen er altijd zijn. Zij verdienen altijd een humane opvang in Europa. Er moeten fatsoenlijke procedures komen, om te bekijken of mensen vluchtelingen zijn of niet. We moeten als Europa meer samenwerken.

‘Op dit moment is het totaal oneerlijk in Europa. Lidstaten bieden tegen elkaar op om zo streng mogelijk te zijn voor asielzoekers. Ze willen niet dat asielzoekers naar hun land komen. Het is een race to the bottom, waar niemand wat aan heeft.

‘Er is veel illegale migratie. Dit leidt tot verschrikkelijke problemen, die je ziet in de Middellandse Zee, op de Canarische Eilanden en in de Atlantische Oceaan. Dat komt omdat er geen legale manier is voor deze mensen om naar Europa te komen. En daarom zie je dat er een totale vermenging is van vluchtelingen en economische migranten die op wankele bootjes stappen.

‘Politieke vluchtelingen hebben recht op opvang. Je moet legale routes creëren. Ik denk dat die er ook voor zorgen dat de procedures sneller verlopen. Sommige mensen zitten jarenlang in een procedure en weten niet waar ze aan toe zijn. We zien verschrikkelijke beelden. Uit Ter Apel, en nog veel ergere beelden uit Griekenland. Het systeem is failliet.’

In extreemrechtse kringen circuleren allerlei complottheorieën over vluchtelingen, bijvoorbeeld links dat de deuren openen zou voor omvolking. Hoe maakt u kiezers duidelijk dat deze theorieën op drijfzand zijn gebaseerd?

‘Mensen die zeer gevoelig zijn voor complottheorieën zijn moeilijk te bereiken. Mensen die met de omvolkingstheorie aankomen, daar heb ik weinig geduld mee. Daar besteed ik ook mijn aandacht niet aan. We moeten laten zien dat wij als Europa geen open grenzen hebben. De Middellandse zee is in feite een hele grote grensmuur. Donald Trump wil een muur bouwen, wij hebben een zee. Iemand die nu nog claimt dat Europa open grenzen heeft nodig ik uit om ook naar de grenzen bij Kroatië en Bosnië te kijken. Kijk eens een keer bij de grenzen van Europa. Zie wat er gebeurt op de Middellandse Zee. Dat heeft niets te maken met open grenzen. Sterker nog, daar zie je een kerkhof, dat Europa deels op zijn geweten heeft. Daar moeten we iets aan doen.’

Er wordt geopperd dat het VN-vluchtelingenverdrag van 1951 niet meer van deze tijd is en er een nieuwe verdrag moet komen. Wat vindt u hiervan?

‘Daar ben ik het niet mee eens. Als wij zeggen dat dit verdrag niet meer van deze tijd is dan betekent dit dat wij een moreel kompas  verliezen. En dat vind ik wel schrikbarend. Ik blijf altijd staan voor het vluchtelingenverdrag. Het is de basis is van menswaardig omgaan met vluchtelingen, waar vluchtelingen recht op hebben. Dat is van alle tijden.’

De Europese Unie heeft vanaf 2019 veel werk gemaakt van klimaatwetgeving, de zogenoemde Green Deal. Bent u niet bang dat het nieuwe kabinet-Schoof straks lak aan deze afspraken heeft?

‘Het interessante is dat dit kabinet claimt de klimaatdoelen niet ter discussie te stellen. Vervolgens willen ze wel allerlei maatregelen die hier haaks op staan. Hoe serieus is hun regeerakkoord? Nederland heeft zijn handtekening gezet onder het Parijsakkoord. Die doelstellingen vragen om actie en zijn door Europa in wetgeving omgezet. Wetgeving die ook nog eens duidelijkheid geeft aan onze industrie. Dat is belangrijk. Heel vaak is de klacht van de industrie dat wij te veel van koers veranderen. Daar worden ze gek van. Met het Parijsakkoord en onze vertaling naar de Green Deal is er een hele duidelijke richting gegeven voor onze industrie.

‘We hebben ons internationaal gecommitteerd. Dus als het kabinet dingen gaat doen waardoor wij in de problemen komen, dan grijpt Europa in. Ik denk dat het bedrijfsleven en ook de hele Nederlandse maatschappij willen dat we de klimaatdoelen nastreven. Dus nou ja, we zullen zien wat voor shitshow dit kabinet wordt.’

‘Hongarije moet het stemrecht worden ontnomen’

In het GroenLinks-PvdA-verkiezingsprogramma staat dat er maatregelen moeten komen tegen landen die de rechtsstaat schenden. Wat zijn de concrete plannen? Wat moeten we doen tegen bijvoorbeeld Hongarije? En bent u niet bang dat dit de interne cohesie in Europa in gevaar brengt?

‘De cohesie wordt beter als we onze eigen rechtsstaat serieus nemen. Sommige landen zijn bezig met het ondermijnen van de rechtsstaat. Je kunt je afvragen: hoort dat land nog in onze Europese Unie? De strijd voor onze democratie is een van onze prioriteiten de komende termijn. We hebben het te lang laten misgaan in Hongarije. Tegelijkertijd laat Hongarije zien waar een aantal populisten en extremisten naartoe willen: een samenleving waarin geen plek is voor andere geluiden, voor minderheden, een maatschappelijk middenveld. Dat wordt onder andere bereikt door media te muilkorven, rechters afhankelijk te maken, de fundamenten van de democratische rechtsstaat onderuit te halen. Hongarije is al zo ver. Daar passen milde sancties niet meer. Hongarije moet het stemrecht worden ontnomen. Ik ben er niet voor om Hongarije uit de EU te zetten, omdat er nog steeds Hongaren zijn die strijden voor een Europees Hongarije. Als je Hongarije eruit gooit, maak je het alleen maar erger.

‘Er zijn gelukkig ook positieve ontwikkelingen. In Polen heeft vorig jaar de PiS-partij de verkiezingen verloren. Dit kwam door de stem van minderheden, vrouwen en jongeren. Tegelijkertijd zijn er landen waar we ons zorgen over maken: Slowakije, Griekenland, Italië en ook Nederland. We vinden dat Brussel veel strakker moet optreden, fondsen moet bevriezen van landen die de rechtsstaat ondermijnen, zodat het pad van Orbán niet door deze landen wordt bewandeld.’

In Nederland hebben we nu een eenmanspartij, de PVV van Geert Wilders, in het centrum van de macht. Is dat niet tegen de rechtstaat?

‘Dat is eigenlijk ook absurd. Als ik dat aan mijn Duitse collega’s vertel, zij hebben natuurlijk een verleden met niet-democratische partijen, en begrijpen eigenlijk niet dat wij dat toestaan in het parlement. In geen enkele EU-land is dat mogelijk. Ik vind dat wij in Nederland veel te lankmoedig zijn, te naïef.’

‘Wij zouden dat internationaal recht toch moeten respecteren’

Veel hardere sancties tegen Israël

Sinds 7 oktober heeft Israël bijna 40.000 Palestijnen vermoord in Gaza, waaronder veel onschuldige burgers, vrouwen en kinderen. Het geweld gaat maar door. Wat willen u en uw partij, in EU-verband, hiertegen doen?

‘Ik vind dit een van de pijnlijkste situaties in Europa. Het laat zien hoezeer wij met dubbele standaarden werken. En hoezeer wij ook niet met één mond spreken. Als er iets is wat de geloofwaardigheid van Europa in de wereld ondermijnt dan is het wel onze houding ten opzichte van het Israëlische regime en de situatie in Gaza.

‘Wat wij willen is heel duidelijk. Wij willen dat het internationaal recht wordt gevolgd. Wij willen een erkenning van de Palestijnse staat. We willen ook dat de Westbank onderdeel van het pakket is. We willen veel hardere sancties tegen Israël. We willen een permanent staakt-het-vuren, en natuurlijk ook de bevrijding van de Israëlische gijzelaars. Aan beide zijden moet er actie worden ondernomen.

‘Over het internationaal recht gesproken, wij zijn ook heel blij met die rechtszaak die door een aantal ngo’s is aangespannen tegen de Nederlandse regering. Het kan natuurlijk niet dat we militair materiaal leveren dat gebruikt wordt voor oorlogsmisdaden. Het Internationaal Strafhof is ook duidelijk. Er vinden oorlogsmisdaden plaats, misdaden tegen de menselijkheid. En dit hof is ook nog eens in Nederland gevestigd, in Den Haag. Wij zouden dat internationaal recht toch moeten respecteren? En Europa toch ook? Als je de reacties van Europa hoort, dan schaam ik mij soms wel. Wij willen dat de Nederlandse regering voor het internationaal recht gaat staan en dit ook in Europees verband gaat bepleiten.’

‘De PVV staat voor discriminatie, racisme en uitsluiting’

Ten slotte: waarom zouden islamitische en biculturele Nederlanders, onze achterban, op GroenLinks-PvdA moeten stemmen? En wat gaat u voor hen doen? De PvdA heeft in het verleden immers ook deels deze kiezers van zich vervreemd.

‘Als er iets belangrijk is, dan is dat de progressieve krachten in Nederland, van alle fronten en elke culturele achtergrond, veel meer moeten samenwerken. We hebben straks een regering met de PVV in het centrum van de macht. De PVV staat voor discriminatie, racisme en uitsluiting. Het is onzin om te denken dat Wilders zijn kroonjuwelen nu even in de koelkast heeft gezet. Het gaat om fundamentele visies, die de basis vormen voor de PVV-ideologie. Door de PVV toe te laten in het landsbestuur vormen deze ideeën nu ook de basis van de nieuwe regering. Progressieve partijen moeten zij-aan-zij staan om dit keihard te bestrijden.

‘Ik weet dat wij op een aantal fronten verloren hebben, dat doet mij verdriet. Maar ik geloof dat we nu meer dan ooit eensgezind moeten zijn, onze krachten moeten bundelen. Dat betekent ook werken aan een betere representatie. Voor ons is er nog steeds werk aan de winkel. We hebben veel huiswerk. We moeten laten zien, ook in toekomstige campagnes, dat wij er voor alle Nederlanders zijn. Wij willen ook echt dat alle Nederlanders zich thuis voelen bij ons progressieve verhaal. Sommige kiezers, waaronder biculturele Nederlanders, hebben helaas hun vertrouwen verloren. We moeten er alles aan doen om dit vertrouwen terug te winnen.’