Ze jaagt al jaren een stille revolutie na: meer vrouwen in de politiek. Als directeur van Stem op een Vrouw vertelt Devika Partiman over haar drijfveren, haar politieke strijd en waarom gelijke representatie nog steeds niet vanzelfsprekend is.

Devika Partiman strijdt al jaren voor meer vrouwelijke vertegenwoordiging in de politiek. Als directeur van Stem op een Vrouw, de stichting die ze in 2017 mede oprichtte, pleit ze voor structurele emancipatie van vrouwen als groep. Tijdens de vrijheidscolleges in Den Haag sprak ze over politieke uitsluiting, toonde grafieken vol ‘Jannen’ en ‘Henken’, en riep op tot blijvende betrokkenheid van vrouwen en minderheden. Na een periode van stilte spreekt ze zich opnieuw uit.

Wat heeft je bewogen om dit werk te doen?

‘Begin 2017 zijn we officieel opgericht. De directe aanleiding was eigenlijk een opeenvolging en samensmelting van een aantal persoonlijke en politieke zaken. Zo heb ik in 2016 twee keer een abortus gehad, wat mijn besef over het belang van dat recht versterkte. In die zin dat ik de beschikking tot dat recht had, fijne zorg heb gekregen, en me ook besefte hoe naar het moet zijn als je dat niet hebt.’

Wat is het politieke hieraan?

‘In die periode, in november 2016, werd Donald Trump verkozen tot president. Dat veroorzaakte een schokgolf in de Verenigde Staten, maar ook in Europa en de rest van de wereld. Trump was zo openlijk racistisch en seksistisch in zijn campagne, waar hij onder andere het abortusrecht aanviel. Bij mij gingen direct alle alarmbellen af. Ik dacht: dat gaat zeker overwaaien naar Europa. Cultureel hebben de VS en Europa ook heel veel gemeen.’

‘De helft van onze samenleving bestaat uit vrouwen, maar we worden in de politiek niet proportioneel vertegenwoordigd, laat staan gehoord’

Er zijn ook verschillen, toch?

‘Ja, maar ik ervaarde het toen en nu nog steeds als een enorme bedreiging, ook voor onze rechten als vrouwen hier. Een maand nadat Trump was verkozen was ik in Suriname op familiebezoek. In het Surinaams Museum zag ik een flyer uit 1996 in de vitrine liggen van een Surinaamse vrouwenorganisatie. ‘Kies bewust, stem op een vrouw’, stond daar heel groot op. Die organisatie pleitte in de jaren negentig om op vrouwen te stemmen.’

En dat vond jij ook een goed idee voor Nederland?

‘Precies! De helft van onze samenleving bestaat uit vrouwen, maar we worden in de politiek niet proportioneel vertegenwoordigd, laat staan gehoord. Toen ging het balletje rollen en hebben we dat in 2017 onze allereerste ‘Stem op een Vrouw’-campagne gedaan, richting de Tweede Kamerverkiezingen in maart van dat jaar.’

Welke resultaten hebben jullie sindsdien geboekt? 

‘We zijn nog steeds het meest bekend om onze stemcampagnes. Dus bij elke verkiezingen roepen we niet alleen om op vrouwen te stemmen, maar om dat slim te doen. Dat betekent: strategisch stemmen op vrouwen die lager op de lijst staan, zodat zij kans maken om met voorkeurstemmen extra verkozen te worden.

‘Inmiddels zijn er meer dan 700 vrouwen extra met voorkeurstemmen verkozen sinds wij bestaan, in alle lagen, van het waterschap en de gemeenteraad tot de Tweede Kamer en het Europees Parlement. In 2019 bijvoorbeeld werden er drie vrouwen van drie verschillende partijen extra in het Europees Parlement gestemd namens Nederland. En in 2024 weer twee. Daardoor bestaat de afvaardiging van Nederland in het Europees Parlement al twee keer op rij voor de helft uit vrouwen.’

Mooi, maar heeft dat ook enig effect?

‘Meer vrouwen in de politiek betekent een grotere kans dat de belangen van vrouwen worden erkend en aangekaart. Denk aan femicide, wat nu nog meer dan ooit besproken wordt. Verder hebben we ook een heel mooi onderzoek afgerond over de ervaringen van politica’s met verlof. Veel mensen weten het niet, maar in de politiek heb je eigenlijk maar één soort verlof, en dat is ziekteverlof. Als je zwanger bent, kun je je ziek melden. Je mag je langdurig ziek melden voor een periode van vier maanden. Dat mag niet korter, en in principe ook niet langer. Als je langer nodig hebt, krijg je nog eens vier maanden. Heel inflexibel. Andere soorten verlof, zoals ouderschapsverlof, bestaan niet.’

Wat zegt dit?

‘Als politicus en politica kun je dus nauwelijks kwetsbaar zijn. En dat betekent dat je niet echt mens kan zijn. Je moet een soort ‘supermens’ zijn die nooit ziek is en altijd beschikbaar. Er is helemaal geen ruimte voor je privéleven.’

Zou hier een correlatie zijn met onmenselijke politiek uit Den Haag?

‘Nee, dat heeft weinig te maken met politieke stromingen van nu. Dit zijn regelingen die al vele decennia geleden zijn bepaald, gebaseerd op een eeuwenoud politiek stelsel dat simpelweg ooit is ingericht op de norm ‘man’, die geprivilegieerd is en bijvoorbeeld geen zorgtaken heeft.’

‘Niet elke vrouw in de politiek is een feminist of een strijder voor vrouwen- en mensenrechten’

Doet de politiek nog iets doen met jullie onderzoek?

‘Dat hopen we wel. We werken met enkele vrouwelijke Kamerleden samen op dit dossier, maar we zijn ook afhankelijk van het ministerie van Binnenlandse Zaken, waar net de zoveelste ministerswissel heeft plaatsgevonden. We zien wel dat veel politici onderschrijven dat dit thema voor hen belangrijk is, maar tegelijkertijd dat ze niet altijd de ruimte hebben of nemen om zich voor hun eigen werkomstandigheden in te zetten. Daarom blijven wij lobbyen voor betere werkomstandigheden voor vrouwen in de politiek.’

Tijdens jouw vrijheidscollege was er discussie over de vraag of een vrouw in de politiek wel altijd goed is. Op dit moment wordt er immers door sommige prominente vrouwen extreemrechtse politiek bedreven. Denk aan Caroline van der Plas of Dilan Yesilgöz, die de pro-Palestijnse beweging categorisch antisemitisch noemen.

‘Nee, vrouwen zijn net mensen. Die zijn er in al hun diversiteit, ook inhoudelijk. Niet elke vrouw in de politiek is een feminist of een strijder voor vrouwen- en mensenrechten. Absoluut niet. Maar wat we heel goed moeten beseffen rond representatie, is dat het ook helemaal niet om de individuen gaat.’

Wat bedoel je?

‘Wie stelt dat vrouwen in de politiek alleen waardevol zijn als zij zich inzetten voor vrouwenrechten, of dat zwarte mensen slechts nuttig zijn wanneer zij opkomen voor andere zwarte mensen, hanteert een oneerlijke maatstaf. Diezelfde norm wordt namelijk nooit toegepast op witte mannen.’

Oké, zijn er dan ook voordelen aan extreemrechtse vrouwen aan het roer, die soms bewust marchanderen met vrouwenrechten om aan de macht te komen?

‘Het gaat om het nut van representatie. En dat overstijgt individuen. Hoe groter de groep vrouwen in de politiek, in élke partij, hoe groter de kans dat de ervaringen en belangen van vrouwen worden meegenomen. Niet omdat elke individuele vrouw dat meeneemt, maar wel omdat als de groep vrouwen groter en meer divers is, de kans groter is dat het op de agenda komt. En dat er een luisterend oor is als er vanuit de samenleving en activisten iets wordt geagendeerd. Denk nu aan femicide, wat nu eindelijk door een aantal politici besproken wordt. Dat onderwerp wordt door vrouwelijke burgemeesters, wethouders en Kamerleden gepusht, niet door mannelijke collega’s.’

‘Natuurlijk wordt het opkomen voor vrouwenrechten misbruikt door extreemrechts’

En dan zijn de extreemrechtse individuen bijkomende schade, meen je.

‘Je kunt je focussen op vrouwen die niet aan het feministische ideaal voldoen, maar representatie draait om de aanwezigheid van vrouwen in de politiek en aantallen. Door de eeuwen heen zijn het altijd vrouwelijke politici geweest die hebben gestreden voor vrouwenrechten. Dat is nog steeds zo.’

Ja, maar de vrouwenzaak wordt ook vaak misbruikt voor vernietigingspolitiek. Denk bijvoorbeeld aan de invasie van Afghanistan en Irak. Daar werd de ‘bevrijding van moslimvrouwen’ expliciet met de mond beleden voor politieke legitimatie van oorlogspolitiek van oud-president George W. Bush. En dat zie je nu ook bij vrouwelijke politici die bijvoorbeeld hun haarlokje symbolisch afknippen voor Iraanse vrouwen, maar tegelijk de genocide in Gaza legitimeren. Die bommen vallen ook op moslimvrouwen.

‘Natuurlijk wordt het opkomen voor vrouwenrechten misbruikt door extreemrechts. Denk aan Geert Wilders die afgelopen weken de moord op de 17-jarige Lisa misbruikt heeft voor zijn eigen racistische agenda. Het is daarom de zaak van bijvoorbeeld journalisten en maatschappelijke organisaties om dan te benoemen wat hij doet: zijn partij komt structureel níet op voor vrouwenrechten en ook nu dient hij onze belangen niet. Solidariteit is goed, maar het moet wel overeenkomen met keuzes in beleid. Daar mogen we altijd kritisch op zijn.’

Jullie moedigen vrouwen bewust aan om actief te worden in de politiek. Toch zouden vrouwen ook lijden onder het zogenoemde ‘queen bee’-gedrag tussen vrouwen onderling. Herken je dit?

‘We weten uit verschillende onderzoeken dat het enorm helpt als vrouwen gevraagd worden om politiek actief te worden. Mannen zijn vaak meer proactief hierin, of ze nou wel of niet geschikt zijn. En vrouwen zijn vaak meer integer: ze solliciteren pas wanneer ze aan vrijwel alle ‘eisen’ voldoen. Ze twijfelen dus vaker. Ook zijn er een aantal praktische barrières, waardoor vrouwen zich minder vaak melden. Bijvoorbeeld dat online haat en bedreigingen vaker tegen vrouwen is gericht, maar ook dat vergadertijden en verlofregelingen niet op vrouwen zijn ingericht.’

En dat ‘queen bee’-gedrag, dus dat vrouwen elkaar weinig gunnen in een mannelijke omgeving?

‘We horen dit eigenlijk nauwelijks in de politiek. We horen en zien juist vaak brede solidariteit tussen vrouwen. Ze zijn in de minderheid in de meeste politieke ruimtes. Dat schept vaak ook een band en de wil om samen op te trekken. Er zijn nu bijvoorbeeld best veel vrouwelijke raadsleden in verschillende gemeenten, die samen bijeenkomsten organiseren om meer vrouwen uit te nodigen politiek actief te worden over partijkleur heen.’

‘Quota. Daarmee komen er meer vrouwen op invloedrijke posities, iets wat anders niet vanzelf gebeurt’

Dit gedrag zou ook voorkomen onder ‘allochtonen’ in witte omgevingen, die dan een plaatsje voor zichzelf garanderen en dan de rest naar beneden duwen.

‘In omgevingen waar je tot een minderheid behoort, of je nu vrouw bent, van kleur, of iets anders, weet je vaak dat er weinig plek is aan de top. Stel, je wilt graag in de top tien van een kandidatenlijst komen en je bent een vrouw van kleur, terwijl er nog drie anderen met dezelfde achtergrond en ambitie zijn. Dan word je automatisch elkaars concurrent. Dat is een lastig aspect van de politiek. Zelfs binnen een fractie zijn je collega’s vaak ook je toekomstige rivalen, zodra er weer een nieuwe lijst moet worden samengesteld. Als je wilt doorgroeien zijn anderen met dezelfde ambitie gewoon je concurrenten. Dat betekent niet per se dat je anderen uitsluit vanwege hun achtergrond. Nee, het is eerder een gevolg van hoe het politieke systeem werkt.’

Wat is nodig om meer vrouwen in leiderschapsposities te krijgen, zonder dat dit ten koste gaat van andere groepen?

‘Quota. Daarmee komen er meer vrouwen op invloedrijke posities, iets wat anders niet vanzelf gebeurt. Belangrijk is wel dat zulke quota breed worden gedragen. Er moet intern draagvlak zijn en duidelijkheid over het waarom. Mensen moeten begrijpen dat het niet gaat om willekeurige kandidaten, maar om vrouwen die stuk voor stuk goed gekwalificeerd zijn.’

‘Donald Trump opereert niet in een vacuüm. Hij maakt deel uit van een bredere, internationale anti-genderbeweging’

We zien vooral dat conservatieve witte mannen hiertegen in het verweer komen. Een groep die denkt dat zulke quota ten koste van hen gaan…

‘Dat klopt natuurlijk. Witte hoogopgeleide hetero mannen van 45+ zijn nu oververtegenwoordigd in de politiek, en voor die ‘norm-mannen’ betekent het inderdaad dat zij een klein stapje opzij moeten doen. Zeker mannen die op de norm lijken. Ja, die mogen echt wel eventjes een beetje bescheidenheid aanleren en denken en beseffen dat iemand anders dit ook kan doen.’

Is de aanval van Donald Trump op diversiteit ook hier merkbaar?

‘Donald Trump opereert niet in een vacuüm. Hij maakt deel uit van een bredere, internationale anti-genderbeweging, waarin onder meer de Russische overheid, Amerikaanse evangelische (christelijk-fundamentalistische, red.) groeperingen en andere conservatieve krachten samenwerken om verworvenheden op het gebied van diversiteit en gender terug te draaien. Zo kondigde Trump aan alleen nog zaken te doen met bedrijven zonder beleid voor diversiteit en inclusie (DEI), wat ook in Nederland navolging heeft gekregen. Volgens critici versterken autoritaire leiders, populisten en extreemrechtse partijen elkaar in deze koers. Beleidsmaatregelen van Trump worden regelmatig overgenomen door partijen als de PVV. De aanval op diversiteit is slechts één voorbeeld. Ook bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking en het deporteren van migranten zonder rechtsbescherming laten zien dat internationale rechtsnormen onder druk staan.’

Welke vrouwen hebben de afgelopen jaren diepe indruk op jou gemaakt en waarom?

‘Er zijn er meer. Maar veel indruk maakte Europarlementariër Kim van Sparrentak van GroenLinks, die in 2019 met voorkeurstemmen werd verkozen en inmiddels is herkozen. Op 27-jarige leeftijd kwam ze vanuit de Rotterdamse klimaat- en queerbeweging in Brussel, waar ze vernieuwing bracht. Ze geldt inmiddels als expert op het gebied van Big Tech en zet zich in tegen discriminerende algoritmes, verslavende platformontwerpen en online desinformatie. Daarnaast spreekt ze zich krachtig uit voor queerrechten. Dit is geen vanzelfsprekendheid in het Europees Parlement, waar conservatieve en anti-genderstandpunten sterk vertegenwoordigd zijn.’