Asma Lamrabet hoort bij Marokko’s prominentste feministen. In september verliet ze het land. Jarenlang maakte ze zich hard voor vrouwenrechten in Marokko. Als één van de weinige vrouwenactivisten distantieerde ze zich van het patriarchaat zonder afstand te nemen van het geloof. Vanuit Zuid-Afrika vertelt zij over het Marokko dat ze achterliet, feminisme en de islam.

Lamrabet (58) werd in Marokko bekend om haar islamitisch feminisme, al was dat nooit zozeer haar bedoeling: ‘Islamitisch feminisme is slechts een klein onderdeel van al mijn aandachtsgebieden. Ik ben geïnteresseerd in moslima’s, vrouwen in het algemeen, gelijkheid, vrijheid, alles wat nodig is om een eerlijke maatschappij te creëren. Omdat ik mens ben.’

Lamrabets brede interesse valt af te lezen aan haar cv. Ze studeerde medicijnen in Marokko en werkte als dokter in het kinderziekenhuis in Rabat. In de jaren negentig van de vorige eeuw deed ze vrijwilligerswerk als arts in Spanje en Zuid-Amerika.

Eenmaal terug in haar vaderland raakte Lamrabet steeds meer geïnteresseerd in de rol van vrouwen in de islam, haar eigen religie. Voordat ze zich als academica begon te richten op islamitisch feminisme, zette ze een studiegroep op voor vrouwen. Samen keken ze naar religieuze teksten binnen de islam en analyseerden de rol van de vrouw hierin.

‘Marokkaanse vrouwen zitten vast in de westerse retoriek die hen omschrijft als onderdrukte, onderdanige figuren op zoek naar een onmogelijke vrijheid. En dat is niet hoe de status van vrouwen wordt omschreven in de Koran’, zei Lamrabet vorig jaar na de publicatie van haar boek Vrouwen en mannen in de Qur’an. In korte tijd ontwikkelde Lamrabet zich als een expert en deed uitvoerig onderzoek naar islamitisch feminisme.

Ze schreef meerdere artikelen en boeken over vrouwen, islam en de Koran. Hierin omschrijft Lambaret hoe moslima’s geen afstand hoeven te nemen van hun geloof om te emanciperen. Steevast ontvangt ze een golf van kritiek wanneer zij ‘seksistische’ interpretaties van de Koran en andere heilige teksten tegenspreekt.

Maar ze gaat door, al laat de situatie in het Noord-Afrikaanse land weinig ruimte om islamitisch feminisme buiten de academische wereld een plek te geven: ‘Vrouwenrechten, zoals gelijkheid, krijgen nog niet genoeg aandacht in Marokko. Maar zie je wel dat er een debat gaande is?’

In 2004 voerde de Marokkaanse overheid een hele reeks hervormingen door. Zo werd de minimale leeftijd om te trouwen verhoogd naar achttien jaar, kregen zowel mannen als vrouwen het recht een scheiding aan te vragen en mogen mannen sindsdien alleen na toestemming van de rechter een tweede vrouw nemen. Toch ziet de feminist weinig verandering, want op al deze regels worden talloze uitzonderingen gemaakt.

‘Het is belangrijk om deze hervormingen serieus door te voeren en in de praktijk te brengen. Marokkaanse vrouwen krijgen in het dagelijks leven nog steeds met veel uitdagingen en problemen te maken.’

Volgens Lamrabet zou het islamitisch feminisme een instrument kunnen zijn om het debat in Marokko op gang te helpen. ‘Islamitisch feminisme kan universele vrouwenrechten verbinden met islamitische normen en waarden. En dat is hard nodig in Marokko.’

‘Vrouwenrechten krijgen nog niet genoeg aandacht in Marokko’

Erfwetten hervormen

De ideeën van Lamrabet krijgen steun van Marokkaanse feministen, maar worden niet door iedereen met open armen ontvangen. In 2018 besloot de schrijfster op te stappen als directeur van de Mohammedia League for Scholars, vanwege meningsverschillen tussen haar en andere leden over de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in de islamitische erfwetten.

Volgens deze wetten erft een zoon twee keer zoveel als een dochter. Hetzelfde geldt voor broers en zussen. Gelijkheid in de erfwetten is een groot thema binnen Marokko. Activisten en feministen eisen al jaren een hervorming van het huidige, traditionele systeem.

Een jaar na haar vertrek is het debat over de erfwetten nog erg geïsoleerd, vindt Lamrabet. ‘De discussie wordt op dit moment los van het debat over vrouwenrechten gevoerd. Je moet die twee juist combineren. Recente discussies over abortus, individuele rechten, vrijheid van meningsuiting en de erfwetten zijn allemaal onderdeel van een grotere beweging.’

Nadat Lamrabet besloot op te stappen, kreeg ze steun van Marokkaanse vrouwenorganisaties. Ook de islamgeleerde Mohamed Abdelwahab Rafiki sloot zich aan bij haar standpunt de erfwetten te veranderen.

‘Alles waar ik mij voor inzet, doe ik voor mijn land’, zegt Lamrabet. ‘De sociale veranderingen in Marokko zijn grondig en gaan tegenwoordig snel. Als je kijkt naar alle steun die ik vorig jaar kreeg, dan zie je dat het ook tijd is voor een hervorming van deze.’

Maar of Marokko klaar is om deze wetten aan te passen is nog maar de vraag. In 2016 voerde de nationale planningscommissie een enquête uit waaruit bleek dat 87 procent van de ondervraagden de erfwetten niet wil hervormen. Ook de overheid wil niet aan hervormingen. Voorlopig zal er weinig veranderen, het idealisme van Lamrabet ten spijt.

Lamrabet mengde zich niet alleen in het debat over de erfwetten. In 2016 bekritiseerde de feminist op de nationale televisie de wet die eten en drinken in het openbaar verbiedt tijdens de ramadan. Ze wil dat Marokko hier minder krampachtig mee omgaat, omdat dit zorgt voor een betere samenleving. ‘We kunnen ons alleen op sociaal vlak ontwikkelen als we ook onze houding richting religie ontwikkelen.’

Lamrabet werkt niet langer als arts, maar zet vanuit Zuid-Afrika wel haar werk als onderzoeker door. In de dagen die volgden op haar vertrek meenden Marokkaanse media dat Lamrabet haar koffers had gepakt wegens de aanhoudende kritiek op haar werk. De activiste ontkent dit echter.

‘Ik ben niet weggegaan uit protest, maar om bij mijn man te zijn die hier als diplomaat werkt’, legt de feminist uit. ‘Ik heb mijn werk als arts en onderzoeker altijd met passie gedaan. Ik heb nu meer tijd om me te richten op onderzoek en het schrijven van nieuwe boeken, maar ook om nieuwe ervaringen op te doen.’

Op Facebook steunen Lamrabets volgers haar besluit om voor onbepaalde tijd Marokko te verlaten. ‘Het beste wat je ooit hebt gedaan, kijk nooit achterom’, schrijft een fan. ‘Marokko is een parel kwijtgeraakt’, schrijft een ander. Maar de activiste blijft niet voor altijd weg. ‘Marokko zit in mijn hart en ik mis mijn vaderland. Ooit zal ik terugkeren.’