Diversiteit, inclusie en racisme staan steeds nadrukkelijker op de politieke agenda, net als de roep om een meer representatieve en diverse volksvertegenwoordiging. In de aanloop naar de verkiezingen interviewt Chris Aalberts daarom biculturele kandidaten voor de Tweede Kamer. Vandaag: Nilüfer Gündogan, ooit actief bij D66, maar inmiddels de nummer 2 van de nieuwe Europese partij Volt.

Je bent in Turkije geboren. Hoe kwam je naar Nederland?

‘Ik kwam naar Nederland toen ik achttien maanden was. Ik ben me er altijd van bewust geweest dat ik het in dit land een stuk makkelijker heb dan in Turkije. Mijn vader was hier al. Hij had voorspellende gaven. Hij dacht dat er een derde coup zou plaatsvinden en hij dan zijn gezin niet meer zou kunnen zien. Mijn vader liet ons daarom eind 1978 naar Nederland komen. In september 1980 kwam die coup er ook, militairen kwamen aan de macht en het land ging vier jaar op slot. Het was een verschrikkelijke tijd in Turkije. Die periode vormde de blik van mijn ouders op democratie en rechtsstaat.

‘In Nederland kwam mijn vader als gastarbeider werken in de fabriek. Als hij genoeg had gespaard, wilde hij terug. In Turkije was hij docent op een VMBO-achtige school. Hij wilde terug om een huis te kopen en dan weer als leraar te gaan werken. Het liep heel anders. Rond 1988 begon het bij hem wel te kriebelen, maar mijn ouders gingen niet meer terug. Nu hun kinderen zijn geaard willen ze dat niet meer. Mijn moeder wil wel het liefst de hele zomer in Turkije zijn, maar ze wil haar kinderen en kleinkinderen blijven zien.’

Voel jij je nog verbonden met Turkije?

‘Mijn broer, zus en ik voelen ons meer met Nederland verbonden dan met Turkije. Wij zijn een Alevitische familie. Ik voel me een cultuur-moslim: ik geloof niet in God. De neef van mijn moeder, Kemal Kilicdaroglu, is de leider van de CHP, opgericht door Atatürk, de grootste oppositiepartij in Turkije. Het was een novum dat een Aleviet politiek leider werd. De CHP is een sociaaldemocratische partij en heel republikeins ingesteld: men is tegen elke inmenging van het geloof in de politiek.

‘Turkije heeft mijn beeld van de democratie en rechtsstaat wel mede gevormd. Het is een land waar veel journalisten in de bak zitten, waar het moeilijk is om queer te zijn, waar het aantal homo-, trans- en vrouwenmoorden ontzettend hoog is en waar de rechten van kinderen niet goed zijn beschermd. Al die dingen laten zien dat Turkije geen liberale democratie meer is. 

‘Ook hier zitten mensen aan de stoelpoten van de liberale democratie te zagen’

‘Europa is niet immuun voor het proces dat in Turkije onder Erdogan aan de gang is. Kijk naar Polen, de Brexit, populistische politici als Matteo Salvini en Marine Le Pen. Al die retoriek lijkt heel erg op die van Erdogan. Wij hebben hier de VVD. Als de rechter bij Urgenda de beslissing neemt dat Nederland zich aan zijn handtekening onder het Parijs-akkoord moet houden, zijn er rechtsgeleerden van de VVD die dat willen omzeilen. Bij het asielrecht zegt Tweede Kamerlid Bente Becker tegen de afspraken van het vluchtelingenverdrag in dat je het soms ook anders moet kunnen doen.

‘Ik heb angst voor zo’n illiberale democratie. Toen de rechtsstaat in Turkije begon af te brokkelen, reageerde het Westen heel labbekakkerig. Met excuses als: ‘Maar het is de wil van het volk’. Iedere republikein in Turkije voelde aan: ze gaan democratisch de democratie afbreken. Iedere seculiere Turk zag dat het misging, dat ze aan elke liberale vrijheid gingen tornen, dat je na tien uur geen alcohol meer mocht kopen, dat de accijnzen op alcohol omhooggingen, dat je op 500 meter van een moskee geen alcohol meer mag verkopen terwijl overal moskeeën staan, dat femicide toeneemt en door politie en justitie wordt afgedaan als familiegerelateerd geweld.’

Je verwacht dat dit ook in Nederland kan gebeuren?

‘De ontwikkeling in Turkije is hier veel te laat gezien. En ook hier zitten mensen aan de stoelpoten van de liberale democratie te zagen. De PVV meent dat er vrijheid van godsdienst moet zijn maar niet voor moslims. Partijen willen dat er getornd wordt aan abortus. Een partij in de Tweede Kamer wil de doodstraf invoeren (de SGP, red.). De VVD ondermijnt de sociale advocatuur en de premier zette als staatssecretaris ooit aan tot rassendiscriminatie. Wat er misgaat in Nederland is dat we onze grondwet niet beleven. Dat komt door artikel 120: toetsing aan de grondwet is verboden. Dat betekent dat een rechter niet kan zeggen dat een wet in strijd is met de grondwet. Daarom is de Duitse democratie beter dan de Nederlandse. Ze hebben daar ook een constitutioneel hof. Volt wil in Nederland ook zo’n hof en toetsing aan de grondwet. Zo verstevig je de liberale democratie.

‘Iedere politicus heeft een vuur om in de politiek te gaan. De bescherming van de liberale democratie en de rechtsstaat zijn voor mij hele belangrijke thema’s. D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld hamert hier als een van de weinigen op, maar verder komt ook D66 er niet vurig voor op. Daar wuifden ze dit probleem weg als ik erover begon. Bij Volt leeft dit veel meer. Ook om deze reden is de EU belangrijk.’

Is Volt echt nodig voor dit abstracte punt?

‘Wij zwemmen tegen de stroom in. De vraag is niet meer of de EU nodig is maar hoe we de samenwerking gaan invullen. Het is een probleem voor de EU om haar belang, nut en noodzaak goed over te brengen. Het product is goed, maar de marketing is slecht: niets is zo bureaucratisch en ver van de burger verwijderd.

‘Ik ben ervan overtuigd dat Nederland de intellectuele armoede in de politiek en de media zat is. We hebben politiek nodig die problemen oplost. We moeten het niet alleen over het woningtekort en de zorg hebben, maar ook over deze zaken waar we zo weinig aandacht voor hebben. De added value van Volt is het strategisch vergezicht. Wat voor samenleving wil je zijn? Wat voor continent wil je zijn? Nederland heeft zonder Europa überhaupt geen kans. Je kunt Nederland niet los zien van Europa. Het is niet of-of. Je kiest voor Nederland én voor Europa. Die eerlijkheid mis ik. Er moet een verhaal komen wat inspireert en dat vind ik de taak van Volt.’