We spraken presentator, schrijver, programmamaker en docent Karim Amghar over zijn nieuwe serie Het Verhaal van Abdelkrim en wat hem motiveert. ‘Ik zal blijven strijden tot het huidige systeem aangepast is.’

Gisteravond startte de documentaireserie Het Verhaal van Abdelkrim (NTR). Daarin gaat Amghar op zoek naar zijn Riffijnse Amazigh–roots. En hoe meer hij onderzoekt, hoe meer hij wordt verrast. Eén man springt eruit: Abdelkrim el Khattabi (1882-1963), de Riffijnse verzetsleider die in de jaren twintig de koloniale Spanjaarden wist te verdrijven tot aan de kust, waarna Spanje – met Franse hulp – hem alsnog versloeg. Toch wordt hij door velen gezien als stichter van het antikolonialisme. Zelfs Che Guevara en Nelson Mandela waren door El Khattabi geïnspireerd.

Ook Amghar zelf is een inspiratiebron. In zijn eerdere NTR-serie Karim Pakt Zijn Kans, over kansenongelijkheid in het onderwijs, toonde hij twee jaar geleden hoe hij na een verkeerd studieadvies – vmbo-kader – aanvankelijk afgleed. Hij ontwikkelde een laag zelfbeeld, keerde zich af van de maatschappij en radicaliseerde in zijn geloof. Maar dankzij zijn broers, een wijkagent en zijn liefde voor hardlopen kon hij zijn boosheid omzetten in positieve energie.

Je doet veel verschillende dingen. Hoe zou jij jezelf omschrijven?

‘Ja, ik doe een hoop. Ik spendeer 50 procent aan schrijven en het maken van tv- en radioprogramma’s, de andere 50 procent aan onderwijsontwikkeling, het geven van les, workshops, trainingen, masterclasses en keynote speeches. Mijn thema’s: kansenongelijkheid in het onderwijs, radicalisering, polarisatie, diversiteit en inclusie, onderwijsvernieuwing, veiligheid en messengeweld. Ik probeer altijd te verbinden, mensen dichter bij elkaar te brengen. Niet preken voor eigen parochie, ook mensen met een andere visie aan tafel krijgen.

‘Bijna alles in mijn werk heeft te maken met onderwijs. Ik zie dat als het fundament voor een goed werkende samenleving. Dat fundament is nu incompleet. Er missen dingen om de volgende generatie goed voor te bereiden op de uitdagingen in de samenleving. Dit komt mede door een ongelijke verdeling van kansen, waardoor de armen armer worden en de rijken rijker. De middenklasse, zoals jij en ik, blijft lekker doorgaan en ook onze kinderen komen er wel, maar de kinderen van mensen met een lage sociaaleconomische status komen er niet of maken een heel kleine kans. Ik probeer mensen hier bewust van te maken, te laten zien wat de oorzaken zijn en te laten voelen wat de gevolgen zijn. Pas als ze het voelen, komen mensen in beweging. En als ze in beweging willen komen, dan helpen ze aan oplossingen.’

Je gebruikt vaak je persoonlijke situatie in je werk. Hoe belangrijk is dat voor je?

‘Ik zeg altijd dat ik van mijn pijn mijn werk heb gemaakt. En dat mijn pijn mijn vuur is om mooie dingen te doen. Ook de pijn van het overlijden van mijn vader is echt een inspiratiebron geworden, omdat hij heen is gegaan voordat ik was wie ik nu ben. En ik weet dat hij en mijn moeder alles hebben gedaan voor ons, zodat wij kunnen floreren. Mijn moeder zegt nog altijd, als ik haar vraag of ze gelukkig is: ‘Natuurlijk, zolang jullie gelukkig zijn.’ Dan vraag ik door, en zegt zij dat zij gelukkig is als wij succes behalen. Mijn successen zijn ook haar successen. Zonder haar harde werken in een omgeving met weinig te besteden is het haar toch gelukt om ons op deze manier op te voeden. Mijn pijn is mijn vuur om dingen te veranderen.’

Ongelijkheid en goed doen loopt als een rode draad door je werk en wellicht ook in je privéleven. Hoe is dat zo gekomen?

‘Als ik iets goed doe, voel ik mij ook goed. Je maakt meer dopamine aan, alsof je aan het hardlopen bent. Anderen helpen werkt wetenschappelijk gezien ook helend. En ik probeer vanuit mijn religie iedereen te helpen, ongeacht wie je bent, wat je geaardheid is, je kleur, je geloof en of je überhaupt gelooft. Het maakt mij allemaal niet uit. Iedereen verdient gelijke kansen. En ik zal blijven strijden tot het huidige systeem aangepast is.

‘Het is utopisch om te denken dat het hele systeem wordt aangepast, waarbij ieder individu gelijke kansen krijgt. Maar het is wel iets dat ik als eindpunt in mijn hoofd heb en waar ik naartoe werk. Nu doe ik dat via bewustzijn creëren op tv, in mijn artikelen en boeken, in mijn werk als leerkracht, via mijn workshops en mijn adviezen aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. En misschien over een aantal jaren wel als minister of als burgemeester – ik weet het niet.’

Je hebt politieke ambities?

‘Nu zou ik het verschrikkelijk vinden om op die positie te zitten. Maar in de toekomst zou het zeker iets zijn dat ik interessant vind. Omdat ik écht dingen wil veranderen. Misschien dat ik het daarom ook nooit word. Want ik zou hele impopulaire beslissingen nemen. Het hele systeem zou op de schop gaan. Ik zou meteen van de twaalfjarige selectie een veertienjarige selectie maken (kinderen worden nu op hun twaalfde geselecteerd voor het voortgezet onderwijs. In het buitenland is dat enkele jaren later, red.). Dat zou mijn eerste beslissing zijn. Voor welke politieke partij weet ik niet. Ik ben lid van vijf partijen. Niet omdat ik mijn kansen wil vergroten, maar ik weet gewoon niet in welk hokje ik pas.’

Ik spreek je over tien jaar wel. Zit je er dan al? 

‘Ik ben nu 32 jaar. Geef me twaalf jaar, dan kan ik een goed besluit nemen. Ik ben niet zo cocky dat ik al zeg dat ik het word, hè. Maar het is wel mijn ambitie om dingen echt te veranderen.’

Terug naar het nu: vertel eens over je documentaireserie Het Verhaal van Abdelkrim.

‘Ik was aan het hardlopen in Porto, Portugal. Over zee ben je zo in Marokko. Tijdens het hardlopen kwamen de ideeën. Ik dacht: de Hirak (de protestbeweging in de Rif in Noord-Marokko, 2016-2017, red.) is stevig aan het demonstreren – en voor wat eigenlijk? Ze willen drie basale dingen: goede gezondheidszorg, goed onderwijs en werkgelegenheid. Wat gek dat ze dat niet kunnen krijgen.

‘Ik verdiepte me erin en sprak met mijn broers hierover. Een broer zei: ‘Ik weet niet of het zo belangrijk is je kinderen de Amazigh-cultuur en Tamazight-taal mee te geven. Moet je je niet focussen op de dingen die belangrijker zijn, zoals het leren van Engels of Frans? En als je dan toch nog wat wil, doe dan de Arabische taal erbij.’ Een andere broer werd kwaad en zei: ‘We moeten ze het Tamazight juist goed meegeven, dat is heel belangrijk’. Het werd voor mij een zoektocht naar mijn roots. Ik wist er zo weinig over.’

‘Door professionals te spreken, kwamen we er al vroeg achter dat echt iedereen in Noord-Afrika van ooorsprong Amazigh is. En als je dan je Amazigh-cultuur goed wilt leren kennen, moet je één iemand leren kennen: Abdelkrim el Khattabi. Daar had ik wel eens over gehoord, maar weinig. En waarom zo weinig? Daar ben ik naar op zoek gegaan. In Nederland kennen we allerlei helden, zoals Karel Doorman of Piet Hein, maar in Marokko kennen we El Khattabi helemaal niet. Hij zit zo verstopt, hij wordt niet meegenomen in de literatuur.

‘Ik durf te zeggen: Abdelkrim el Khattabi is de stichter van het antikolonialisme’

‘We keken ook naar de – in Marokko bijzondere – positie van de vrouw binnen de Amazigh-cultuur. Zoals naar de Amazigh-vrouwen in het zuiden die in armoede leven, maar onafhankelijk zijn en voor een eigen inkomen zorgen, zonder dat de relatie met de man wordt geschaad. Ze kunnen zowel onafhankelijk zijn, als afhankelijk van elkaar in liefde. Dat gaat heel mooi samen daar. Het is bijna de oplossing voor de genderdiscussie hier. Nederland zou een voorbeeld kunnen nemen aan het zuiden van Marokko en de Atlas (het gebergte in het noorden van Marokko, red.).

‘Ik heb mezelf ook veel beter leren kennen, ik ben gaan herkennen waar bepaalde karaktereigenschappen vandaan komen, waar mijn vuur vandaan komt. Of je nou iets met de Amazigh-cultuur hebt of niet: als je de serie kijkt, leer je de Marokkaanse samenleving in Nederland beter kennen in zijn kracht, in zijn schoonheid en in zijn zwakte. Je krijgt meer respect voor elkaar, meer eigenwaarde. Je ziet de relatie tussen de Amazigh en de Friezen. En je leert helden kennen van Marokko. Ik durf te zeggen: Abdelkrim el Khattabi is de stichter van het antikolonialisme. Hij is de eerste die een Europese mogendheid heeft weten te verdrijven. En we kennen hem niet in Europa. Marokkaanse Nederlanders kennen hem niet echt. Er wordt niet over hem gepraat omdat in Europa een enorme angst heerst rondom die man. Een hele mooie zin uit de documentaire: ‘Hij maakte ze bang toen hij nog leefde en hij maakt ze nog steeds bang nu hij dood is.’’

Hoe vind je naast hardlopen je rust en balans?

‘In religie en mediteren: ademhalingsoefeningen en echt ontspannen. Ik bid vijf keer per dag – voor mij is dat ook een vorm van meditatie – maar ook na het bidden pak ik meestal mijn moment om na te denken en te filosoferen. Dat eindigt soms in een glimlach, soms in een traan en soms in rust. En weet je wat echt heel kalmerend is? Je kind zien slapen. Het komt uit het boek Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt (van de Koreaanse boeddhistische monnik Haemin Sunim, red.).

Wat brengt dit nieuwe jaar je?

‘Ik weet het niet. Ik denk nooit zo kort vooruit… Ik denk eigenlijk altijd ver vooruit. Dus wat betreft dit decennium zou ik zeggen: er moeten meer boeken van mijn hand komen, meer impact. Het onderwijs is veranderd, de mensen zijn geïnspireerd geraakt en er is meer verbinding in de samenleving. Islamofobie, antisemitisme en homofobie moeten aangepakt worden, de kracht van diversiteit is duidelijk. Ik denk dat ik als burgemeester, Kamerlid, of misschien zelfs wel als minister het meeste impact kan maken, maar daarna word ik weer fulltime leerkracht. Klaar!’

Zondag 9 en 16 januari zijn de laatste twee delen van het drieluik Het Verhaal van Abdelkrim (NTR) te zien op NPO2 om 22.41.