Sevda Bali (49) werd uitgehuwelijkt aan een Turks-Nederlandse man. Ze had geen gelukkig huwelijk en zette er een punt achter, om daarna toch nog het leven te leiden dat ze wilde.

Bali heeft twee Turkse ouders en werd geboren in Berlijn, toen dat nog door een muur verdeeld werd. ‘Wij gingen regelmatig in het oostelijke deel winkelen’, vertelt ze. ‘Je mocht niets meenemen naar het westen, maar wij trokken onze nieuwe kleren alvast aan. Daar kwam geen commentaar op.’ Bali’s vader zat gevangen tussen de moderne, westerse wereld en de oude, Turkse gewoontes. Enerzijds gaf hij zijn dochter alle vrijheid om te studeren aan de universiteit, maar toen ze op negentienjarige leeftijd nog niet getrouwd was en een familie uit Nederland een Turkse vrouw zocht, huwelijkte hij haar uit.

Iedere maand kwamen Turkse mannen naar haar vader toe om zijn dochters hand te vragen, maar haar vader gaf niet toe. Voor hen was het meer uit gewoonte dat ze haar uithuwelijkten, dat gebeurde voortdurend in de Turkse gemeenschap. Meestal gingen meisjes met zeventien of achttien jaar trouwen. Bali: ‘Ik zat op een universitaire opleiding, ik was linksgeoriënteerd en daarom sprak de Turkse gemeenschap schande van mij.’ Ze zou een slechte vrouw worden, geen man zou haar willen en ze was een schande voor haar familie. Toen er toch een familie op zoek was naar een vrouw, greep haar vader zijn kans en Bali ging daarin mee.

‘Ik mocht niet eens Nederlandse lessen volgen’

Uithoek in Nederland

‘Ik vond dat goed’, haast Bali zich te zeggen. ‘Dat ging niet tegen mijn zin in. Mijn vader vroeg nog of ik in Nederland verder mocht studeren aan de universiteit, ik was bijna klaar. Dat was geen probleem, zeiden ze.’ Maar eenmaal getrouwd en in Nederland aangekomen, ver weg in het plaatsje Zelhem in Twente, vond haar man het teveel kosten en te ver reizen om naar de universiteit te gaan. Bali moest maar gaan werken, ook iets voor de kost doen: ‘Ik mocht niet eens Nederlandse lessen volgen!’

Die lessen volgde ze toch, ondanks de afkeuring van haar man. Iedereen sprak Duits daar, dus de Nederlandse taal had ze niet nodig. ‘Hij zei dat ik niets kon, dat het mij toch niet zou lukken.’ Maar Bali haalde het wel. Bij haar diploma-uitreiking was haar man er niet. ‘Hij zei: ‘Natuurlijk heb je dat gehaald, je deed die opleiding toch?’’ Ondertussen was Bali zwanger van haar eerste kind, maar dat eindigde in een miskraam door de mishandeling van haar man. ‘Het was afschuwelijk, dat hele huwelijk, maar ik zat ook vast in tradities. Ik dacht dat het zo hoorde en dat het wel beter zou worden’, legt ze uit. Maar het werd niet beter. Ook niet toen hun dochter en zoon geboren werden. Bali hield van haar man, het was haar lot, dacht ze.

Met de bus

Bali mocht niet eens met de bus naar Doetinchem. Ze was Turkse en volgens een paar kennissen durfde ze wel veel, maar mocht ze niet zonder haar man reizen. ‘Ik moest toch gaan werken? Hoe moest ik dan aan een baan komen?’, zegt ze. Daarom ging ze toch naar Doetinchem, waar ze bij het arbeidsbureau een Nederlandse man trof die vloeiend Turks sprak. ‘Ben je gek?’, vroeg hij haar. ‘Jij hebt zoveel kennis, verreweg het meeste van alle Turkse vrouwen die ik ken, en dat laat je achter je om te gaan trouwen?’ Voor Bali was het een geschenk om iemand te ontmoeten die haar op waarde schatte en haar verder wilde helpen.

Bali wilde verder leren. Omdat de universiteit geen optie was, ging ze in de buurt een secretaresseopleiding volgen. Via haar contact bij het arbeidsbureau kwam ze daar terecht. ‘Daardoor dacht ik de taal goed te leren, ik had een ontzettend Duits accent’, vertelt ze. Na die opleiding deed ze aan boekhouden, calculatie en volgde ze allerlei opleidingen in de richting van boekhouden. Ondertussen kreeg ze een dochter en later ook nog een zoon. ‘Die zoon was niet gepland. Omdat ik zware medicijnen kreeg wegens ziekte, werkte de pil niet meer. Daar hadden ze me niet voor gewaarschuwd. Maar ik heb hem laten komen, hij was helemaal gezond.’

‘Hij zei: ‘Ik schiet je dood’’

Echtscheiding

Na achttien jaar was ze op en zette ze een punt achter het huwelijk. ‘Ik wist toen dat het niet beter zou worden, eerder slechter, en ik kon niet meer. Ik heb mijn ouders om vergeving gevraagd toen ik ging scheiden, ik wilde die schande eigenlijk niet op ze leggen’, vertelt Bali. Haar kinderen zaten inmiddels op de middelbare school in Doetinchem en Bali kocht een huis tegenover de school. Zo konden haar kinderen naar school en was ze wat verder bij haar ex vandaan. Die probeerde hun kinderen tegen haar op te zetten, wat hem niet lukte. Maar ook zijn vader bemoeide zich ermee, het was een schande voor de hele familie dat Bali vertrokken was. ‘Zijn vader belde me op, hij zei: ‘Ik schiet je dood’, waarop ik zei: ‘Zal ik je het adres even geven? Dan hoef je niet te zoeken.’ Dat was de laatste keer dat ik iets van hem hoorde.’

Haar eigen ouders vonden het ook erg dat Bali ging scheiden. Al tijdens haar verhuizing stonden ze op de stoep. Er was een heel lang gesprek nodig voordat haar vader zei: ‘Nu kijk je weer als mijn dochter, dus je hebt goed besloten’. Ze accepteerden dat ze alleen voor haar kinderen zorgde.

Bali had al die tijd op een kantoor gewerkt en haalde een praktijkdiploma in boekhouden. Maar daar lag haar hart niet. ‘Ik wilde met mensen omgaan en niet de hele dag achter een bureau zitten.’ Toen de kans voorbijkwam om een restaurantje te beginnen, greep ze die met beide handen aan. Ze kwam ook in de gemeenteraad terecht voor GroenLinks, maar dat liep niet goed af. ‘Ik dacht dat ze mij als persoon wilden, maar ze wilden een Turk om ook Turkse stemmers te trekken. Toen dat niet meer nodig was, werd ik gedumpt. Ik was fractievoorzitter van de partij, maar opeens was ik niet goed genoeg meer. Ik voelde me gebruikt.’ En dat terwijl ze met voorkeurstemmen in de raad was gekozen. Van een bijna onverkiesbare vijfde plek op de lijst werd ze tweede.

‘Ik dacht dat GroenLinks mij als persoon wilden, maar ze wilden Turkse stemmers trekken. Toen dat niet meer nodig was, werd ik gedumpt’

Eigen partij

In haar tijd bij de gemeenteraad ontdekte ze dat politiek niet gaat om idealen, maar om wat er achter de gordijnen wordt geregeld. Dat inspireerde haar om een nieuwe partij op te zetten: de Partij voor Mens en Milieu. ‘We haalden de kiesdrempel niet eens’, verzucht ze. Ze weet wel waar dat aan ligt: ze is Turks. Er werd eerst gedacht dat ze Indisch was, vanwege haar achternaam (Bali is een Indonesisch eiland). Dat kon wel door de beugel. Maar dat ze haar dochter en een vriendin met duidelijke Turkse namen op de lijst had gezet, dat kon niet. Toen Bali vertelde dat ze ook Turks is, schrokken de mensen die eventueel nog belangstelling hadden voor haar partij. Dat wilden ze niet hebben, vertelt Bali. Dat er ook nog een Gerrit, Vincent en Maarten op de lijst stonden deed er niet toe. Ze had de partij samen met milieudeskundige Gerrit opgezet. ‘We hadden echt een goed programma, maar mensen kijken niet verder dan je Turks-zijn en dan haken ze af, ongeacht je programma.’ Een flinke tegenvaller.

Bali voelt zich niet eens echt Turks. Ze is officieel Nederlands, maar dat voelt ze zich ook niet. Geboren in Berlijn, maar Duits voelt ze zich ook niet. ‘Ik ben een wereldburger, maar dat is best moeilijk soms. Wie ben ik en waar hoor ik bij? Ik denk nog steeds in het Duits, dat is best lastig’, vertelt ze. Bij GroenLinks was ze niet meer welkom, en toch blijft ze respect houden voor iedereen. Dat krijgt ze in haar restaurant terug. ‘Hier komen alleen vrolijke mensen. Ik heb wat vaste gasten waarvan sommige van ver komen – zelfs uit Duitsland –, maar ze komen hier graag.’

Dochter

De dochter van Bali is inmiddels 28 jaar en woont nog thuis. Ze heeft een opleiding tot verpleegkundige gevolgd en heeft een vaste baan. Ze heeft geen studieschuld. ‘De studie heb ik voor haar betaald’, zegt Bali. ‘Helaas kon ik dat niet doen voor mijn zoon.’ Ze vindt het erg belangrijk dat haar kinderen als zelfstandige en evenwichtige volwassenen met een eigen mening in het leven staan. Met 28 jaar en nog ongetrouwd thuis wonen, dat is erg ongebruikelijk in de Turkse cultuur. ‘Dat kan me niet schelen’, vertelt ze. ‘Ik vind het veel belangrijker dat mijn dochter gelukkig is. Ze is op zoek naar een woning voor zichzelf en daarna kan nog van alles gebeuren.’ Voor Bali is het belangrijk dat haar kinderen een goed leven opbouwen.

‘Mijn zoon is heel slim, hij is bijna klaar met de universiteit, waar hij de Engelse en Franse taal en literatuur studeert en studeert om tolk te worden. Ik ben zo trots op mijn kinderen. Ik heb ze deels in het Duits opgevoed, mijn kinderen spreken vijf talen.’ Haar dochter gaat twee keer per jaar op vakantie. Dat kan eigenlijk niet in de Turkse gemeenschap, als vrouw alleen op vakantie gaan. Alle dingen die Bali als meisje niet kon of mocht, die mag haar dochter wel. ‘Ik heb haar wat schrik aangejaagd wat mannen betreft, denk ik. Ze heeft nu sinds een jaar een vriend. Ik zei altijd dat als zij voor haar achttiende met een vriend thuis zou komen, ik hem af zou schieten’, daarin lijkt Bali op haar huidige man.

Een paar maanden geleden is Bali opnieuw getrouwd, ook met een Turk. ‘Deze is anders’, legt ze uit. Hij was ook eerder getrouwd, uitgehuwelijkt en kreeg ook twee kinderen. Hij kreeg de volledige voogdij over zijn kinderen en voedde ze in Nederland op, als alleenstaande vader. Zijn dochter en zoon studeerden beide. Op haar achttiende kwam zijn dochter thuis met een vriend, ze wilde trouwen. ‘Over mijn lijk’, was zijn reactie. Maar het was echte liefde en zijn dochter mocht doorstuderen. Bali’s man kon het niet laten zijn schoonzoon te intimideren: ‘Als je haar niet laat studeren, doe ik je wat aan’.

Eindelijk gelukkig

‘Mijn man respecteert vrouwen. Hoe hij met zijn dochter omgaat, daar word ik echt blij van’, vertelt Bali. Voor haar en haar man voelt opnieuw de liefde vinden rond hun vijftigste levensjaar als een tweede kans. Beiden waren ze teleurgesteld in de liefde, maar kregen alsnog de kans om mee te maken hoe het hoort te zijn. ‘Alles is anders’, vertelt Bali. ‘Zelfs ruziemaken is anders. Het is erg mooi om dit mee te maken voordat ik doodga. Echte liefde bestaat!’ Bali voelt zich veilig en geliefd. Haar man had zelfs een heel trouwfeest georganiseerd. ‘Ik had een echte bruidsjurk aan.’ Dat dat bijzonder is, blijkt wel uit de vooroordelen die er bij Turkse mannen bestaan; je bent al oud, je bent tweedehands, een slechte vrouw, al gebruikt. ‘Maar mijn man houdt van mij en ik van hem.’

Door opnieuw te trouwen kreeg Bali twee kinderen erbij. Dat klopt precies bij haar vroegere verlangen om een groot gezin te hebben. ‘Ik wilde een leuk en gezellig gezin met vier kinderen. Twee jongens en twee meisjes, dat is altijd het mooiste. En nu heb ik het!’ Nadat Bali haar zoon kreeg mocht ze niet opnieuw zwanger worden. Dat grote gezin zat er daarom niet in, maar ze heeft het nu alsnog. ‘Ik ben eindelijk gelukkig.’