Assassijnen – we kennen ze als mysterieuze mensen die zonder gezien te worden iemand het leven ontnemen. In de moderne cultuur komen deze figuren vaak voor, zoals in de populaire gameserie Assassin’s Creed en in Dan Browns Het Bernini mysterie. Cultuurtheoloog Frank Bosman verdiepte zich voor zijn nieuwe boek De oude man van Masyaf in de historie van de Assassijnen.

In het eerste deel van Assassin’s Creed-serie, waarvan Bosman een fan is, ligt de focus op de verhalen over de middeleeuwse Tempeliers en de Assassijnen: ‘Als een braaf rooms-katholiek jongetje had ik natuurlijk gehoord van de verhalen van de Tempeliers, de ridderorde die tijdens de kruistochten de Heilige Oorlog voerde tegen de moslims, maar over de Broederschap van de Assassijnen wist ik een stuk minder. Ik ontdekte dat er een kleine sjiitische islamitische sekte achter zit.’

‘De sekte bestaat uit nizarische isma’ilieten’, vertelt Bosman. ‘De nizari’s zijn een groepering binnen het sjiisme die een heel klein koninkrijk hebben weten te vestigen in Perzië en in Syrië, net voordat de kruisvaarders kwamen. Toen de kruisvaarders in het Heilige Land arriveerden, werden ze geconfronteerd met allerlei verschillende islamitische groeperingen, waaronder de nizari’s. De kruisvaarders hadden geen kennis van de islam en de islamitische groeperingen en zijn toen de verhalen die ze hoorden gaan opschrijven in kronieken. De kronieken over de nizari’s, vanaf de dertiende eeuw, schetsen het beeld van de kleine sekte van drugs gebruikende, ultra disciplinaire sluipmoordenaars, zoals veel mensen ze kennen uit onder andere Assassin’s Creed of uit het boek van Dan Brown, Het Bernini mysterie.’

Opium

De interesse van Bosman zorgde ervoor dat hij de hele ontwikkeling is gaan volgen. Hoe kan een klein sjiitische sekte met een paar forten in Syrië in zevenhonderd jaar geëvolueerd zijn naar een  groep sluipmoordenaars die je overal en nergens kan tegenkomen.

Nadat hij verschillende kronieken vertaald had, ontdekte Bosman dat hij niet de enige was met interesse voor de Assassijnen: ‘De kruisvaarders waren zelf erg geïnteresseerd in de nizari’s aangezien de kleine sekte diverse succesvolle moordaanslagen had gepleegd op kruisvaartleiders, waaronder Koenraad van Jeruzalem, de toenmalige koning van Jeruzalem. De informatie die de kruisvaarders kregen, kwam van mosliminformanten, voornamelijk soennitische moslims. Zij waren geen vrienden met de sjiieten en gaven een vertekend beeld van de nizari’s, wat de magie van de kleine sekte extreem vergrootte.’

Handelaar en ontdekker Marco Polo speelde een belangrijke rol bij de mythevorming over de Assassijnen. Hij schetste het beeld van een oude man genaamd Rashid ad-Din Sinan, die een groepje huurmoordenaars creëerde. Bosman: ‘Die “oude man”, zoals hij door de kroniekschrijvers werd genoemd, zou de jongens vanaf jonge leeftijd trainen en hen opium voeren als er een moordaanslag gepleegd moest worden. De jongens worden daarna wakker in een prachtige tuin met paarden, schitterende vrouwen en soms ook mannen. Ze eten en drinken en worden er een paar nachten in de watten gelegd. Opnieuw gedrogeerd, worden ze daarna bij weer bij de oude man gebracht. Hij houdt de jongens voor dat hij degene is die ze kan terugbrengen naar het paradijs, als ze maar luisteren naar wat hij zegt.’

‘Maar dit is niet hoe het historisch ging’, vervolgt Bosman. ‘De nizari’s probeerden een eigen staat te creëren midden in een soenitische meerderheid. Dat deden ze door een aantal rotskastelen in te nemen waarna ze zo goed als onverslaanbaar waren. De rotskastelen waren niet te veroveren waarna ze min of meer met rust werden gelaten.’

Hasj

Naast succesvolle moordaanslagen van de Assassijnen hebben ze ook tweemaal gedreigd om Saladin, de stichter van de islamitische dynastie der Ajjoebiden, te vermoorden: ‘Ze hebben bijvoorbeeld midden in de nacht met een speld een briefje aan Saladins kleding bevestigd met het dreigement dat ze hem hadden kunnen vermoorden. Saladin was daar zo van onder de indruk, dat hij de nizari’s met rust liet. Naast de high profile moord op de koning van Jeruzalem en verschillende graven was het beeld gecreëerd dat als de oude man je dood wil, je dagen geteld zijn.’

‘De makers van Assassin’s Creed volgden niet dom de legendes, maar zijn er op een interessante en creatieve manier mee omgegaan’

Ook het woord Assassijnen is volgens Bosman voortgekomen uit dat vertekende beeld van de nizari’s: ‘Het Latijnse woord assassinus kwam voort uit het Arabische woord hasjiyya wat betekent: mensen die hasj gebruiken. Daardoor ontstond het idee dat de Assassijnen gebruik maakten van verdovende middelen, maar dat is waarschijnlijk niet zo geweest. In een aantal soennitische bronnen wordt hasjiyya gebruikt om nizari’s te diskwalificeren als een verkeerd soort moslim. Vervolgens kwam het woord hasjiyya bij de christelijke kroniekschrijvers terecht.’

Uiteindelijk vallen de nizari’s weg uit de historie, vertelt Bosman: ‘De Perzische nizari’s overleefden de Mongoolse invallen onder leiding van Dzjengis Khan niet, maar de Syrische nizari’s wel. Zij hebben zich aangesloten bij Egypte, dat de Mongoolse machtsovername weet tegen te houden, maar dat betekende tegelijk ook het einde van deze nizari’s. Door de aansluiting aan de Egyptische dynastie was er geen zelfbestuur meer en werden ze geabsorbeerd in de dynastie.’

Voorbeeld voor vrijdenkers

Wat Bosman vooral fascineert, is hoe de makers van de gameserie Assassin’s Creed gebruik maken van de historie van de nizari’s: ‘Zij gaan niet dom de legendes volgen, maar zijn er op een interessante en creatieve manier mee omgegaan. Aan de ene kant volgen de spellen de verhalen zoals Marco Polo ze heeft verteld, maar tegelijkertijd proberen ze ook het verhaal te corrigeren. In het eerste spel speel je als volgeling van Rashid, de oude man van de berg, en ook speelbaar is het fort van Masyaf. In tegenstelling tot hoe Polo het vertelt, zegt Rashid in het spel dat zijn vijanden, de Tempeliers, zelfs zo ver gaan om de Assassijnen te beschuldigen van drugsgebruik.’

Bosman vervolgt: ‘In de games is het motto van de Assassijnen: Nothing is true; everything is permitted. Dat stamt weer af van de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche, die een heel positief beeld had van de Assassijnen. In zijn geschriften bezingt hij de sekte als een voorbeeld van vrijdenkers en van mensen die hun eigen gang gaan, die hun eigen leven vormgeven en de baas zijn over zichzelf en die autonoom zijn.’

‘In de spellen leggen ze die filosofie ook weer uit’, vertelt Bosman. ‘Ze zien het credo niet als een cynische levensideologie, maar een beschrijving van hoe de wereld er feitelijk aan toe is. Dat er is geen externe instantie die ons vertelt hoe we moeten leven met elkaar. Dan moeten we zelf uitzoeken met elkaar. De wereld, de politiek, de maatschappij vormgeven is geen blauwdruk voor die ons even vertelt hoe wij onze samenleving moeten regelen.’