Welke Palestijnse films en documentaires zijn echt de moeite van het kijken waard? Journalist Frédérique Sursock dook het filmarchief in.

Sinds 7 oktober overheerst de schrijnende situatie in Gaza het nieuws. Dikwijls worden de vijandelijkheden tussen de Israëliërs en de Palestijnen als ingewikkeld bestempeld. Zoals VN secretaris-generaal António Guterres al benadrukte, vond de verwerpelijke aanval van Hamas niet in een vacuüm plaats. Wie de huidige gebeurtenissen in de juiste context wil plaatsen, zal de 75-jarige geschiedenis van het conflict in moeten duiken. Deze dertien films en documentaires werpen licht op de Palestijnse situatie.

Farha

Farha (2021) is een historisch drama over de Nakba (Arabisch voor catastrofe), de massale verdrijving van de Palestijnen uit hun historische thuisland in 1948. De kijker beleeft de etnische zuiveringen door de ogen van het 14-jarig meisje Farha. Zij woont in het dorp Sheikh en droomt ervan om in de toekomst naar de stad te verhuizen om te studeren. Wanneer zionistische milities het dorp op gewelddadige wijze binnenvallen, vallen al haar dromen in duigen. Om haar te beschermen verstopt Farha’s vader haar in een voorraadkast. Vanuit deze benauwde ruimte kijkt ze machteloos toe hoe zich buiten afschuwelijke gebeurtenissen afspelen.

Farha is de aangrijpende debuutfilm van de Jordaanse filmmaker Darin J. Sallam. De film is één van de weinige films die de historische context van de huidige bezetting illustreert en kreeg veel kritiek van Israël te verduren na verschijning. Farha is op Netflix te zien.

The Present

In de korte film The Present (2020) neemt de Brits-Palestijnse regisseur Farah Nabulsi de kijker mee in de frustrerende tocht van een man die samen met zijn dochter erop uitgaat om een cadeau te kopen. Dit blijkt allesbehalve een eenvoudige klus te zijn wanneer je in de Westelijke Jordaanoever woont. Het duo moet allerlei obstakels trotseren, van check points tot aan gesegregeerde wegen.

De eerste scène is gefilmd bij het beruchte Checkpoint 300 in Bethlehem. In 25 minuten geeft Nabulsi een waarheidsgetrouw beeld van de hindernissen die het dagelijkse leven van Palestijnen in de Westelijke Jordaanoever beheersen. Voor The Present werd ze genomineerd voor een Academy Award en won ze de BAFTA Award voor Beste Korte Film. The Present is op Netflix te zien.

Walled Off

De documentaire Walled Off (2023) legt de focus op het belang van creatief verzet als vorm van Palestijns protest. De titel van de film verwijst naar het Walled Off Hotel, een hotel in de Palestijnse stad Bethlehem dat opgericht is door de wereldberoemde kunstenaar Banksy.

Door middel van interviews met inwoners, kunstenaars en activisten poogt regisseur Vin Arfuso de eenzijdige berichtgeving in de westerse media te doorbreken. Het resultaat is een openhartige en menselijke blik op het leven onder de bezetting vanuit Palestijns perspectief. Anwar Hadid, Roger Waters en Kweku Mandela werkten mee aan de documentaire.

200 Meters

200 Meters (2020) is een geromantiseerd drama van de Palestijnse regisseur Ameen Nayfeh. Het verhaal gaat over een gezin dat uit elkaar gescheurd wordt door de Israëlische muur. Vader en oma wonen aan de ene kant van de muur en moeder woont met de drie kinderen aan de andere kant. Slechts 200 meter scheidt ze en toch is de afstand nog nooit zo groot geweest.

De muur passeren is geen eenvoudige klus. Wanneer hun zoontje door een ongeluk in het ziekenhuis terechtkomt zet de vader alles op alles om zo snel mogelijk naar hem toe te kunnen. 200 Meters is te zien op Netflix.

Born in Gaza

Wie de documentaire Born in Gaza (2014) bekijkt zal de ontelbare overeenkomsten met de huidige oorlog tegen Gaza niet ontgaan: Israël riep mensen in het noorden van Gaza op hun huizen te verlaten. Ook waren de grenzen met Israël en Egypte gesloten, civiele gebouwen werden gebombardeerd en een groot deel van de dodelijke slachtoffers waren kinderen. De Gaza-oorlog van juli-augustus 2014 was het derde gewapende conflict tussen Israël en de Palestijnen in zes jaar tijd.

In Born in Gaza wordt de impact van deze oorlog op een groep van tien kinderen gedocumenteerd. Aan het woord komen onder meer twee jongens die een Israëlische granaataanval overleefden, waarbij vier andere kinderen die op het strand speelden gedood werden. De mentale gevolgen van dit soort buitensporig geweld op jonge kinderen komen ruimschoots aan bod in deze confronterende documentaire, die gemaakt is door de Italiaans-Argentijnse oorlogscorrespondent en regisseur Hernán Zin. Ook Born in Gaza is te zien op Netflix.

Between Heaven and Earth

Between Heaven and Earth (2019) gaat over Salma en Tamer, een getrouwd stel dat wil scheiden. Ze wonen in de bezette Palestijnse gebieden, maar de scheidingspapieren moeten getekend worden in Nazareth (Israël). Salma kan als Palestijnse Israëliër redelijk soepel de Israëlische grenscontroleposten oversteken, maar voor Tamer is het praktisch onmogelijk om toestemming te krijgen. Wonder boven wonder krijgt Tamer deze keer wel een vergunning, waarmee hij 72 uur lang Israël in mag reizen.

Maar wanneer ze bij de rechtbank aankomen, lopen ze tegen een nieuw probleem aan. De vader van Tamer blijkt, een groot geheim met zich mee te hebben gedragen. Om de scheiding af te kunnen ronden zullen Tamer en Salma binnen 72 uur enkele losse eindjes moeten afwikkelen. De Palestijnse filmschrijver en regisseur Najwa Najjar geeft in dit liefdesverhaal een duidelijk beeld van de gesegregeerde samenleving in Israël.

Foragers

In Foragers (2022) laat de Palestijnse kunstenares Jumana Manna zien wat de impact is van de Israëlische natuurbeschermingswetten op de Palestijnse cultuur. Ze combineert hierbij fictie en documentaire en maakt veelvuldig gebruik van zeldzame archiefbeelden. Door aanpassingen in de voorwaarden en beperkingen van het natuurbehoud wordt het Palestijnen onmogelijk gemaakt om voedsel te verzamelen. Er geldt bijvoorbeeld een Israëlisch verbod op het plukken van de planten za’atar en akkoub, die beiden veelvuldig gebruikt worden in de Palestijnse keuken.

Foragers laat op tedere en liefdevolle wijze zien wat de gevolgen zijn van deze regels voor de tradities van de Palestijnen. De film plaatst daarbij kritische kanttekeningen bij de politieke bedoelingen achter de controversiële wetten.

Salt of this Sea

Annemarie Jacir is een gevestigde Palestijnse filmmaker, schrijver en producent. Haar eerste lange speelfilm Salt of this Sea (2008) maakte deel uit van de selectie van Un Certain Regard tijdens het Cannes filmfestival.

De film vertelt het verhaal van Soraya, de dochter van Palestijnse vluchtelingen in Brooklyn. Zelf is ze daar geboren en getogen, maar ze besluit op 28-jarige leeftijd te verhuizen naar Palestina om haar wortels te ontdekken. In Ramallah ontmoet ze Emad, een Palestijn die juist het liefst Palestina voorgoed vaarwel zou zeggen. Beiden lopen ze tegen dezelfde beperken aan, ondanks het feit dat ze hele verschillende achtergronden en dromen hebben.

Gaza Surf Club

Gaza Surf Club (2016) is een Duitse documentaire over een groep surfers uit Gaza. Het is niet de eerste plaats die je met surfen zou associëren, maar toch zijn er wel degelijk surfers in Gaza. Ondanks de blokkade zoeken deze surfers de golven van de Middellandse Zee op om hun passie uit te oefenen.

Maar het is niet gemakkelijk. Het importeren van een surfplank is in Gaza vrijwel onmogelijk aangezien Israël de import van surfplanken verbiedt. De meeste surfers maken daarom zelf hun surfplanken. Het schrille contrast tussen de ellende in Gaza enerzijds en het geluk van de surfers wanneer ze eenmaal op zee zijn is wrang.

3000 Nights

De film 3000 Nights (2015) is gebaseerd op een waargebeurd verhaal en geregisseerd door de Palestijnse regisseur Mai Masri. De Palestijnse juf Layal wordt opgesloten in een Israëlische gevangenis op beschuldiging van terrorisme, terwijl ze onschuldig is. Layal is op dat moment zwanger, maar daar komt ze pas later achter. Ze bevalt van haar zoon in de gevangenis en zal hem de eerste jaren ook in de gevangenis moeten opvoeden, aangezien haar verzoek tot vrijlating geweigerd wordt. Uiteindelijk komt ze vrij als gevolg van een gevangenisruil tussen de PLO en de Israëlische regering. 3000 Nights is op Netflix te zien.

Gaza Fights for Freedom

De indrukwekkende documentaire Gaza Fights for Freedom (2019) gaat over de Grote Mars van de Terugkeer. Dit was een reeks protesten die Palestijnen eens per week tussen maart 2018 en eind december 2019 nabij de grens met Israël hielden. De Amerikaanse journalist en activist Abby Martin werd destijds door de Israëlische regering de toegang tot Gaza geweigerd. Hierop werkte ze samen met journalisten in Gaza om deze documentaire alsnog te kunnen maken.

De journalist gebruikte archiefmateriaal om de situatie in de juiste context te kunnen plaatsen. Ook  interviewde ze veel Palestijnen die onder het geweld gebukt gingen, van medici en journalisten tot gewone burgers.

Tijdens de Grote Mars van de Terugkeer vielen 150 doden en meer dan 10.000 gewonden in Gaza, waaronder 1849 kinderen, 115 ziekenhuismedewerkers en 115 journalisten. Abby Martin biedt de documentaire gratis aan op YouTube.

Pomegranates and Myrrh

In de romantische Palestijnse film Pomegranates and Myrrh (2008) zien we dat elk aspect van het leven ontwricht wordt wanneer je leeft onder bezetting, zelfs de liefde. Nadat de net getrouwde Zaid opgesloten wordt in de gevangenis komt zijn kersverse huwelijk onder druk te staan. Zaid zit in administratieve detentie, wat betekent dat hij vastzit zonder proces en dat er geen zicht is op hoelang hij gevangen blijft, of wat überhaupt de aanklacht tegen hem is. Zaids vrouw Kamar zoekt ondertussen haar heil in haar grote passie, het dansen. Ze krijgt langzaam maar zeker gevoelens voor de choreograaf.

Pomegranates and Myrrh speelt zich grotendeels af in Ramallah. De film laat zien hoe de inwoners daar in een constante staat van alertheid leven. Daarnaast liet de film zien hoe makkelijk Israël de rechten van Palestijnen vertrapt en hoe oneerlijk het rechtssysteem voor de Palestijnen is. Niettemin is deze film in de eerste plaats een verhaal over het verlangen van Palestijnen om een gewoon leven te mogen leiden, zonder oorlog, angst of geweld.

Tantura

In de schokkende documentaire Tantura (2022) worden voormalige Israëlische soldaten geïnterviewd over hun rol bij de massamoord in het dorp Al-Tantoera, ten zuiden van Haifa, in 1948 tijdens de Nakba.

De slachting werd door Israël in de doofpot gestopt. Pas in de jaren negentig werd bekend dat de Israëlische Alexandroni Brigade een bloedbad had aangericht in het dorp om het gebied te ‘ontvolken’. De Palestijnen die de massamoord overleefden mochten niet terugkeren naar hun dorp. Al-Tantoera werd daarna, op een paar huizen en een fort na, vernietigd door Israël. In plaats daarvan werd er een kibboets opgericht.

Het onderzoek, dat aantoonde dat Israëlische troepen in 1948 een wrede pogrom pleegden op de Palestijnen in Al-Tantoera, werd bekritiseerd door rechtse Israëliërs. Meerdere Israëlische soldaten trokken hun verklaring in en het onderzoek van Teddy Katz naar de massamoord werd afgedaan als onbetrouwbaar. De Israëlische filmmaker Alon Schwarz besloot daarop om opnieuw in de zaak te duiken. In zijn documentaire Tantura trekt hij de beerput nog verder open.