‘Klagen doe ik niet. Ik heb genoeg meegemaakt om niet snel uit het lood te worden geslagen’, zegt filmmaker Shamira Raphaëla.

Weinig lijkt de dadendrang van Shamira Raphaëla (35) te kunnen stoppen. Ze klom op tot regisseur van het veelbekeken RTL-5-programma Expeditie Robinson, maar het liefst maakt ze documentaires. Zo viel haar film Lenno en de maanvis vorige maand in de prijzen tijdens het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) in de categorie beste kinderdocumentaires. De Kanttekening sprak haar.

‘Een groot deel van Nederland wordt nooit gezien’, legt Raphaëla uit. ‘Dat is zorgelijk, omdat het tegenstellingen vergroot. Als de kloof tussen verschillende klassen groter wordt, groeit de woede.’ Als er iets is dat als een rode draad door haar groeiende oeuvre loopt is het wel het ontkrachten van clichés.

Ze groeide op met een vader die regelmatig vastzat. Dat resulteerde in haar veelbekroonde documentaire Deal with it, waarin ze laat zien dat haar vader en broer ook een andere kant hebben. ‘Je voelt hoe de maatschappij daarnaar kijkt, maar ik zag als dochter en zus natuurlijk ook andere kanten van mijn vader en broer. De wereld is niet zwart-wit. Toch is het raar dat je een documentaire moet maken om iemand een gezicht te geven.’

Deal with it is regelmatig ongemakkelijk en pijnlijk, maar tegelijkertijd bijzonder liefdevol en ontwapenend. ‘Dit verhaal had ik al zo lang in mij, ik wist precies hoe ik het wilde. Dat heb je niet altijd, want een documentaire maken is ook vaak een zoektocht naar iets wat je nieuwsgierig heeft gemaakt, omdat er iets in het verhaal zit wat bij je gaat schuren en waarvan je niet meteen weet waar het uitkomt. Dat was bij Deal with it niet zo.’

Ze geeft een voorbeeld van wat de gevolgen kunnen zijn als mensen stelselmatig worden genegeerd. ‘Mijn broer ziet hoe hij niet geaccepteerd wordt door de maatschappij, dus waarom zou hij zich dan houden aan de regeltjes die hier gelden?’ Inmiddels is er een vervolg op Deal with it. ‘Ik heb nu gesprekken over hoe en waar die te zien zal zijn.’

Wie denkt dat het haar kwam aanwaaien, heeft het mis. Het is niet altijd gemakkelijk Hilversum binnen te komen. Ze werkte aan programma’s die het niveau zuipen en kotsen niet oversteeg, om uiteindelijk daar te komen waar ze wilde. Na zo veel succesvolle producties zou je verwachten dat voor Raphaëla alle deuren opengaan. ‘Dat is niet zo. Ik heb moeite om de vervolgdocumentaire te slijten. Ik hoop daarom dat de IDFA-award daarbij helpt.’

De prijswinnende film speelt zich af in een gezin met een afwezige moeder. Eén van de zonen, Lenno, legt terloops uit dat de maanvis een slechte reputatie heeft, maar eigenlijk erg lief is. Het is een rake metafoor voor de jongen zelf, die worstelt met zijn thuissituatie. ‘Het speelt in een wit, Nederlands gezin dat niet alles mee heeft. Hoewel dat buiten mijn eigen wereld valt, herkende ik wel veel uit mijn eigen jeugd. Er was veel overlap door de overeenkomsten in sociaal milieu. Het speelt zich in Eindhoven en wederom gaat het om mensen die niet vaak zichtbaar zijn.’

De prijzen geven haar het zelfvertrouwen te kiezen voor verhalen die ze écht wil maken. ‘Klagen doe ik niet. Ik heb genoeg meegemaakt om niet snel uit het lood te worden geslagen.’

Ze kreeg talloze e-mails van uiteenlopende mensen die haar complimenteerden met Deal with it. Een jongen met een vader die als politieagent werkte was aangenaam verrast door de nuanceringen van Raphaëla. ‘De jongen had heel zijn leven alleen maar slechte dingen gehoord over Antillianen, van zijn vader. Na het zien van de film heeft hij zijn mening bijgesteld. Het sluit aan op de manier waarop ik zelf verhalen selecteer. Als ik zelf verrast word, niet snel tot een mening kom over iets, weet ik dat er iets in zit.’

Zo komt Raphaëla tot eigenzinnige keuzes over onderwerpen die weinig tot geen aandacht krijgen. ‘Ik kies mijn eigen weg. Ik werk liever twee jaar aan iets waar ik achter sta dan iets snels binnen een half jaar. Als ik anderen een tip mag geven die dit ook willen gaan doen: blijf dicht bij jezelf, ook al zijn er tien mensen die zeggen dat het anders moet.’

Lenno en de maanvis is terug te zien via uitzendinggemist.net.