Jonge vluchtelingen over hun leven in Nederland. Je ziet het in de foto-expositie ‘A New Beginning’. Maar dan zonder de clichés. ‘We zijn niet zielig, en hoeven ook niet zielig gevonden te worden.’

‘A New Beginning’ vertelt de verhalen van Abdulaal (22), Mo (22), Meron (22), Amin (20), Hammoudi (17) en Shiro (18), die uit veiligheidsredenen alleen en op jonge leeftijd naar Nederland zijn gevlucht. In deze fotoserie wist fotograaf Cigdem Yuksel vast te leggen waar de jongeren van dromen, en wat het betekent om op zoek te gaan naar hun identiteit in een land dat ze niet kennen.

Bij de totstandkoming van de foto-expositie kwamen de makers op het idee om te focussen op hoe minderjarige vluchtelingen in Nederland hun nieuwe leven opbouwen. ‘Het gaat om jonge en minderjarige vluchtelingen die vaak een zeer traumatische tocht hebben moeten doorstaan om in Nederland aan te komen’, vertelt fotograaf Cigdem Yuksel. Eerder werkte ze bij de Volkskrant als fotojournalist, waarvoor ze verschillende landen afreisde en zich verdiepte in de verhalen van vluchtelingen.

‘Vaak stopt het verhaal van vluchtelingen op het moment dat ze op hun bestemmingsland zijn aangekomen. De omgeving verwacht dat het vanaf dan alleen maar goed gaat, omdat ze dan veilig zijn. Maar zo simpel is het niet. Deze jongeren komen op hun bestemmingsland in een asielmolen terecht, nadat zij noodgedwongen hun huis en haard, maar ook hun ouders hebben moeten verlaten.’ Eenmaal aangekomen in Nederland moeten ze bij hun asielaanvraag meerdere malen vertellen waarom zij hun thuisland zijn gevlucht en wat ze hebben meegemaakt.

Yuksel vond het noodzakelijk om in haar foto-expositie voorbij te gaan aan de clichés over vluchtelingen in Nederland. Deze clichés focussen volgens haar veel op de ellende die de jongeren tijdens hun tocht meemaken, maar ook op de successen die zogenaamde ‘voorbeeldmigranten’ ondanks hun zware reis hebben bereikt.

‘Ik ben wel op zoek gegaan naar meerdere aspecten van de jongeren om een waarachtiger verhaal te vertellen’, zegt zij. ‘Tijdens de gesprekken die ik met hen had, zijn we niet de diepte ingegaan wat betreft hun reis naar Nederland. Het ging mij vooral om hun binnenwereld. Denk aan de vrienden die zij hebben gemaakt tijdens hun reis, maar ook hier in Nederland. Ze hebben gelachen, maar stonden ook doodsangsten uit, en zien dan ineens een bekend gezicht op het moment dat ze op hun bestemming aankomen. De verhalen van deze jongeren zijn veelomvattender dan wat we over vluchtelingen gewend zijn te horen in de media.’

‘De reis die veel gevluchte mensen meemaken is maar een klein deel van hun hele levensverhaal’

Zij spreekt over een hardnekkige framing wanneer het gaat om vluchtelingen. ‘Zodra ze zeggen dat ze zijn gevlucht, uit welk land dan ook, dan hebben de meeste mensen meteen een negatief beeld van hen, of ze hen nu zielig vinden of lastig. Dat wordt ook beïnvloed door de verhalen die over deze vluchtelingen worden geschreven. Het is eenzijdig.’ Daar is Abdulaal, een van de jongeren die Yuksel heeft gevolgd en gefotografeerd voor ‘A New Beginning’, het mee eens.

‘De reis die veel gevluchte mensen meemaken is maar een klein deel van hun hele levensverhaal’, legt hij uit. ‘Sommigen hebben de reis in een of twee jaar tijd afgelegd, maar er zijn ook vluchtelingen die met het vliegtuig zijn gekomen, en maar een of twee dagen hebben gereisd. Veel mensen willen alleen weten over de reis die we moesten doorstaan, en de reden dat we ons thuisland hebben moeten verlaten. Alle andere dingen die we meemaken, laten ze links liggen.’

Abdulaal was zeventien jaar oud toen hij alleen uit Soedan vluchtte. Hij reisde naar Libië, waarna hij zijn tocht op een boot voortzette richting Europa en in Nederland aankwam. ‘De bootreis was zeker gevaarlijk. Ik ontmoette er ook dertien- en veertienjarigen die helemaal alleen uit hun thuisland zijn gevlucht. Maar het was niet alleen gevaarlijk en eng om zo’n bootreis af te leggen. Er was ook veel saamhorigheid, waardoor er vriendschappen ontstonden. We zongen en baden samen’, vertelt hij. ‘Ook in de vluchtelingenkamp waar ik was hebben de jongeren leuke dingen gedaan. Samen spelletjes doen en kletsen. Het gaat ook om mooie herinneringen, en die zal ik nooit vergeten, maar daar vraagt niemand naar.’

Niet alleen in de media, maar ook in de politiek wordt een eenzijdig beeld geschetst over vluchtelingen en biculturele Nederlanders, merkt hij. Abdulaal wijst naar een recente uiting van oud-GroenLinks-Kamerlid Zihni Özdil. In een column in de Volkskrant schreef Özdil dat voor wit progressief Nederland ‘de enige goede allochtoon de allochtoon die zielig en dankbaar is. Want die kunnen zij niet alleen beschermen, maar ook gebruiken’.

‘Zihni Özdil overdrijft, maar ergens begrijp ik ook wel wat hij bedoelt’, zegt Abdulaal. ‘Dat zie ik ook gebeuren wanneer mensen alleen maar praten over de ellende die vluchtelingen meemaken. Het versterkt het beeld dat wij zielig zijn, waardoor er een stigma ontstaat.’

Met zijn bijdrage aan de fotoserie wil hij daarom laten zien dat er meer te vertellen is over vluchtelingen, bijvoorbeeld hoe zij hun leven in hun nieuwe thuisland leiden en hoe ze hun toekomst voor zich zien. Dat doet hij ook door zijn grote droom na te jagen: acteren. Hiervoor volgt hij de opleiding Academy for Theater Performance aan het ROC Creative College in Utrecht. Daarnaast is hij een Instagramaccount gestart waarop hij selfies plaatst met bekende Nederlanders.

‘Ik wil met mijn acteerwerk het stigma over vluchtelingen doorbreken. Ik wil positieve verhalen vertellen, maar ook alledaagse verhalen’, zegt hij. Abdulaals grote droom is om een bekende Nederlander te worden, zodat hij meer mensen met zijn boodschap kan bereiken. ‘We zijn niet alleen maar vluchtelingen. Net als ieder ander hebben we dromen, ambities, familie, en vrienden. We zijn niet zielig, en hoeven ook niet zielig gevonden te worden.’

Dat neemt niet weg dat het belangrijk is om te blijven spreken over de uitdagingen waar deze gevluchte jongeren in Nederland tegenaan lopen, stelt Yuksel. Met de fototentoonstelling poogt zij dan ook aandacht te vestigen op het huidige vluchtelingenbeleid in Nederland voor met name minderjarigen. ‘Als je naar het grotere plaatje kijkt, dan zou ik zeggen dat wij met dit project ook aandacht willen vragen voor een meer humaan vluchtelingenbeleid, maar ook meer bescherming voor minderjarige vluchtelingen, en meer oog voor hun trauma’s’, zegt zij.

Yuksel vertelt een verhaal van Meron, een van de jongeren die ook in haar foto-expositie is te zien. Zij liep een trauma op tijdens haar verblijf in een vluchtelingenkamp in Libië. In het asielzoekerscentrum in Nederland kreeg ze last van nachtmerries, waarvoor ze naar de huisarts werd gestuurd. Vervolgens schreef de huisarts haar pillen voor, en vertelde haar dat zij meer water moest gaan drinken. ‘Dat was dan haar psychische hulp. Hieruit blijkt dat er heel weinig oog is voor traumaverwerking’, zegt Yuksel.

Daarnaast stelt zij dat er geen hard onderscheid gemaakt moet worden tussen een minderjarige en een volwassen vluchteling. ‘Minderjarige vluchtelingen krijgen een voogd toegewezen en veel begeleiding. Op het moment dat ze achttien worden, valt deze steun weg. Ze worden geplaatst in een AZC voor volwassenen, en staan er ineens helemaal alleen voor. Maar hun kwetsbaarheid verandert niet meteen zodra ze achttien worden. Daarom hebben ze baat bij een asielbeleid dat meer is afgestemd op wat ze persoonlijk hebben meegemaakt.’

‘We zijn niet alleen maar vluchtelingen. Net als ieder ander hebben we dromen, ambities, familie, en vrienden’

Wanneer er over vluchtelingen en het asielbeleid wordt gesproken, merkt Yuksel dat er verdeeldheid heerst binnen de politiek. Ook ziet zij dat er een verharding in de maatschappij is ontstaan. ‘Ik noem het daarom bewust geen ‘vluchtelingenprobleem’ of ‘vluchtelingencrisis’. Dat zijn allemaal woorden waarmee we deze groep mensen problematiseren, wat bijdraagt aan het verharde maatschappelijke klimaat’, zegt zij.

Met haar fotoserie hoopt zij de menselijke maat in de omgang met vluchtelingen te kunnen tonen. ‘Ik heb niet de illusie dat een fotoserie het asielbeleid kan veranderen. Het feit dat we deze mensen niet vragen naar hun belevingswereld en hoe zij hun levens hebben opgebouwd komt door de framing. Het is een uitdaging om die framing te doorbreken, en om bewust te zijn van je eigen vooroordelen.’

‘A New Beginning’ is tot 25 juni te zien op het Mercatorplein in Amsterdam, daarna in andere steden. De tentoonstelling is onderdeel van het transmediaproject ‘Shadow Game’ van journalisten Eefje Blankenvoort en Els van Driel, in samenwerking met journalist en vertaler Zuhoor al Qaisi. Naast de tentoonstelling bestaat het project uit een documentaire, een campagne en een online interactieve game.