Het Palestijnse filmfestival dat morgen begint, staat in het teken van ‘dissidente stemmen en queer cinema’. ‘Bezoekers willen niet alleen activistische films zien.’

Morgen is de aftrap van het vierdaagse Palestijnse filmfestival PFFA, dat wordt gehouden in Amsterdam. Naast de filmvertoningen organiseert het festival ook paneldiscussies, een markt met Palestijnse producten en live optredens, vertelt oprichter Nihal Rabbani. Ze benadrukt dat het festival gericht is op het vieren van de Palestijnse cinema, los van politieke kwesties. ‘Het draait om de films; het publiek oordeelt zelf.’

Opgericht in 2015, is het PFFA het enige Palestijnse filmfestival in de Benelux. Wat begon als een eendaags festival is uitgegroeid tot een jaarlijks evenement dat zich over enkele dagen en meerdere locaties verspreidt. Rabbani: ‘PFFA is ontstaan uit een beweging die de marginalisering van de inheemse bevolking aan de kaak stelde. Het doel was de leemte in het Nederlandse filmfestivallandschap op te vullen en Palestijnse stemmen te laten horen. Verhalen worden niet alleen over, maar door Palestijnen verteld, met ruimte voor zowel sociaal-politieke thema’s als persoonlijke verhalen.’

‘Veel mensen zijn pas sinds een jaar betrokken bij Palestina’

‘Het was heel impulsief. Ik werd op een ochtend wakker en bedacht dat er een Palestijns filmfestival moest komen. Je ziet bijna geen Palestijnse films, en als je er een ziet, draait het meestal om politiek. Die films zijn natuurlijk heel belangrijk, maar als je naar een filmfestival gaat, wil je niet alleen activistische films zien. De Palestijnse cinema heeft veel meer te bieden.’

Er is veel diversiteit onder de filmmakers in de programmering, van studenten en activisten tot filmveteranen en filmmakers uit de diaspora. Rabbani wil een zo breed mogelijk scala aan Palestijnse cinema tonen: documentaires, animatiefilms, shorts, experimenteel werk, drama en komedie. ‘In de jaren ’90 waren er een paar Palestijnse filmmakers die bekend waren, zoals Elia Suleiman. Nu zijn er veel meer bekende Palestijnse filmmakers, waaronder ook veel boeiende vrouwelijke regisseurs.’

Het documenteren van de Palestijnse cultuur, en daarmee ook van Palestijnse films, is van groot belang voor Palestijnen over de hele wereld. Het uitwissen van de cultuur is een onderdeel van etnische zuivering en politieke onderdrukking. ‘Daarom moeten we de culturele missie van het festival niet wijzigen, hoe verschrikkelijk de situatie nu ook is. Het PFFA mag niet alleen over Gaza gaan’, stelt Rabbani. ‘Het festival is vanuit een kunstvisie samengesteld. We vragen ook nooit naar de politieke overtuiging van onze filmmakers. Als je een kunstwerk mooi vindt, is dat toch ook niet je eerste vraag aan de kunstenaar?’

Ze merkt wel dat de oorlog die sinds oktober 2023 in Gaza woedt, een nieuwe doelgroep voor het festival heeft aangeboord. ‘Het festival is helemaal niet gefocust op 7 oktober – dat zou een belediging zijn tegenover de Palestijnse filmmakers – maar we kunnen niet negeren dat veel mensen die dit jaar komen, wel tot een nieuwe doelgroep behoren. Veel mensen zijn pas sinds een jaar betrokken bij Palestina en zijn nieuwsgierig naar de cultuur. De doelgroep is in die zin heel anders dan voorheen. Waar we eerst vooral veel oldschool-activisten en immigranten uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika zagen, zien we nu ook veel jonge mensen. Ons publiek is veel meer gemêleerd geworden.’

Arabische queer-gemeenschap

Elk jaar kiest het team achter het festival een nieuwe thema. Vorig jaar was dat bijvoorbeeld 75 jaar Nakba. Het thema dit jaar is ‘dissidente stemmen en queer Palestijnse cinema’. ‘Er is een sterke Arabische queer gemeenschap. Het team achter het PFFA is voor 99 procent internationaal en queer’, licht Rabbani de keuze toe. ‘Afgelopen december hebben we meegewerkt aan Queer Cinema for Palestine. Het was de eerste keer dat het in Amsterdam plaatsvond, en bedacht door Roberto Filippello. Ik vond dat het door een groter publiek gezien moest worden en heb hem gevraagd om mee te werken aan de PFFA dit jaar. Hij heeft een programma van korte films en muziekvideo’s samengesteld rondom hetzelfde thema, waarbij kunst en mode centraal staan. Dat heet The Fashion Program. Er worden tevens twee korte films van de Palestijnse zanger en videograaf Bashar Murad getoond. Hij is bekend om zijn werk op het gebied van maatschappelijke normen en gendergelijkheid in het Midden-Oosten. Hij zal bovendien optreden op de openingsavond.’

‘Palestijnen komen niet uit een coming-outcultuur’

De filmmakers verkennen de grenzen tussen mode en sociaal-politieke thema’s. Er is ook een paneldiscussie waarbij Charisa Chotoe haar onderzoek naar Israëlische pinkwashing (een homovriendelijk imago creëren, red.) zal toelichten, Roberto Filippello zijn visie op pinkwashing zal delen, en Bashar Murad de obstakels bespreekt waar queer Palestijnen tegenaan lopen. Pinkwashing wordt regelmatig ingezet door hasbara-media (Israëlische propaganda, red.) en door anti-Palestijnen op sociale media. Gaza zou een hel op aarde zijn voor queers, terwijl Israël heel tolerant en vrij zou zijn in dat opzicht. In de praktijk ligt het beeld genuanceerder, legt Rabbani uit. ‘Queer Palestijnse filmmakers hebben dat ook aangekaart. Israël is helemaal niet gay-friendly. The Fashion Program is gemaakt als anti-pinkwashing. Ik ben zelf een generatie X’er die in de jaren ’80 is opgegroeid. In de jaren ’80 vonden we een artiest als Boy George helemaal niet vreemd. Met de jongere generaties lijken taboes opnieuw verbroken te moeten worden. Palestijnen komen überhaupt niet uit een coming-outcultuur. Wij komen uit een cultuur van ‘people mind their own business’.’

De films die je volgens Nihal Rabbani niet mag missen tijdens het PFFA

Life is Beautiful (2023)

Voor het publiek dat de situatie in Gaza wil begrijpen, raadt Rabbani de openingsfilm Life is Beautiful aan. Ze is zichtbaar ontroerd wanneer ze erover praat; haar stem breekt: ‘Deze documentaire van de Gazaanse regisseur Mohamed Jabaly, winnaar van de Best Directing Award op IDFA in 2023, is heel mooi. Terwijl Jabaly op uitwisseling is in Noorwegen, kan hij plotseling niet meer terugkeren naar zijn thuis in Gaza, waar de grenzen gesloten zijn. De film gaat over de heimwee die de filmmaker ervaart en de vele bureaucratische inspanningen om asiel aan te vragen als ‘staatloze’ vluchteling. Jabaly’s dagboekachtige film grijpt terug op het maken van zijn debuut Ambulance in 2016, dat ook vertoond wordt op het festival. Jabaly vertelt het verhaal op een manier die de vooroordelen over Gaza of Arabische mannen – dat ze allemaal terroristen zijn – weerlegt. Iedereen die deze film ziet, staat met een mond vol tanden. Wat die man heeft meegemaakt, is echt heel erg.’

Three Promises (2023)

‘Deze film, geregisseerd door Yousef Srouji, is hartverscheurend. Het draait om Suja, de moeder van de regisseur, en haar twee kinderen. De film speelt zich af op de Westelijke Jordaanoever tijdens de Tweede Intifada. Suja filmt met een handcamera haar dagelijkse routine in oorlogstijd. Srouji vond jaren later de filmrollen van zijn moeder en besloot daar een documentaire van te maken. Bij het zien van de film moest ik echt aan Gaza denken.  Het is natuurlijk totaal niet de schaal die we nu in Gaza zien, maar toch geeft Three Promises een goed beeld van hoe Palestijnen leven, hoe ze steeds worden aangevallen en hoe ze continu moeten verhuizen.’

Aida Returns (2023)

‘Deze film van Carol Mansour raakt mij in het bijzonder, aangezien mijn ouders kinderen van de Nakba zijn. Het gaat over de moeder van de filmmaakster die niet naar haar eigen land mag terugkeren. Uiteindelijk gebeurt dat wel, maar pas als ze een zak as is. Het is absurd dat je pas terug kunt als je dood en gecremeerd bent. En dan nog moet alles stiekem. Stiekem naar je eigen land. Wie bedenkt dat? Als je je oma, laten we zeggen, in Bulgarije wilt begraven, dan kun je het vliegtuig pakken en je dierbare een waardig afscheid geven. Maar dit, dit is…’ Rabbani valt stil.