Sporen van Haar gaat over de marronvrouwen die ontsnapten van de plantages en naar het Surinaamse binnenland vluchten. ‘Als jij als wit persoon de voorstelling niet goed begrijpt, dan heb jij werk te doen.’

In verschillende steden is deze maand de theatervoorstelling ‘Sporen van Haar’ te zien over de strijd van slaafgemaakten voor een vrij en een menswaardig bestaan. De voorstelling bevat dans, zang, poëzie en videoprojecties. ‘Ik wilde een voorstelling maken met ruimte voor verschillende gedachten over de slavernijgeschiedenis’, zegt regisseur Berith Danse. ‘Hoe verhouden al die gevoelens, herinneringen en vragen zich tot elkaar?’

De inspiratiebron voor de voorstelling ligt in de krachtige geschiedenis van de marronvrouwen in Suriname. Bij hun vlucht van de plantages namen ze West-Afrikaanse rijstkorrels mee door die in hun haren te verstoppen. De rijst was nodig om te kunnen overleven in de Surinaamse jungle. Tot op heden wordt deze rijstsoort verbouwd in zowel Afrika als Suriname.

In de cultuur van de marrons nemen vrouwen een belangrijke plaats in, vertelt Danse. ‘Zij zijn druk met het uitvoeren van ambachten en folklore. Het bereiden van eten, naaien, borduren, zingen, verhalen vertellen. De vrouwen hebben hun eigen cultuur kunnen behouden ondanks de onderdrukking op de plantages en de gevaren die ze moesten doorstaan tijdens hun vlucht. Hun verhalen worden overgedragen van vrouw op vrouw, van generatie op generatie. Ze hebben mij geïnspireerd voor deze voorstelling.’

‘Een bejaarde man zei tegen mij dat hij niet was geraakt door de voorstelling’

‘De veerkracht van deze vrouwen past ook mooi bij de tijdsgeest: dingen zijn aan het kantelen, er ontstaat een ander soort feminisme, dat een bredere groep jonge vrouwen aanspreekt’, zegt Danse.

De marrons zijn de afstammelingen van slaafgemaakte Afrikanen die in de zeventiende en achttiende eeuw naar Suriname werden verscheept. Ze wisten van de plantages te ontsnappen en vestigden zich in de Surinaamse binnenlanden. Elk jaar wordt op 10 oktober, de datum van het sluiten van het Vredesverdrag van 1760 tussen de Nederlandse autoriteiten en de marrongemeenschappen, de Dag van de Marrons gevierd. Op deze dag herdenken de marrongemeenschappen de strijd van hun voorouders tegen de onderdrukking en voor de vrijheid.

Dankzij de rijstlandbouw konden de marrons in het binnenland van Suriname overleven. De zwarte rijst staat sindsdien symbool voor de Afrikaanse wortels en de trans-Atlantische slavernij. De voorstelling Sporen van Haar laat de kracht en waardigheid van de marronvrouwen zien, vindt Berith Danse. ‘Waardigheid is in niet-Nederlandse culturen heel belangrijk. Respect, dignity. Het stuk is tevens een ode aan die sterke vrouw die we niet kennen, waarvan we niet weten hoe ze eruit ziet. Wie is zij? Hoe heet zij? Er zijn sporen van haar, maar we weten niet wie zij is.’

Educate yourself

Een mooie zin in de voorstelling is ‘Ik ben bruin en tegen mijn randen klotst water’ uit een gedicht van de Curaçaose dichter Radna Fabias. ‘Je hoort er de discussie over slavernij en de emancipatie van zwarte mensen in Nederland in terug, zonder dat die expliciet genoemd wordt,’ zegt Danse.

Wie de voorstelling wil begrijpen moet iets weten over Suriname en over de geschiedenis van de slavernij. ‘In Utrecht speelden we voor een voornamelijk wit publiek. Daar merkte je wel dat sommige toeschouwers het stuk niet zo goed begrepen. Maar als jij als wit persoon het stuk niet goed begrijpt dan heb jij werk te doen. Een bejaarde man zei tegen mij dat hij niet was geraakt door de voorstelling. Maar dat is niet onze schuld, dat is zijn schuld. Het komt omdat hij white male privileged is. Een oudere witte mevrouw kwam ook naar me toe. Zij was ze tot tranen toe geraakt. Ze had twaalf jaar in Suriname gewerkt en vond veel elementen herkenbaar.’

Danse merkt dat een gedicht als Ga Terug naar je Eigen Land van Babs Gons anders wordt ontvangen door een Afro-Nederlands publiek dan door een wit-Nederlands publiek. Toch ziet ze dat Nederland langzaam aan ten goede verandert en er meer bewustwording is. ‘Inmiddels worden we op televisie gelukkig wel ‘geschoold’ met programma’s over de geschiedenis van de slavernij. Tien jaar geleden was dat nog niet het geval.’ De voorstelling is dan ook gemaakt voor mensen die zich hebben verdiept in de materie, ongeacht welke huidskleur ze hebben, besluit Berith Danse.

Sporen van Haar is een productie van het Plein Theater in Amsterdam, in samenwerking met Kula Skoro en een collectief van podiumkunstenaars, naar aanleiding van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden 150 jaar afschaffing Slavernij van Nederland. De voorstelling is nog te zien in Amsterdam (27 en 28 oktober).