Turkse vluchtelingenkunstenaars maakten werk over hoop en wanhoop, gezien door de ogen van kinderen. Journalist Anne-Rose Hermer bezocht de tentoonstelling in de Rotterdamse Laurenskerk.

De expositie Wip Wap: balans en contrast wordt georganiseerd door Kunsthalte. De dertig kunstenaars hebben over het algemeen een artistieke achtergrond en waren in hun land van herkomst kunstenaar of kunstdocent. Een enkeling heeft na de vlucht pas artistieke talenten bij zichzelf ontdekt.

De meeste kunstenaars maakten twee werken. Een van de twee staat in het teken van vreugde, de andere van verdriet. Voor- en tegenspoed zijn vertegenwoordigd, maar wel vanuit het gezichtspunt van kinderen. Tussen de regels door komt soms een stil protest naar voren, tegen het feit dat er in Turkije honderden moeders met kinderen in de gevangenis zitten.

Een van de kunstenaars, Mert Cakir, heeft dit in beeld gebracht door middel van een zwart-wit tekening van kinderen achter tralies. Op een ingenieuze manier zijn deze tralies op het kunstwerk aangebracht. De kunstenaar verklapt dat hij voor de tralies een tweedehands golfclub heeft gebruikt. De handen van een van de kinderen zitten als het ware om een van de tralies geklemd. Het andere schilderij is vol kleur. Je ziet een onbekommerd meisje dat in een fleurige woonkamer zit, lekker van iets zit te eten en nog geen idee heeft van wat een gevangenis is en hoe je je daar voelt. ‘Mijn vrouw was zwanger en moest in Turkije mogelijk naar de gevangenis. We zijn gevlucht’, vertelt de kunstenaar.

Twee vlechten

Oorlog en vrede, voor- en tegenspoed, geluk en verdriet. Welke woorden je ook gebruikt, het is van toepassing op de kunstwerken van deze expositie. Net als bij elke tentoonstelling spreekt het ene werk je meer aan dan het andere, maar op de een of andere manier ontroeren ze allemaal. Hoewel het toeval is, gaat het hoofdzakelijk om vrouwelijke kunstenaars.

Vrouwen beleven ingrijpende gebeurtenissen vaak anders dan mannen. Dat komt bijvoorbeeld tot zijn recht bij het prachtige schilderij Zonder moeder. Je ziet een meisje dat op een heuvel zit. Alleen haar achterkant is zichtbaar. Aan de ene zijde van het schilderij is het stralend zonnig weer, maar aan de andere zijde is het nacht. Een mooie nachtlucht met veel sterren en een maan. Er is nog meer dat opvalt. Ze heeft twee vlechten. Die aan de zonnige kant is mooi gevlochten met onderaan een lint met een strikje. De vlecht aan de donkere kant zit minder goed in elkaar en heeft geen strikje, waardoor het haar veel te los zit. Het symboliseert de afwezigheid van de moeder. Die kon prachtige vlechten maken met de lange haren van haar meisje. De vader met wie ze overblijft doet zijn best, maar heeft duidelijk andere kwaliteiten. De kunstenares, Emine Ciftci, was zelf jong toen haar moeder overleed. Ze weet waar ze het over heeft.

Meisjes mogen minder

In veel kringen in Turkije mogen meisjes minder dan jongens. Ze hebben minder keuzemogelijkheden, bewegingsvrijheid en privileges. Ayla Gündüz maakte twee portretten. Met zwart, wit en een heleboel grijstinten, schilderde ze een meisje dat in een hoekje zit. Ze draagt balletkleding, maar aan haar spitzen zie je dat ze niet startklaar staat om te gaan dansen. Op het andere kleurrijke schilderij danst ze in een schitterend kostuum de sterren van de hemel.

‘Mijn vrouw was zwanger en moest in Turkije mogelijk naar de gevangenis’

Op een schilderij van Solu Gölüksü is een jongen aan het surfen. Op de tegenhanger blijkt dat een meisje alleen maar mag kijken naar wat de jongen doet. Zelf heeft ze niet de vrijheid om op zo’n surfplank te staan. Ze moet aan de kant blijven. Letterlijk en figuurlijk. De (on)zichtbaarheid van vrouwen komt in meer werken naar voren.

Contact leggen met kunstenaars

Kunsthalte is een stichting die honderd procent drijft op vrijwilligers. Het is de bedoeling om een plek te creëren waar immigranten met een interesse voor kunst elkaar ontmoeten. Dat kan ook online plaatsvinden. Op deze manier kunnen ze ervaringen delen over allerlei soorten kunst en kunstzinnige evenementen plannen. Volgens de filosofie van de Kunsthalte is de wereldwijde taal van de kunst een kracht van belang. Bovendien moeten mensen die hun artistieke talenten willen ontplooien daar de kans voor krijgen én het is goed om deze groep mensen samen te brengen. Kunsthalte wil daarbij graag een rol spelen, net als bij het contact leggen met kunstenaars en waar mogelijk hen te ondersteunen.

Hafsa Denizoglu, een van de vrijwilligers van Kunsthalte en betrokken bij deze tentoonstelling, geeft aan dat er ook connecties zijn met kunstenaars in asielzoekerscentra. Er hangt een indrukwekkende zwart-wit foto van Hafsa, gemaakt in een arme wijk van Istanbul. Je ziet een vrolijk kijkend jongetje dat nog onbevangen is, maar de wat oudere jongen naast hem heeft een ernstige blik in zijn ogen. Hij realiseert zich heel goed in wat voor lastige situatie ze zich bevinden.

Een plek waar je echt stil moet staan is bij de olieverfschilderijen van kunstdocente Seyhan. Haar schilderijen vormen de weergave van een verhaal dat iemand in een azc vertelde. Ze moest vluchten met haar dochtertje in een zeer onveilige boot. Toen ze eenmaal veilig in Nederland waren, zijn ze op een dag gaan varen. Op het schilderij zie je een onmiskenbaar Nederlands landschap met een molen. De wieken van de molen zijn heel goed uitgevoerd. Op de vraag of dat varen niet lastig was, zegt Seyhan van niet. De aanblik van het water was veel moeilijker.

De tegenstelling tussen de schilderijen is in feite wanhoop en hoop. Hetzelfde geldt voor het werk van Seyma Özdemir, waarbij je letterlijk in het hoofd van mensen kunt kijken. Maar wat voor materiaal heeft ze gebruikt en had ze dat tot haar beschikking in het azc? Het gaat om klei. Hoe ze daar aan kwam? Met glinsterende ogen zegt ze: ‘Action.’

Op zaterdag worden er tussen 13.00 uur en 16.00 uur workshops gegeven voor kinderen. Kaligrafie, origami, poppenkast en nog veel meer. Het programma is elke zaterdag anders. Voor de workshop op 13 juli was meteen veel belangstelling van kinderen, net als voor een ‘levend project’ dat bij twee schilderijen hoort. De tegenstelling tussen sombere en vrolijke ballonnen. Er lopen twee mensen rond met ballonnen. Net als op de schilderijen heeft de één een tros ballonnen in trieste kleuren en heeft een blik die daarbij hoort, terwijl de ander de opgewekte kant verzorgt. De ballonnendragers blijven in hun rol, ook als je niet weet dat ze een act verzorgen en per ongeluk iets aan hen vraagt.

De tentoonstelling ‘Wip Wap: balans en contrast’ is te zien tot en met 17 augustus. Voor meer informatie: www.laurenskerkrotterdam.nl