Op de webcambeelden van grenspost Kapikule-Kapitan Andreevo zag ik lange rijen auto’s. Ze hebben de jaarlijkse grote vakantie in het moederland gehad en zijn op weg terug naar Duitsland, Nederland, België, Frankrijk, Oostenrijk en Denemarken. Hier zien we derde of vierde generatie migranten uit Turkije. In de jaren zeventig is de grote jaarlijkse trek voor de zomervakantie naar het moederland begonnen.

In de moordmachine die Tweede Wereldoorlog heette, hebben West-Europese landen hun jonge mannen aan de fronten verloren. Na de oorlog werd de fout van na de Eerste Wereldoorlog niet herhaald. Duitsland hoefde geen schadevergoedingen te betalen. Zonder grote wrok werkte Duitsland aan zijn Wirtschaftswunder, mede dankzij de Marshall-hulp. De andere landen profiteerden ook van de Amerikaanse steun. De economie groeide als een tierelier.

Ze spaarden voor een tractor of een huis

Begin jaren zestig kwam Europa handen tekort. Oost-Europa was communistisch geworden. Daar konden ze geen personeel werven. Er werd verder gekeken. Turkije en Marokko waren twee landen met een jonge bevolking en een slechte economie. Er werd ongeschoold personeel gezocht. Veel tijd voor taal en integratie was er niet.

Bedrijven en arbeidsbureaus gingen in Turkije en Marokko jonge mannen werven. Ze werden medisch gekeurd. Er werd gekeken of ze een gezond gebit hadden. Vanaf 1962 tot begin jaren zeventig kwamen honderdduizenden jonge mannen hier als gastarbeider. Het was tijdelijk. Ze spaarden voor een tractor of een huis. Geliefde en gezin hoefden niet over te komen. Na een paar jaar zouden ze toch met een zak met geld terugkeren. Dan zouden ze een bestaan in eigen land opbouwen.

De meesten zijn gebleven, sommigen zijn inderdaad teruggekeerd. De vrouwen daar zagen dat dit geen doen was en haalden hun mannen over om weer naar Europa te gaan. Dat leven in het dorp zonder elektriciteit had ook met een zak geld geen toekomst.

Mijn vrouw wilde naar een winkel in Den Haag. Terwijl zij winkelde ging ik voor het vrijdaggebed naar de Marokkaanse moskee El Islam in de Van der Vennestraat. Toen ik weer buiten stond keek ik naar de stroom gelovigen. Ik zag oudere heren met een baard en in een lang gewaad. Waren zij de eerste generatie gastarbeiders? Nee dat kan niet. Deze heren zijn in de zestig.

De gastarbeiders zult u hooguit per scootmobiel naar de moskee zien gaan. De meesten moeten nu de leeftijd van tachtig gepasseerd zijn. Ze hebben de weg geplaveid voor de generaties na hen. Ze zijn overleden en per kist in het vliegtuig naar het moederland voor hun eeuwige rustplaats vervoerd. Moge ze allen in vrede rusten.