‘De hadj is onderdeel van Nederland.’

Mee op bedevaart naar Mekka. Dankzij het Tropenmuseum in Amsterdam is de hadj niet alleen weggelegd voor gelovigen. In ‘Verlangen naar Mekka’ krijgen bezoekers een uniek inkijkje in de belangrijkste islamitische bedevaart. Van persoonlijke verhalen van Nederlandse pelgrims tot bijzondere objecten en kunstwerken, bijeengebracht uit belangrijke islamitische kunstcollecties. Van de tiende eeuw tot nu, van China en Indonesië tot Turkije en Marokko.

De tentoonstelling begint wellicht met haar meest indrukwekkende stuk: de mahmal. Deze ceremoniële draagstoel behoort tot de geschiedenis van de hadj en werd tijdens de hadj gedragen op een kameel, die het middelpunt vormde van de pelgrimskaravaan van Caïro tot Mekka. De mahmal was gemaakt van geborduurde stoffen en symboliseerde het gezag van de sultan.

‘Ja, dat is echt een topobject’, vertelt tentoonstellingsmaker Titia Zoeter over de mahmal. Ze is trots op de tentoonstelling, die eerder deels te zien was in Museum Volkenkunde in Leiden.

Wat Zoeter zo mooi vindt aan Verlangen naar Mekka? ‘Ik merk dat de tentoonstelling het gesprek aanwakkert tussen moslims en niet-moslims. Als ik een rondleiding geef is er vaak iemand bij die uit eigen ervaring meer van het onderwerp afweet en het daardoor ook veel beter en persoonlijker kan uitleggen. Dat gebeurt al sinds de opening.’

Regels en rituelen

Ook tijdens het bezoek van de Kanttekening ontstaat in het Tropenmuseum het gesprek. Met enthousiaste handgebaren steekt bezoeker Murat zijn verhaal af; over de regels van de hadj en hoe die voor vrouwen en mannen anders zijn, de rituelen die bij de bedevaart komen kijken en waarom iedere moslim een keer in zijn of haar leven deel moet nemen.

‘Ik vind de tentoonstelling globaal heel goed’, vertelt Murat, nadat hij alle grote en kleine regels die bij de hadj komen kijken heeft uitgelegd. ‘Maar ik zie helaas niet alles terug in de tentoonstelling wat er eigenlijk allemaal bij komt kijken wanneer je aan de hadj deelneemt. Misschien is het ook teveel informatie om weer te geven. De uitleg is goed, maar bevat alleen de kern. Ik mis diepgang.’

Een feest der herkenning

Voor veel moslims, waaronder Murat, is Verlangen naar Mekka een feest der herkenning. Een manier om de prachtige ervaring die zoveel indruk maakte te herbeleven. Voor een andere groep is het nog slechts een verlangen, waar ze wellicht al voor aan het sparen zijn. Het eerste gedeelte van de expositie geeft ruimte aan de laatste groep; Nederlanders die vertellen over dat verlangen. Vanaf daar volgen bezoekers de route naar Mekka, tot aan de thuiskomst.

‘Ik zie vaak dat iemand die al geweest is, uitleg geeft aan iemand die nog gaat’, aldus Zoeter. ‘Mensen vinden het een hele bijzondere ervaring. In principe ben je allemaal eventjes gelijk. Je draagt dezelfde kleren, onderneemt op dezelfde momenten dezelfde rituelen. De moslims die deelnemen hebben uiteenlopende achtergronden, maar zijn op dat moment precies hetzelfde.’

De tentoonstelling trekt niet alleen mensen die verlangen naar Mekka. ‘Ik ben altijd wel geïntrigeerd geweest door de islam’, vertelt bezoeker Joke van Andel. ‘Ik zag op televisie een programma over Mekka, waarna ik me bedacht dat ik daar maar weinig beelden van heb gezien. Dat vond ik apart. Uit nieuwsgierigheid ben ik naar de tentoonstelling gekomen.’

Ook Michiel en Marianne Levenbach maakte kennis met de hadj door de televisie en besloten meer te willen weten. ‘Vooral de persoonlijke verhalen vind ik heel mooi’, vertelt Marianne. ‘Ook de foto’s spreken me aan.’

Ahmed Mater

De foto’s die in het bijzonder de aandacht van bezoekers trekken, hangen aan het begin van de tentoonstelling en komen van de hand van de Saoedische fotograaf en kunstenaar Ahmed Mater. Hij weet in foto’s niet alleen het mystieke en intieme van de hadj te vangen, maar ook hoe massaal het is. ‘Zijn foto’s vind ik heel mooi’, vertelt Zoeter. ‘Hij laat zien hoe alles in goede banen wordt geleid, maar uit ook kritiek op de hadj als een steeds commerciëler fenomeen. Bijvoorbeeld door de aanbouw van een chique hotel naast de grote moskee te fotograferen.’

Het zijn indrukwekkende beelden, net zo indrukwekkend als de grote blauwe muur te midden van Verlangen naar Mekka, waar feiten over de hadj, Mekka en de islam op een rijtje worden gezet. Zo reisden er in 2018 ruim twee miljoen gelovigen af naar Mekka om deel te nemen aan de islamitische bedevaart, geeft een Nederlandse pelgrim gemiddeld 4400 euro uit aan de hadj en zijn de moslims die deelnemen afkomstig uit 165 landen.

‘Het is een hele hoop informatie’, vertelt Van Andel lachend, terwijl ze bijna het einde van de expositie heeft bereikt. ‘Ik pik er zeker wat van op. Ik begrijp dat het voor mensen die bekend zijn met de hadj misschien niet nieuw is, maar ik vind het absoluut goed dat de expositie er is. Veel Nederlanders reizen jaarlijks af naar Mekka voor de hadj. De hadj is onderdeel van Nederland.’