De Kanttekening spreekt elke maand met nieuwkomers in Nederland. Deze keer: kunstenaar Maher Hasan (61), die in 2014 uit Syrië vluchtte.

Als kunstenaar in Syrië, geboren in Aleppo, bestond zijn leven uit het maken van schilderijen, beeldhouwwerken en het geven van schilderles. Wanneer de burgeroorlog in Syrië hem dwingt om te vluchten naar Nederland, laat hij alles achter: zijn gebombardeerde huis, vernietigde schilderijen en atelier. Hier in Nederland begint hij opnieuw met niets anders dan zijn herinneringen en zijn drang om te maken.

‘Kunst zit in mijn bloed. Het komt voor mij automatisch’, vertelt Maher met een glinstering in zijn ogen. ‘Voordat ik naar school ging, tekende ik altijd al. Dan zocht ik naar boeken en papiertjes die mensen niet gebruikten en greep ik naar een pen of potlood. Ik tekende overal op.’

Zijn drang om te creëren wordt meteen zichtbaar zodra de deur van zijn woning in Rotterdam opengaat. De muren van zijn huis zijn beschilderd met levendige kleuren en expressieve vormen. In zijn opvallend opgeruimde en gestructureerde appartement heeft Maher een kamer ingericht als atelier, waar twee schildersezels, werkmateriaal en rekken met kleding de ruimte vullen. Maher studeerde aan de kunstacademie in Aleppo. Naast dat hij kunst maakt, heeft hij ook een passie voor lesgeven.

Burgeroorlog

Door de burgeroorlog in Syrië besluit Maher in 2014 te vluchten naar Nederland. Zijn huis in Syrië werd gebombardeerd. Daarbij verloor hij niet alleen zijn werk, schilderijen en beelden die hij bewaarde voor toekomstige exposities, maar ook de foto’s uit zijn jeugd en het dierbaarste wat hij had: zijn moeder. Mahers ogen verraden dat hij er niet graag over praat.

‘In Syrië zijn mensen heel close met elkaar’

‘Soms voel ik me hier in Nederland net een klein kind dat iets duidelijk wil maken, maar dat nog niet weet hoe hij moet praten’, vertelt Maher met een glimlach. Hoewel hij Nederlands spreekt, maakt de taal het hem soms nog steeds lastig. ‘De taal, de systemen en ook sociaal is het soms moeilijk. In Syrië zijn mensen heel close met elkaar. Dat ben ik gewend. Hier in Nederland is het heel anders. Hier is men heel vriendelijk en netjes, maar wel afstandelijk.’

Grauwe kleuren

Voor Maher vormt zijn kunst een belangrijk middel om zijn gevoel te uiten. De impact van zijn vlucht is daarom ook duidelijk zichtbaar in de werken die hij maakt. Het eerste schilderij dat hij in Nederland maakt, na drie maanden in een azc te hebben gezeten, bestaat uit grauwe en donkere kleuren. ‘Ik kon geen schilderij met lichte kleuren maken. De eerste maanden kon ik zelfs helemaal niet schilderen’, vertelt Maher.

In een kleine kelder waar Maher al zijn schilderijen heeft staan, haalt hij achter een rij met schilderdoeken een belangrijk werk vandaan. Het is een schilderij met de titel ‘Redding van het kind’, dat hij in 2015 schilderde, een jaar nadat hij naar Nederland kwam.

‘Tijdens bombardementen heb ik veel mensen met kinderen zien lopen’

‘Je kunt aan de persoon op het schilderij niet zien of het een man of vrouw is. Daarmee heb ik duidelijk proberen te maken dat mijn schilderij over de mens gaat. Man of vrouw, dat is niet belangrijk. Tijdens de oorlog en bombardementen heb ik veel mensen met kinderen zien lopen. Al hun bezittingen lieten ze achter of waren vernietigd, ze hadden soms alleen nog maar hun kinderen in hun armen. De rode kleuren verwijzen naar bloed.’

Mensen die zomaar verdwijnen

Een ander schilderij van Maher lijkt op het eerste gezicht een gewone familiefoto, iets wat je in veel Syrische huizen ziet, waar grote gezinnen de norm zijn. Niet alle vakjes zijn ingevuld. Sommige gezichten ontbreken.

‘Toen ik dit schilderij had gemaakt, vroegen mensen soms: ‘Wie zijn die mensen?’ vertelt Maher. ‘Ik zei dan: ‘Ik weet het niet. Misschien zijn ze dood of verdwenen.”

In oorlogstijd verdwijnen mensen soms zomaar. Door bombardementen, arrestaties of mensenhandel. ‘Mensen kunnen zomaar van de straat worden gehaald’, zegt Maher. De lege vakken op het schilderij vertellen dat verhaal. Ze staan symbool voor geliefden die weg zijn, en van wie niemand weet waar ze gebleven zijn.

Stilte en rust door kunst

In Nederland verkoopt Maher niet zoveel kunst als in Syrië. Alleen af en toe wat beschilderde borden. ‘Ik leef van een uitkering. Ik kan niet werken, omdat ik ziek ben. Ik heb hartproblemen.’ Soms overweegt Maher te stoppen. ‘Ik denk dan: ik maak voor niets mijn kleren vies. Maar ik kan niet stoppen, ik moét blijven schilderen. Vaak maken kunstenaars alleen kunst om te verkopen en veel geld te verdienen, maar ik maak vooral kunst over wat ik voel en wat ik heb meegemaakt in Syrië. Schilderen zorgt voor stilte en rust in mijn hoofd. Dat is voor mij een belangrijke reden om ermee door te gaan.’

Statushouders in de haven van Rotterdam

Voor vluchtelingen lijkt de situatie in Nederland steeds moeilijker te worden, vertelt Maher. In Rotterdam, de plek waar hij woont, hebben zo’n 2000 statushouders een plek gekregen op een grote boot in de haven van Rotterdam. Veel vluchtelingen op de boot verkeren in onzekerheid. Ze weten niet precies wat hen te wachten staat, en daarnaast is er op de boot niet veel te doen. Samen met stichting Mano is hij bezig om zijn expertise en ervaring in de kunstwereld over te brengen aan anderen die moesten vluchten.

‘Het idee is om een schildercursus op te zetten voor vluchtelingen op de boot. Het is belangrijk dat er activiteiten zijn, zeker voor degenen die al een creatief talent of passie hebben. Het zit in hun bloed. Kunst maken is als eten, het is niet goed als je daarmee stopt. Ik hoop dat die cursus hen rustig zal maken en voor wat afleiding kan zorgen.’