Mohammed Anfal stapte onlangs over van Leefbaar Rotterdam naar Nida. Ewoud Butter analyseert de zaak.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 trok Mohammed Anfal de aandacht, omdat hij als Marokkaanse Nederlander in de gemeenteraad werd gekozen voor Leefbaar Rotterdam, die bekend staat om haar harde lijn als het gaat om de islam en integratie. Als gemeenteraadslid liet Anfal niet vaak van zich horen. Tot de zesentwintigste juni van dit jaar. Toen kreeg hij landelijke aandacht nadat bekend werd dat hij overstapte van Leefbaar naar Nida, een partij die zich door de islam laat inspireren en geldt als de politieke tegenhanger van Leefbaar. Het was de eerste keer in veertig jaar dat een Rotterdams raadslid tussentijds overstapte naar een andere partij. Een aantal vragen naar aanleiding van deze opvallende politieke transfer.

Waarom koos Anfal in eerste instantie voor Leefbaar?
Als we een interview dat Anfal aan de NRC gaf moeten geloven, was het toeval. Anfal had een café dat de gemeente tegen zijn zin wilde sluiten. Anfal kreeg steun van Leefbaar en werd uitgenodigd voor een bezoek aan het stadhuis. ‘Bij ons doet afkomst er niet toe, zeiden ze bij Leefbaar. Het gaat om gedrag en of je je aan de regels houdt.’ En daar was Anfal het helemaal mee eens. Hoewel Anfal naar eigen zeggen aangaf weinig verstand van politiek te hebben, werd hij toch uitgenodigd om op de lijst te staan.

Wat leverde het op?
Anfal kwam op de negende plaats op de kandidatenlijst, werd gekozen en kreeg een leuke maandelijkse toelage. Een stemmentrekker bleek hij niet voor Leefbaar. Hij ontving bij de verkiezingen in 2014 slechts 126 stemmen, het minste van de hele raad. Anfal kreeg een lichte portefeuille. ‘Ik was de excuus-Marokkaan’, zei hij tegen de NRC. Zijn stem was wel belangrijk om de coalitie van Leefbaar, CDA en D66 aan een krappe meerderheid te helpen.

Waarom wilde Anfal weg bij Leefbaar?
Na ruim drie jaar concludeerde Anfal dat Leefbaar en dan vooral een kerngroep die de toon zet, een ongelooflijke hekel heeft aan de islam en moslims. ‘En ik zat er voor spek en bonen bij’, zei hij tegen de NRC. Anfal concludeerde dat Leefbaar verdeeldheid zaait en dat Nourdin el-Ouali, politiek leider van Nida, juist probeerde naar verbinding te zoeken.

Anfal verliet de fractie van Leefbaar, maar behield de gemeenteraadszetel die hij dankzij deze partij had binnengehaald. Dat wordt ook wel zetelroof genoemd. Mag dat?
Ja. Volgens onze Grondwet beschikken politici in bijvoorbeeld de Tweede Kamer of een gemeenteraad over een individueel mandaat van de kiezer. Ze stemmen zonder last. Gekozen politici kunnen hierdoor eigenlijk niet worden verplicht om mee te stemmen met de partijlijn. Politici die zich afsplitsen kunnen ook niet worden gedwongen om hun zetel op te geven.

In de praktijk wordt zetelroof steeds meer ontmoedigd en worden gekozen politici geacht om bij stemmingen de partijlijn te volgen en hun zetel af te staan wanneer ze het niet meer eens zijn met de partijlijn. Maar, politici kunnen daartoe niet gedwongen worden.

Gebeurt het vaker dat politici zich afsplitsen?
Ja. Volgens Geerten Waling, die een boek schreef over dit onderwerp, zijn er alleen al in de Tweede Kamer tussen 1917 en 2017 58 gevallen van zetelroof geweest. Recente en bekende voorbeelden van politici die zich afsplitsten: Geert Wilders en Rita Verdonk stapten uit de VVD en richtten de PVV en Trots op Nederland op, Louis Bontes en Joram van Klaveren verlieten de PVV en startten Voor Nederland en de PvdA verloor de afgelopen jaren Tunahan Kuzu en Selcuk Öztürk (gingen verder als Denk) en Jacques Monasch (Nieuwe Wegen).

Ook de huidige leider van Leefbaar, Joost Eerdmans, was in het verleden een zetelrover. Nadat hij in september 2006 uit de Tweede Kamerfractie van Lijst Pim Fortuyn was gezet, bleef hij in de Tweede Kamer en vormde hij samen met ex-VVD’er Anton van Schijndel de Groep Eerdmans/Van Schijndel.

Is het uniek dat politici overstappen naar een andere partij?
Nee. Veel politici waren in het verleden lid van een andere partij. De huidige demissionaire PvdA-ministers Jet Bussemaker en Liliane Ploumen waren bijvoorbeeld ooit lid van GroenLinks, terwijl Femke Halsema juist lid was van de PvdA, net als de latere VVD’ers Ayaan Hirsi Ali en Gerrit Zalm. Ook Rita Verdonk (ooit lid van de PSP, voorloper GroenLinks) en het huidige Kamerlid Dilan Yesilgöz (SP, GroenLinks) hebben ‘linkse roots’.

Pim Fortuyn, voormalig leider van Leefbaar, werd geweigerd door de Communistische Partij Nederland, maar was later wel lid van achtereenvolgens de PvdA, de VVD, Leefbaar Nederland en uiteraard de naar hem vernoemde Lijst Pim Fortuyn.

De overgang van Anfal doet misschien nog het meeste denken aan die van Arnoud van Doorn, die uit de PVV-fractie in de Haagse gemeenteraad stapte, zich bekeerde tot de islam en zich later aansloot bij de islamitische Partij voor de Eenheid.

Wat maakt deze zaak bijzonder?
Dat Anfal zijn fractie verliet, zijn zetel meenam, direct overstapte naar de grootste politieke opponent van zijn partij en er daarmee voor zorgde dat het zittende college van Leefbaar, CDA en D66 haar meerderheid verloor, maakt deze kwestie ongebruikelijk.

Nida twijfelde even, maar na een aantal gesprekken was Ouali overtuigd geraakt van Anfals oprechtheid. ‘Hier klopte een politiek bekeerling op de vlucht op de deur. Die laat je binnen’, zei hij tegen de NRC.

Ouali hoopte met de transfer van Anfal te bereiken dat de Rotterdamse coalitie zonder meerderheid in de raad eerder samenwerking met de oppositie zou gaan zoeken, maar hij lijkt voorlopig aan het kortste eind te trekken. Het Rotterdamse College van Burgemeester en Wethouders heeft namelijk al steun gekregen van de éénmansfractie van ChristenUnie-SGP. Die zegde steun toe nadat de partij 13,5 miljoen euro extra voor armoedebestrijding had weten binnen te halen.