In De partij dat ben ik schetst ‘partijbiograaf’ Chris Aalberts hoe Forum voor Democratie steeds meer het speeltje werd van één man en de partij nog meer naar rechts opschoof. ‘Baudet heeft voor een nieuwe positie gekozen die nog extremer is dan de PVV.’

Journalist en columnist Chris Aalberts (ThePostOnline, Noordhollands Dagblad, de Kanttekening) was er al bij toen Forum voor Democratie in 2015 nog een denktank was en in een keldertje aan de Herengracht ‘borrellezingen’ hield over de Europese Unie, de euro en de vluchtelingencrisis. Toen het niet lukte om de politiek van buitenaf te beïnvloeden, transformeerde Forum in een politieke partij. Partijleider Thierry Baudet trok volle zalen en hield de aandacht van de media gevangen. Zijn kompaan Henk Otten bouwde op de achtergrond een goed geoliede partijmachine waar leden echter niets te vertellen hebben.

Toen Otten in 2019 vertrok kreeg Baudet alle touwtjes in handen, radicaliseerde de partij en werd de sfeer grimmiger. Zo werd Aalberts zelf er persona non grata. Eind 2019 maakte hij op een partijbijeenkomst een intimiderende sfeer mee die gericht was tegen zijn persoon. Veel FvD-politici en -medewerkers willen niet meer met hem praten. Hij is inmiddels niet langer welkom op congressen. Op Twitter wordt hij door – veelal anonieme – FvD-aanhangers geïntimideerd.

We vroegen Aalberts waarom FvD zo geradicaliseerd is. Vandaag verschijnt zijn boek De partij dat ben ik, het resultaat van vijf jaar verslaglegging van een periode van stormachtige groei, even stormachtige controverses en uiteindelijk een neerwaartse spiraal in de peilingen. Anderhalf jaar geleden kon FvD nog bijna dertig zetels in de peilingen noteren, maar nu bungelt de partij nog net boven de vijf zetels.

Hoe hangt de vlag er bij het Forum voor Democratie nu voor, vier maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart?

‘Niet goed. Forum voor Democratie is een buitengewoon ondemocratische club. Dat is FvD altijd al geweest. Maar vroeger had je nog Henk Otten. Hij heeft wél een goed gevoel van wat er in de samenleving leeft. Toen Otten nog in het partijbestuur zat, leidde de ondemocratische partijstructuur tot een middenkoers. Maar nu zit er iemand aan kop die grillig, eigengereid en bij vlagen extremistisch is. Dat is voor een hele hoop kiezers niet aantrekkelijk.’

Waarom niet?

‘Als je nu naar het partijpolitieke landschap kijkt, heb je een paar soorten rechts. We hadden lange tijd alleen VVD-rechts en PVV-rechts, maar nu zijn er twee nieuwe smaken bij gekomen. Allereerst het rechts dat tussen VVD en PVV inzit. Dat was het FvD tot maart vorig jaar, toen Baudet zijn radicale boreale speech hield. De tweede nieuwe smaak is FvD nieuwe stijl. Baudet zit niet meer tussen VVD en PVV in, maar heeft voor een nieuwe positie gekozen die nog extremer is dan de PVV. Hier zijn maar weinig stemmen te halen.’

Na deze beruchte ‘boreale speech’ was het ineens voor veel mensen duidelijk dat FvD een extremistische partij is, ook intern. Maar Baudet had het reeds in 2017 over de ‘homeopathische verdunning’ van Nederland; in 2014 al zei Baudet dat hij Europa ‘dominant blank’ wilde houden.

‘Forum voor Democratie kon je in het begin niet goed duiden. Baudet zei weliswaar extreme dingen, maar de partij leek toch gematigder dan PVV. Dat vonden niet alleen buitenstaanders, maar ook partijleden. Dit is veranderd. Je kunt de uitspraken van Baudet nu niet meer wegrelativeren. Dát is de grote verandering geweest. Het is nu veel gemakkelijker om de partij te plaatsen. In het begin was er verwarring, die is er nu niet meer. Met de kennis van nu was Baudet ook in 2015 fouter dan fout.

‘Door de tijd heen ontdekten Henk Otten, toenmalig medewerker Robert Baljeu en veel Statenleden – ook Statenleden die nog niet zijn opgestapt – dat FvD geen gematigde club is. Dit is misschien wel het echte verhaal, wat echter moeilijk is om op te schrijven: veel Nederlanders kampen met het Fortuyntrauma en zijn politiek verweesd. Pim Fortuyn is dood, Geert Wilders bereikt niets. Ze hebben rondgelopen in rechtsige kringen, om weer een nieuwe Fortuyn te vinden. Baudet was in ogen van velen die nieuwe Fortuyn. Sommige mensen vonden Baudet al snel een rabiate gek, bij anderen duurde het bewustwordingsproces wat langer.’

‘Met de kennis van nu was Baudet ook in 2015 fouter dan fout’

Hoe zat dat bij jouzelf?

‘Ikzelf was in zekere zin ook verweesd en hoewel ik er niet op zou hebben gestemd, vond ik FvD aanvankelijk ook wel interessant. Maar toen de partij in 2017 met Yernaz Ramautarsing – het kandidaat-gemeenteraadslid dat beweerde dat zwarte mensen een lager IQ hebben dan witte mensen – op de proppen kwam, had ik het wel gezien.’

De uil van Minerva vliegt pas op in de avondschemering. Pas achteraf zie je het totaalplaatje, en kun je iets duiden. Dat kun je niet als je ergens middenin zit.

‘Die metafoor van Thierry Baudet snapte ik nooit. Maar nu wel, zoals jij het nu uitlegt, haha. Ik bedoel: mensen die welwillend staan tegenover Baudet, vanwege hun Fortuyntrauma, hebben pas laat door, of misschien nog steeds niet, dat de FvD-leider een extremist is. Voormalig Europarlementariër Judith Sargentini van GroenLinks zei onlangs tegen mij: ‘Fijn dat je eindelijk inziet dat Baudet fout is. Dat riepen wij al de hele tijd.’ Maar sommige mensen hebben die tijd blijkbaar nodig. Voor anderen was de boreale speech het moment waarop ze wakker werden uit hun roze droom. En sommige mensen dromen nog steeds.’

Deze Fortuyndromers vertellen dat Baudet extreemrechts is, dat helpt zeker niet?

‘Het opplakken van labels vind ik contraproductief. Racistisch, extreemrechts, radicaal rechts, enzovoort, daar verstaan verschillende mensen verschillende dingen onder. Je moet uitleggen waarom Baudets gedachtegoed fout is, zonder het plakken van die labels. Want als je Baudet extreemrechts noemt, daar overtuig je zijn aanhangers niet mee. Die schieten dan meteen in de verdediging. Ze kijken naar ‘het grote plaatje’. Baudet doet misschien af en toe een bizarre uitspraak, maar daar gaat het niet om, vinden ze. Het gaat om zijn stevige standpunten over de EU, migratie en de islam. De foute uitspraken van Baudet worden met de mantel der liefde bedekt. Of Baudet wordt volgens hen geframed en gedemoniseerd door de linkse media.’

Baudet bood zijn proefschrift aan bij de antisemiet Jean-Marie le Pen, borrelde uren met de Amerikaanse racist Jared Taylor en trok een boel extreme figuren aan, waaronder leden van de nationaalsocialistische Nederlandse Volks Unie en het alt-rechtse genootschap Erkenbrand. Hoe extreem is Baudet nu werkelijk?

‘Welnu, als je echt tegen extreemrechts bent, dan doe je dit allemaal niet. Als je denkt dat je van die Taylor iets kunt leren, kun je heel duidelijk uitleggen waarom je met hem uren hebt geborreld. Maar dat heeft Thierry nooit gedaan.’

Zou je hem zelf extreemrechts noemen?

‘Het probleem van die term is dat die feitelijk niks betekent. Het is een term die stamt uit de jaren tachtig. Extreemrechts viel samen met de Centrumpartij en de persoon van Hans Janmaat. Extreemrechts was fout. Daar mocht je niet naar luisteren. Wetenschappers zeggen nu dat extreemrechts tegen democratie is. Baudet is dat denk ik niet. Wel is Forum een club die geen afstand neemt van homofobie en antisemitisme, de partij heult met het idee dat je grondrechten af kunt pakken van Nederlanders met een migratieachtergrond en zet mensen op tegen de democratische instituties.’

Je zei eerder in ons gesprek dat Baudet extremer is dan Geert Wilders. Hoezo?

‘Baudet is een echte complotdenker. Wilders zegt volgens mij niet dat GroenLinks meer migranten wil om de sharia in te voeren. Baudet daarentegen gelooft wel in een links complot: dat de linkse elites erop uit zijn om ons auto-immuunsysteem te verzwakken, omdat ze ‘oikofoob’ zijn.’

‘Baudet is tegen alles wat uit het buitenland komt, dus ook tegen islam’

Wilders richt zijn pijlen voornamelijk op de islam. Baudet doet dat niet. Is Baudet eigenlijk wel ‘islamofoob’?

‘Baudet is tegen alles wat uit het buitenland komt, dus ook tegen islam. Maar het valt minder op. Het is een ding uit een lange lijst van dingen die niet deugen. Hij heeft van die rijtjes: de publieke omroep, het cultuurmarxisme, enzovoort. De islam ziet hij ook als een gevaar. Maar hij benoemt het niet zo nadrukkelijk. Wel dat hij tegen de publieke omroep is, omdat die de islam niet zou durven te bekritiseren.’

Met andere woorden..?

‘Als je moslim bent kun je er niet van uitgaan dat Baudet je godsdienstvrijheid respecteert. Dat zou naïef zijn in het licht van alle andere dingen die hij roept. Het is heel aannemelijk dat hij niet voor de islam is, ook al laat hij er zich niet voortdurend over uit.’

In je boek schrijf je over de verschillende problemen waarmee Forum voor Democratie kampt: is extremisme het grootste probleem?

‘Ja, want dit spreekt veel burgers natuurlijk niet aan. Ook zorgt dit gedachtegoed ervoor dat het voor andere partijen onmogelijk is om met FvD samen te werken. Met Henk Otten kun je in theorie in een coalitie zitten: hij is weliswaar kritisch over migratie, maar hij is geen extremist. Sterker nog, FvD heult nu met extremisten die CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt hebben belaagd voor het Tweede Kamergebouw – dezelfde Omtzigt die formateur moest worden voor het zakenkabinet dat FvD in 2017 voorstelde. Het CDA is nu niet meer voor een coalitie met FvD, terwijl de partij hier eerder wel open voor leek te staan.

‘Vroeger, toen Otten nog in het partijbestuur zat, was het extremisme van Baudet nog beheersbaar. Otten relativeerde extreme uitspraken. Forum voerde een gematigde koers. Nu is FvD alleen nog maar Baudet en voert extremisme de boventoon.’

De titel van je boek heet niet voor niets De partij dat ben ik. Hoe komt het dat Baudet intern zo weinig tegenstand kent?

‘Baudet bepaalt zelf naar wie hij luistert. Mensen om hem heen kunnen invloed hebben, maar hebben geen doorzettingsmacht. Otten had dat voor zijn vertrek nog wel. Hij zat toen ook in het bestuur. Je had daarnaast ook Rob Rooken in het landelijk bestuur, maar die deed niets. Daarom waren Baudet en Otten tot elkaar veroordeeld en hielden ze elkaar in evenwicht.’

FvD-lid Wilco Boender van het Conservatief Café vertelde mij dat hij heel blij was dat Otten weg moest, omdat hij bot en autoritair was.

‘Dat Otten bot is valt inderdaad niet te ontkennen. Dat hij veel vijanden heeft gemaakt klopt ook. Maar tegelijkertijd had FvD toen een betere uitstraling dan nu. Thierry Baudet deed en doet veel dubieuze uitspraken. Andere FvD-politici ook. Weet je hoeveel dubieuze uitspraken Otten heeft gedaan? Nul. Je kon, toen Otten nog een rol speelde in de partij, nog wel volhouden dat FvD een nette club mensen was. Dat kan nu niet meer.’

Tegelijkertijd is Otten wel verantwoordelijk voor het ondemocratische partijmodel, waarin de leden niets te vertellen hebben en waar Baudet nu de vruchten van plukt.

‘Dat klopt. Otten heeft dit zo bedacht, maar iedereen is daar ingetuind. Niemand stelde kritische vragen over de statuten. En nu Otten weg is, is de partij niet gedemocratiseerd. De ondemocratische structuur bestaat nog steeds. FvD hanteert het PVV-model van coöptatie: de partijleider en de kring van getrouwen wijzen nieuwe mensen aan die de partij moeten vertegenwoordigen, de achterban heeft niets te vertellen. FvD kent in tegenstelling tot de PVV weliswaar leden, maar afdelingen die moties voorbereiden voor op het congres en mede verantwoordelijk zijn voor de partijkoers zijn er niet.’

Maken Baudet zijn – volgens velen – extraverte, egocentrische en impulsieve karakter hem niet ongeschikt als alleenheerser van FvD?

‘Ja. Punt. Haha. Kijk, het extraverte en eigengereide van Baudet is niet het probleem. Dat hij zijn vleugel naar de Tweede Kamer liet overbrengen, die naaktfoto, enzovoort – dat is allemaal niet zo erg. De mensheid heeft amusement nodig, zeg maar. Maar zijn inhoudelijke impulsiviteit is dodelijk.’

Leg uit.

‘Corona wordt hét thema van de komende verkiezingen. Hier heeft FvD de meest grillige visie op van allemaal. Eerst was de partij voor een strenge lockdown. Toen opeens moest alles worden opengegooid. En toen opeens flirtten Baudet en anderen met extremisten die ontkennen dat het coronavirus een gevaar is. Dat hier electorale kansen liggen is een gok. We zijn nog lang niet uit de coronacrisis. En vinden mensen nog steeds dat het meevalt als hun moeder straks op de intensive care ligt? Want dat gaat een deel van deze mensen wel overkomen.’

Annabel Nanninga – nu raads-, Staten én Senaatslid – nam als enige afstand van het FvD-journaal, toen daar muzikant Tisjeboy Jay op kwamen draven als ‘virusdeskundige’. In je boek schrijf je dat Nanninga tegenwoordig nauwelijks meer door Thierry Baudet wordt geretweet. Haar partner Willem Jan Hilderink zegde zijn baan bij FvD op. Ligt een breuk van Nanninga met FvD in het verschiet?

‘Het eventuele vertrek van Nanninga is een doorlopende bron van speculatie. Het heeft ook te maken met de wens van allerlei mensen dat de partij uit elkaar valt. Nanninga is de meest geschikte kandidaat om op te stappen. Sowieso vloekt die ‘viruswappiekoers’ die FvD nu heeft ingeslagen met alles wat Nanninga in het verleden voor GeenStijl en ThePostOnline heeft geschreven over kwakzalvers en de antivax-beweging. Nanninga is in een fuik gezwommen. Ze kan er moeilijk uit. Maar ze hoopt misschien dat het weer de goeie kant uitgaat met FvD. Hoewel ik mij afvraag of dat gebeurt, en hoe dat zou moeten. Misschien als Baudet zelf opstapt. Daarover wordt ook gespeculeerd, maar ik geloof er niets van. Geld stinkt niet. Baudet wil graag in de Tweede Kamer blijven omdat de schoorsteen moet blijven roken. Van de verkoop van boeken wordt hij niet rijk. Ook bij Nanninga kun je een financieel motief vermoeden. De banen in de journalistiek liggen tegenwoordig niet voor het oprapen. En bij FvD verdient ze meer.’

‘Baudet wil graag in de Tweede Kamer blijven omdat de schoorsteen moet blijven roken’

Forum begon met een kruistocht tegen het partijkartel, vervolgens ging het over ‘boreale’ zaken en nu allieert de partij zich met al ‘viruswappies’. Wat is volgens jou de constante in de ideologie van FvD? Of is die constante er niet?

‘De constante is dat Baudet een complotdenker is die niet maalt om feiten. Het partijkartel is natuurlijk ook een complottheorie, dat de grote partijen feitelijk allemaal hetzelfde willen en tegen het ‘volk’ samenspannen. Dat geldt ook voor de kritiek op het ‘mediakartel’, op de EU, op migratie en nu op het coronavirus. Zo hebben we elke keer weer een nieuw complot.’

Eerder schreef je een boek over de ‘puinhopen van rechts’. In hoeverre is FvD te vergelijken met mislukte voorgangers als de LPF, Trots op Nederland en EénNL?

‘Ik wil niet zeggen 100 procent, maar het komt wel erg in de buurt. LPF, Trots op Nederland en EénNL waren minder extreem dan de PVV, terwijl FvD juist extremer is dan de partij van Geert Wilders. Maar de structuur van al deze partijen is hetzelfde. Het draait om de loyaliteit aan de leider, die een eigen koers vaart. Je werd iets bij Trots op Nederland als Rita Verdonk je leuk vond. Dat zie je ook bij FvD: je komt verder als je een vriendje van Baudet bent. Maar als je kritisch bent, dan lig je er meteen uit. Hard werken wordt niet beloond, loyaliteit wel.

‘FvD was het vehikel om Baudet in de Tweede Kamer verkozen te krijgen. Dat patroon zag je ook terug bij Trots op Nederland en de LPF. Verdonk kwam na de VVD nergens anders aan de bak. Fortuyns academische carrière was mislukt, dus hij wilde de politiek in. Net als bij die andere partijen zijn voor FvD vrijwilligers onbelangrijk en worden zij geschoffeerd. Het gevolg is dat goede mensen die iets kunnen niet bij FvD terechtkomen. Als je de keuze hebt, dan ga je naar iets anders toe. De mensen die hopen dat zij op de slippen van Baudet de Tweede Kamer in kunnen komen zijn niet de besten. Zij bereiken ook niks, veranderen niks – zorgen er juist voor dat er niks gebeurt.’

Hoezo?

‘Wat je zou willen is dat er mensen in de Kamer komen die ervaring en kunde hebben. Maar deze mensen worden daar niet op geselecteerd. Het gaat er vooral om dat ze Baudet leuk vinden.

‘Daarnaast reproduceren populistische partijen de onvrede in de samenleving, in plaats van dat ze problemen proberen op te lossen. Als deze problemen worden opgelost, hebben populisten een probleem, want dan is er geen onvrede meer en hebben ze hun bestaansrecht verloren. Het is dus beter voor ze om niets te bereiken.’

‘Ik denk niet dat FvD ‘2019’ zal herhalen, maar dat het één grote mislukking wordt’

Wil Baudet wel een grote partij? Of wil hij liever een mars door de instituties, zoals historicus Geerten Waling onlangs stelde in zijn column in Elsevier Weekblad?

‘Die mars door de instituties gaat sowieso niet lukken. De mensen die op Baudets avonden komen moeten dan in schoolbesturen gaan zitten. Maar dat doen ze niet, want dat is saai. Het blijft bij leuke retoriek. Verder is het probleem niet zo ingewikkeld. Baudet werd door zijn achterban en aanvankelijk ook door de media op het schild gehesen. De mensen lagen aan zijn voeten. Daar is hij gewend aan geraakt. Baudet is daarnaast zo heilig overtuigd van zijn eigen grote gelijk, dat hij denkt dat als ze naar hem luisteren, ze vanzelf wel overtuigd raken van de waarheid van zijn kijk op de wereld. Baudet denkt dat de mensen straks wel weer naar hem toe zullen gaan.’

Maar gebeurt dat ook?

‘Opiniepeilingen zijn een momentopname. De peilingen van nu, waar FvD tussen de vijf en tien zetels scoort, zijn minder belangrijk dan die van komende februari. Eind 2016 leek het er niet op dat FvD in de Kamer zou komen, maar het lukte de partij wel. Dit was mede dankzij het organisatorische werk van Henk Otten. Ik denk niet dat ze het huzarenstukje van toen volgend jaar zullen herhalen. Ik denk dat het één grote mislukking wordt. Natuurlijk is het koffiedik kijken, maar er zijn weinig aanwijzingen dat het goed komt met FvD.’