Niet alleen wordt antisemitisme als groter probleem gezien dan moslimhaat, ook worden moslims veel sneller van antisemitisme beschuldigd dan een witte man zoals Thierry Baudet. Dit gevoel hebben veel moslims. ‘Kritiek op Israël is geen antisemitisme.’

Nadat Baudet op Twitter het woord Holocaust tussen aanhalingstekens zette – volgens hemzelf omdat hij anderen citeerde die het woord in de mond namen -, twitterde het Amersfoortse GroenLinks-raadslid Youssef el Moussaoudi: ‘Stel een imam zou dit soort bizarre, ranzige, stompzinnige uitlatingen doen? Wat zou er dan volgens jullie gebeuren?’ Dan zou er volgens hem een spoeddebat in de Tweede Kamer komen en zouden de voorpagina’s van kranten er dagenlang vol mee staan.

El Messaoudi verwoordt een sentiment dat breed onder Nederlandse moslims en activisten leeft. Dit sentiment kwam ook naar boven toen schrijver Abdelkader Benali zich dit jaar terugtrok uit de 4 mei-lezing na ophef over een uitspraak uit 2006 over Amsterdamse Joden: ‘Je voelt je als Marokkaan nauwelijks op je gemak. Het lijkt Israël wel. Heel irritant allemaal. Zoveel Joden, dat voelt gewoon gek aan’. Volgens Benali ging het hier om onschuldige dronkenmanspraat, om ‘zwarte humor, ironie en meligheid, achteraf gezien misplaatst’.

Abdou Menebhi van de organisatie Stop Islamofobie rept over een dubbele maat. ‘Abdelkader Benali is onterecht geboycot’, stelt hij. ‘Het is onbegrijpelijk dat (JA21-politicus, red.) Annabel Nanninga wel wegkwam met haar grove uitspraken over 4 mei (die zij jaren terug op Twitter deed en naar haar eigen zeggen niet serieus bedoeld zijn, red.), maar dat Benali vanwege uitspraken die hij vijftien jaar geleden had gemaakt keihard werd aangepakt.’

‘Onbegrijpelijk dat Nanninga wegkwam met grove uitspraken over 4 mei, maar dat Benali vanwege uitspraken van vijftien jaar geleden keihard werd aangepakt’

Simcha de Vries van de stichting Een Ander Joods Geluid vindt dat Benali een perfect voorbeeld is van hoe de antisemitismebeschuldiging door rechts Nederland is gepolitiseerd. ‘De critici van Benali waren op zoek naar spijkers op laag water en toen kwamen ze bij een uitspraak uit 2006 uit, die vier jaar later werd geciteerd in een column. Dit is dus echt heel vergezocht.’

De kritiek op Farid Azarkan, die VVD-politica Dilan Yesilgöz bij haar mans naam ‘Zegerius’ noemt, zogenaamd om te benadrukken dat haar man Joods is, vindt hij ook vergezocht. ‘Niemand zou er over zijn gevallen als een witte politicus dit zo had gezegd, maar nu Azarkan het doet is het opeens antisemitisch.’

Thierry Baudet heeft volgens De Vries juist lange tijd het voordeel van de twijfel gekregen. Dat terwijl hij hetzelfde antisemitisch gedachtegoed propageert, aldus De Vries, als de daders van antisemitische aanslagen in Pittsburgh en San Diego. Neem de ‘omvolkingstheorie’, dat Europa doelbewust wordt overspoeld door moslims en mensen uit Afrika – waar Joden achter de schermen verantwoordelijk voor zouden zijn.

Aron Vrieler van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) begrijpt de ophef over Benali wel. ‘Hij werd gevraagd om de 4 mei-lezing te houden, terwijl toen bleek dat sommigen eerder door hem gekwetst waren in hun Joodse afkomst. Dat was weliswaar onbedoeld van Benali, maar toch kan het op 4 mei bij sommigen de verkeerde gevoelens oproepen.’

Er was eerder dit jaar ook ophef over oud-GroenLinks-Kamerlid Tofik Dibi, die op Twitter ferme aanhangers van Israël in de Tweede Kamer de buikgriep toewenste. Toen een Telegraaf-journalist hier vervolgens kritische over tweette, vergeleek Dibi iedereen die boos reageerde met kakkerlakken. Volgens Vrieler was de ophef hierover terecht. ‘Dibi is een ambtenaar bij de gemeente Amsterdam en heeft een voorbeeldfunctie. Dan wordt er vanzelfsprekend anders gekeken naar wat je op Twitter gooit.’

Israëlkritiek en moslimhaat

Onderzoeker Ewoud Butter herkent de dubbele maat: ‘Moslims worden in het debat eerder van antisemitisme beschuldigd. Geregeld ten onrechte, dan wordt het een middel om moslims monddood te maken’. Tegelijkertijd ontkent hij niet het bestaan van antisemitische ideeën onder moslims.

‘Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut in 2015 bleek dat moslimjongeren negatiever denken over Joden in Nederland dan christelijke en niet-gelovige jongeren. Een vervolgonderzoek later dat jaar liet zien dat zeker bij moslimjongeren incidenten tussen Israël en de Palestijnse gebieden een triggerfactor vormen. Over Joden en de Joodse religie bleken deze jongeren veelal neutraal of positief te denken, maar over zionisten voornamelijk negatief.’

Historicus Chris Quispel, tot zijn pensioen docent aan de Universiteit Leiden, vertelt dat ‘islamitisch’ antisemitisme vleugels kreeg na de oprichting van de staat Israël in 1948. ‘Voor de opkomst van het zionisme en de stichting van de staat Israël bestond er ook antisemitisme in de islamitische wereld, maar dit bereikte nooit dezelfde mate van kwaadaardigheid als in het christelijke Europa. Het interessante is ook dat het antisemitisme in de islamitische wereld na 1948 geïnjecteerd wordt met Europese antisemitische ideeën, zoals de beruchte Protocollen van de Wijzen van Sion (een complottheorie over een Joodse samenzwering om de wereldmacht te grijpen en het christelijke Europa te vernietigen, red.).’

Volgens Menebhi van Stop Islamofobie komt ‘islamitisch’ antisemitisme vooral voor onder ‘fanatieke islamisten’. Onder ‘traditionele moslims’ bestaan er wel vooroordelen over Joden, maar Joden en moslims hebben eeuwenlang vreedzaam met elkaar samengeleefd, zoals in Marokko, legt hij uit. ‘In de Koran en de Hadith staan weliswaar teksten over Joden die je als antisemitisch kunt uitleggen, maar tegelijkertijd zijn Joden net als christenen ‘mensen van het Boek’ die door de islam worden getolereerd.’

Incidenten zijn volgens Menebhi vaak spontane reacties op het geweld van Israël tegen de Palestijnse bevolking. Wel vindt hij dat er onvoldoende onderscheid gemaakt wordt tussen de staat Israël en het Joodse volk, en dat er nog veel werk verricht moet worden om dit probleem te tackelen. Joodse instituties als het CIDI en het Nieuw Israëlietisch Weekblad maken het de moslimgemeenschap echter niet makkelijker, door zich erg met de staat Israël en zijn beleid te identificeren, aldus Menebhi. ‘Dit komt de dialoog niet ten goede.’

‘De core business van het CIDI is om Israël te verdedigen’, beaamt De Vries van Een Ander Joods Geluid. ‘Er staat per slot van rekening ook ‘Israël’ in de naam (Centrum Informatie en Documentatie Israël, red.). Als je wilt betogen dat Israël de enige veilige plek is voor Joden, heb je dus een belang erbij vervolgens overal antisemitisme te zien om dat argument kracht bij te zetten.’

CIDI-medewerker Vrieler ziet dit anders. ‘Onze organisatie houdt voorlichting over Israël en de bestrijding van antisemitisme uit elkaar. Het is niet terecht als onze kritiek op antisemitisme bij voorbaat wordt afgeschreven, omdat we toevallig ook een organisatie zijn die iets over Israël zegt. Bovendien is het nu eenmaal een treurig gegeven dat Israël wel degelijk als cynisch ‘frame’ wordt gebruikt om antisemitische uitingen te doen – alle andere aandacht en politieke kritiek daargelaten.’

Tegelijkertijd ziet Vrieler dat Israëlkritiek vaak ontaard in antisemitisme. ‘Antisemitisme is in de kern een vijandig denkbeeld over Joden als collectief. Je kunt niet in de hoofden van mensen kijken en dus weten of hun motieven antisemitisch zijn, maar je leert na een tijdje wel patronen herkennen’, zegt hij.

‘Legitieme kritiek op Israël mag uiteraard. Als mensen echter demonstreren tegen mensenrechtenschendingen in Israël en nooit demonstreren tegen wat er in de buurlanden van Israël gebeurt, dus wanneer Israël een obsessie wordt, dan zou daar weleens antisemitisme achter kunnen zitten. Ook als Joden niet expliciet worden genoemd, maar Israël met nazi-Duitsland wordt vergeleken of zionisten nazi’s worden genoemd, dan is er al snel sprake van antisemitisme. Of als Israël wordt geframed als het ultieme kwaad in de wereld. Dat is een antisemitische trope, want Joden worden door antisemieten als het ultieme kwaad gezien. Een beruchte eigenschap van het antisemitisme is dat het door de eeuwen heen wordt aangepast aan de heersende denkbeelden, en antisemitisme steeds weer een ander jasje krijgt. In de negentiende en vroege twintigste eeuw werden Joden geframed als kapitalisten of als revolutionaire communisten, nu gaat het over de staat Israël, of zitten de Joden achter de coronapandemie.’

De Vries van Een Ander Joods Geluid is het daarmee oneens. ‘Kritiek op Israël is geen antisemitisme. Het zijn twee verschillende dingen. Het ene is kritiek op een staat en een ideologie – zionisme -, het ander is het dehumaniseren van en een irrationele haat tegen Joden. Dit zijn fundamenteel verschillende zaken. Er wordt vaak gewezen naar een dubbele standaard ten opzichte van Israël, maar dat is natuurlijk heel subjectief. Kijk maar naar de financiële militaire steun vanuit Amerika, die niet aan andere landen wordt geboden. Is dat geen dubbele standaard?’

De Vries vindt dat het CIDI veel te gemakkelijk roept dat iets antisemitisme is. ‘Daar waar het Israëlkritische personen betreft, zoals bij Abdelkader Benali, is de organisatie er als de kippen bij om antisemitisme te roepen. Baudet daarentegen moest het heel bont maken voordat de organisatie daar iets over zei. Heel Nederland had het toen al opgemerkt, terwijl ik van een organisatie die zegt op te komen voor Joods Nederland juist verwacht zou hebben dat ze in 2017 bij de oprichting van Forum voor Democratie al aan de bel hadden getrokken. ‘Jews  will not replace us’, werd in Charlottesville geroepen. Iemand met hetzelfde gedachtengoed richtte hier een partij op. Dát was het moment om je mond open te doen.’

‘Mensen die nu nog FvD stemmen ontkennen dat hun partij antisemitisch is, maar zijn de gebeten hond als een moslim een antisemitische uitspraak doet’

Menebhi van Stop Islamofobie vindt bewustzijn over het gevaar van antisemitisme goed, maar vindt dat moslimhaat eveneens serieus genomen moet worden als probleem. ‘Er is wel een aparte coördinator voor de bestrijding van antisemitisme, maar niet om islamofobie te bestrijden. Synagogen worden beschermd, maar moskeeën niet – terwijl er de laatste tijd veel geweldsincidenten tegen moskeeën zijn geweest. Bovendien registreert de Nederlandse politie islamofobie niet als een apart haatmisdrijf, in tegenstelling tot antisemitisme. Natuurlijk is het goed dat we antisemitisme serieus nemen, maar laten we islamofobie ook eindelijk eens serieus gaan nemen.’

Butter: ‘Uit het eerdergenoemde onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut bleek dat 12 procent van de islamitische jongeren negatieve gevoelens heeft over Joden. Dat was veel in vergelijking met andere groepen. Maar uit hetzelfde onderzoek bleek ook dat 34 procent van de christenen negatief denkt over moslims en 45 procent negatief over Marokkanen. Dat is ook zorgelijk.’

Waar alle geïnterviewden het met elkaar over eens zijn, is dat de discussie in Nederland enorm gepolariseerd is en het afhangt van de persoon aan wie je het vraagt of iets antisemitisme is of niet.

‘Antisemitismebeschuldigingen kunnen heel erg gepolitiseerd zijn’, zegt professor Quispel. ‘Mensen die nu nog op Forum voor Democratie stemmen ontkennen dat hun partij antisemitisch is, maar zullen als een gebeten hond reageren als een moslim een antisemitische uitspraak doet. Er zit een hypocriet element in.’

In een eerdere versie van dit stuk stond vermeld dat Tofik Dibi zionisten buikgriep toewenste én hen met kakkerlakken vergeleek. Dit is aangepast.