Het rommelt in de landelijke top van Denk: de vertrokken fractieleider Tunahan Kuzu en mede-oprichter Selcuk Oztürk rollen vechtend over straat. De interne beslommeringen in de top vormen een mooi moment om wat verder te kijken: is Denk inmiddels een serieuze partij geworden?

Na hun breuk met de PvdA bouwden Tunahan Kuzu en Selcuk Oztürk aan hun politieke beweging Denk. Met succes: sinds 2017 heeft de partij drie zetels in de Tweede Kamer, in 2018 werd de partij gekozen in dertien gemeenteraden, in 2019 in vier provincies en begin 2020 had de partij 3.705 leden. Is de beweging inmiddels een serieuze partij of stelt deze nog steeds betrekkelijk weinig voor?

Om dat te kunnen bepalen dalen we af naar het bestuurlijke niveau waar Denk de minste aandacht krijgt: de gemeenteraden. Hoe doet Denk het daar buiten de schijnwerpers? Lukt het om nieuwe politieke thema’s op de kaart te zetten? We nemen de prestaties in vier gemeenten onder de loep.

In 2018 deed Denk in veertien gemeenten mee aan de raadsverkiezingen. Alleen in Alkmaar haalde de partij de kiesdrempel niet. Grote fracties van drie of vier raadsleden ontstonden alleen in Amsterdam, Rotterdam en Schiedam. Elders bleef de partij klein met een of twee zetels. In gemeenten als Deventer en Veenendaal kreeg Denk één zetel, in Zaanstad en Utrecht twee.

In veel gemeenten lagen de verwachtingen hoger. Zo stapte de Eindhovense lijsttrekker direct na de verkiezingen op toen Denk niet met zes maar met slechts één zetel in de raad kwam. In Enschede haalde de partij er niet de gehoopte vier maar ook slechts ééntje.

Denk is ontstaan in een periode van politieke versnippering en is ook een van de partijen die aan die versnippering bijdraagt. Dat is nergens duidelijker zichtbaar dan in de gemeente. In Amersfoort, Arnhem en Enschede zit Denk met één zetel in de gemeenteraad, als een van twaalf of zelfs dertien fracties, op een totaal van 39 zetels.

Het meest versnipperd is de gemeenteraad van Lelystad, waar Denk één zetel heeft en er in totaal vijftien partijen in de raad zitten. Deze versnippering verkleint op voorhand de mogelijkheden om als partij het verschil te maken en de aandacht te trekken. We moeten daarom kijken naar wat Denk uniek maakt en bestaansrecht geeft: de lokale programmapunten op het gebied van diversiteit.

Wat wil Denk in de gemeente?

Denk wil, zo lezen we in de lokale verkiezingsprogramma’s, geen integratie maar wederzijdse acceptatie. In Amersfoort, Arnhem, Enschede en Lelystad heeft de partij als eerste speerpunt discriminatie- en racismebestrijding. Om de meldingsbereidheid toe te laten nemen wil Denk in Amersfoort een bestaand meldpunt onder de aandacht brengen en in Lelystad een anti-discriminatie-app introduceren. Ook wil Denk ‘mystery guests’ inzetten om discriminatie op te sporen, etnisch profileren tegengaan en de politie meer werk laten maken van discriminatiebestrijding. In Arnhem wil Denk bovendien onderzoek naar islamofobie.

Een tweede lokale speerpunt van Denk is diversiteit. De partij wil dat het personeelsbestand van de gemeente een afspiegeling is van de bevolking. In Arnhem wil men een quotum van 15 procent. Bij aanbestedingen moeten bedrijven beloond worden die een divers personeelsbestand hebben. Denk wil dat bedrijven die discrimineren ‘aan de schandpaal worden genageld’ en worden uitgesloten van gemeentelijke opdrachten. In Lelystad wil de partij een diversiteitsprijs voor organisaties die het goede voorbeeld geven. Denk wil dat ook op scholen, bij de politie en bij maatschappelijke organisaties aan diversiteit wordt gewerkt.

Denk heeft als derde lokale speerpunt onderwijs. De partij wil aandacht voor een inclusieve samenleving. Onderwijzers krijgen in Amersfoort een rol toebedeeld in het signaleren van discriminatie. Scholen krijgen bovendien voorlichtingspakketten over discriminatie en migratie. In Amersfoort en Lelystad wil Denk docenten op anti-discriminatietraining sturen en in Lelystad moeten interculturele contacten worden versterkt door het opzetten van ‘vriendschapsscholen’.

Het laatste lokale speerpunt is dat de gemeente mensen bij elkaar brengt en segregatie tegengaat. Projecten die gemeentelijke subsidie ontvangen moeten diversiteit en wederzijdse acceptatie stimuleren. In Lelystad stelt de partij ‘worldcafés’ voor waar oude en nieuwe inwoners elkaar kunnen leren kennen. Ook wil Denk een feest om de gedeelde identiteit als Lelystedelingen te vieren. In Arnhem moet er een monument komen om de bijdrage van gastarbeiders aan de samenleving te erkennen. In Lelystad wil Denk permanente bewustwording van zwarte bladzijden in onze geschiedenis en een alternatief voor Zwarte Piet.

‘Onze aanwezigheid geeft vooral een signaal’

Plannen en concrete acties

Hoewel antidiscriminatiebeleid bij uitstek landelijk geregeld moeten worden, zijn er lokaal wel zaken te bereiken. Zo kan de gemeente horeca-eigenaren die discrimineren beperkingen opleggen, bestaan er meldpunten voor discriminatie en kunnen gemeenten lespakketten, iftars en maatschappelijke organisaties subsidiëren. Ook kan de gemeente een diversiteitsquotum voor de eigen organisatie hanteren. Toch kan ook niet alles wat Denk lokaal wil: zo hoort de gemeente zich niet te bemoeien met de bedrijfsvoering van andere organisaties.

In hoeverre Denk deze thema’s op de agenda zet kunnen we zien aan de door de fracties ingediende moties. In Amersfoort en Enschede krijgt Denk meer dan tien moties aangenomen in 2019. In Lelystad en Arnhem zijn dat er wat minder. De moties gaan over uiteenlopende kwesties, van pleintjes, huurbeleid, poliklinieken, parkeerterreinen tot studietoeslag. Denk werkt bij vrijwel alle moties samen met zo goed als alle andere partijen, waaronder zelfs de PVV. Opvallend is dat het slechts in een of twee gevallen per jaar om een speerpunt van Denk gaat. In 2019 wordt in totaal drie keer zo’n motie aangenomen.

In Amersfoort dienen Denk, CDA, D66 en PvdA een motie in voor een pilot cultuurspecifieke ouderenzorg, waarbij ouderen met een migratieachtergrond in de eigen taal en cultuur worden verzorgd. Met GroenLinks, PvdA en D66 dient Denk in Arnhem een motie in over betere ondersteuning van de inburgering van na-reizigers. In Enschede dienen PvdA, GroenLinks, ChristenUnie en Denk een motie in voor meer diversiteit in de top van FC Twente. In Lelystad dient Denk in zijn eentje moties in met een oproep dat het college zich uitspreekt tegen racisme en voor het veranderen van het uiterlijk van Zwarte Piet. Beide moties worden verworpen.

Denk-raadsleden spreken zich al met al over allerlei thema’s uit en werken met het hele politieke spectrum samen, maar ze halen nauwelijks zichtbare resultaten op hun eigen speerpunten. In de media is de partij ook zo goed als afwezig, ook op eigen thema’s. Het blijft bij uitzonderingen: in Amersfoort spreekt de partij zich tegen Zwarte Piet, in Arnhem wil Denk dat het college de situatie van de Oeigoeren bespreekt met een Chinese delegatie, in Lelystad maakt het raadslid zich zorgen over de veiligheid van islamitische instellingen en in Enschede spreekt Denk zijn zorgen uit over een protest bij een moskee.

Een partij in wording?

Hoe Denk zelf aankijkt tegen de lokale prestaties blijft in nevelen gehuld. De Denk-raadsleden in Arnhem, Amersfoort en Lelystad beantwoorden een herhaald verzoek om contact niet. Alleen Enes Sariakce – het raadslid in Enschede – wil de Kanttekening te woord staan.

Een ingewijde in de partijorganisatie, die anoniem wil blijven, heeft er een verklaring voor: de fractievoorzitters worden geacht zich niet te veel te profileren en moeten media-verzoeken met het partijkantoor in Rotterdam afstemmen. Daar wordt meestal negatief geadviseerd en raadsleden conformeren zich daar vrijwel altijd aan. Lokale verslaggevers geven een andere verklaring: Denk bereikt eigenlijk niets.

In Arnhem wordt volgens Simon Trommel (de Gelderlander) gezegd dat Denk ‘geen gamechanger’ is: de partij heeft niet of nauwelijks iets binnengehaald. Richard Schuurman (Omroep Flevoland) zegt dat Denk in Lelystad ‘een zeer bescheiden rol in de lokale politiek’ speelt en zich ‘terughoudend’ opstelt. Raadslid Ali Höke houdt zich over het algemeen redelijk afzijdig. Schuurman kan zich geen voorbeeld herinneren van een kwestie die door Denk op de agenda is gezet. De laatste schriftelijke vragen dateren van een jaar geleden en gingen over de beveiliging van moskeeën.

Ook Kees Bakker (Flevopost) zegt dat de partij ‘geen rol van betekenis’ speelt. De partij profileert zich vooral op landelijke thema’s, maar die spelen lokaal nauwelijks. Het is niet zo duidelijk waar de partij lokaal precies voor staat. Andere fracties praten wel met Höke, want in Lelystad is de gemeenteraad zo versnipperd dat elke stem telt. Er is tegelijk weinig sympathie voor Denk: er waait een rechtse wind in Lelystad en er is al een andere partij met een allochtone achterban: Jong Lelystad, dat een deels Turkse achterban kent en veel meer voor elkaar krijgt met eigen voorstellen.

Succes in Enschede?

In Enschede heeft Denk meerdere successen geboekt, meldt raadslid Enes Sariakce. Het college deed een toezegging over de bestrijding van menstruatiearmoede en er komt door een motie van Sariakce een kindervragenuur. Ook kreeg hij een motie unaniem aangenomen over groene zorgbureau’s en kreeg hij een toezegging over een stadspas voor mensen die in armoede leven. Daarnaast worden de termen ‘hoogopgeleid’ en ‘laagopgeleid’ niet meer gebruikt in Enschede.

Teun Staal (Tubantia) noemt het optreden van Sariacke degelijk en veilig: ‘Je denkt niet: dit is de hand van Denk’.

Sariakce volgt de ontwikkelingen rond de komst van een nieuwe moskee, die al twee keer is vertraagd. Ook valt het op dat Sariakce opkwam voor een Turkse ondernemer. Maar onderwijs, discriminatie en diversiteit zijn geen grote thema’s in Enschede.

Het grootste succes van Denk in Enschede is een motie over vluchtelingenkinderen. De PvdA in Enschede wilde een motie indienen om vluchtelingenkinderen uit Griekenland op te vangen, maar dat stond haaks op het coalitiebeleid. Sariakce diende motie vervolgens zelf in en deze kreeg steun van de raad. Staal: ‘Dat doet hij handig’.

Wat is volgens Sariakce zelf de belangrijkste bijdrage van Denk in Enschede? ‘We horen in Enschede dat we constructiever zijn dan mensen verwachten. We zijn het bij veel thema’s met de PvdA eens. Onze aanwezigheid geeft vooral een signaal. Een hele groep mensen stemde dit keer voor het eerst: dat heeft Denk voor elkaar gekregen. Hun stem werd nu gehoord.’