Op het voormalige militaire ziekenhuis in Utrecht, waar al dertig jaar een asielzoekerscentrum (azc) gevestigd is, is vorig jaar het community café A Beautiful Mess gestart. Dit is een initiatief van de Refugee Company en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). In het café koken de bewoners van het azc samen, doen ze sociale contacten op en leren ze de Nederlandse taal met de gasten van het café.

Het streepje door Refugee Company valt op. De stichting wil hiermee benadrukken dat ‘vluchteling’ uiteindelijk niet is wat je bent. Het vluchteling-zijn is een tijdelijke levensfase. De organisatie spreekt daarom ook liever niet over vluchtelingen, maar over ‘onze trainees’ of ‘werknemers’.

Refugee Company draagt naar eigen zeggen bij aan een inclusieve samenleving door ‘mensen met een vluchtelingenachtergrond te helpen economisch onafhankelijk en zelfredzaam te worden door werk te vinden, betaald of op vrijwillige basis’, want ‘door mee te doen worden mensen sterker en gelukkiger’. Daarnaast wil Refugee Company onze samenleving ‘inspireren open te staan voor mensen met een vluchtelingenachtergrond, ze te waarderen en bij te dragen aan hun zoektocht naar een betekenisvol leven in Nederland’. Het concept van een community café, waar mensen met een vluchtelingenachtergrond aan de slag kunnen en in contact komen met andere mensen uit de samenleving, sluit perfect bij deze doelstellingen aan.

Bij A Beautiful Mess Utrecht zijn de trainees van het café allen bewoner van het azc. Het community café in Utrecht is de derde vestiging van A Beautiful Mess. Eerder werden in Amsterdam en Arnhem vestigingen geopend.

Floormanager Pjotr Sen: ‘Wat we in Utrecht doen is de mensen die hier wonen een pre-starttraject geven: een intensief begeleidingstraject dat mensen helpt in de voorbereiding naar zelfstandig ondernemerschap. Pre-start is niet hetzelfde als re-start: bij re-starters heb je een verblijfsstatus, je hebt een huis en je bent al door de procedure heen. De trajecten in Amsterdam en Arnhem – beiden re-start – zijn ook uitgebreider, zij werken met statushouders en gaan meer de kant van de doorstroom op. Er worden daar sollicitaties gehouden, omdat er wordt verwacht dat het traject langer is. Bij ons is het traject veel meer low-key, omdat iedereen te allen tijde kan vertrekken, om verschillende redenen.’

De bewoners kunnen gewoon naar binnen lopen om zich aan te melden bij A Beautiful Mess, en sommige worden doorverwezen door het COA. ‘Ze krijgen een x aantal trainingen’, vertelt Sen. ‘Het is maatwerk. De één heeft meer nodig dan de ander. Ze krijgen een baristatraining waarbij het niet gaat om het perfect schuimen van melk, maar dat ze weten hoe de machines werken en hoe ze correct schoongemaakt moeten worden.’ Ook krijgen ze een hospitality-cursus. ‘Zo loop je met een dienblad. Zo dek je de tafels. Of: in Nederland vinden we bepaalde dingen wel of niet gastvrij’, legt Sen uit. ‘Ze leren een stukje over een gastvrije houding, of hoe te reageren als mensen boos worden, of wat je kan doen als je een foutje maakt. Van de keuken leren ze de basis: dus snijtechnieken, hoe de oven werkt, of de vaatwasser.’

Als de training is afgerond, krijgen de deelnemers tijdens een ceremonie een certificaat, waarna de tweede fase start. ‘Ze gaan dan aan de slag met werken. Nog steeds geven we trainingen, maar het is werken en leren tegelijk. Ze krijgen ook een contract, waarin onder andere staat dat ze nog een week moeten doorwerken als ze het contract beëindigen. Voor het werk krijgen ze een kleine vergoeding.’

‘Het idee is om na een half jaar ruimte te maken voor iemand anders, maar we merken dat bijna niemand een half jaar hier is, omdat ze binnen het half jaar weer doorgaan. De doorloop gaat op een natuurlijke wijze. Soms gaan ze weg omdat ze een vergunning hebben en verhuizen, of hun zaak wordt heroverwogen, of het is een Dublin-verhaal.’ De Dublinverordening bepaalt dat een asielaanvraag in het EU-land van aankomst moet gebeuren, waardoor migranten mogen worden teruggestuurd naar het land van aankomst.

Sen vervolgt: ‘Het jammere is dat de meeste mensen die hier vertrekken uitgeprocedeerd zijn en weg moeten. Wel hebben we nu één van onze trainees die we heel graag willen aannemen. Een andere trainee die heeft hier ook gewerkt, maar gaat nu weer weg om te studeren. Dus we proberen hen wel bij ons te laten aansluiten als medewerker en niet meer als trainee, wanneer ze het leuk vinden om hier te werken en wij tevreden zijn met hun werk.’

Graag iets doen

Trainee Lamin Sambou uit Gambia woont nu vijf maanden met zijn vrouw en dochter van zeven maanden in het azc in Utrecht. Het echtpaar verblijft sinds 2019 in Nederland, eerst in Limburg in het plaatsje Echt, daarna in Wageningen en Arnhem waar hun dochter is geboren. Sambou is schilder en zijn vrouw heeft in eigen land in de horeca gewerkt. De zorg van hun dochtertje wisselen ze af: ‘Elke donderdag werk ik hier de gehele dag. Mijn vrouw werkt twee dagen, op woensdag en vrijdag. Dan blijf ik bij onze dochter. Zij werkt in de keuken, ik doe alleen de bar.’

In Arnhem hebben Sambou en zijn vrouw ook gewerkt bij het azc: ze maakten schoon in het restaurant. ‘Daar hebben we ook een certificaat van. Ik heb dit aan Pjotr laten zien en we mochten na de introductietraining hier werken. We willen graag werken, iets doen en niet alleen maar thuis zitten.’ Zijn beroep als schilder wil Sambou graag weer oppakken als hij een vergunning krijgt. ‘Ik wil bij een schilderbedrijf werken en nog meer leren. Daarom wil ik ook graag Nederlands leren. Op dinsdag ga ik naar een taalcafé om Nederlands te leren. Ik versta het meeste wel, maar terugpraten vind ik moeilijk. Klanten spreken hier soms Nederlands, maar ook Engels tegen mij.’

‘Het is een rommeltje, maar het is wel heel leuk en heel mooi’

Ook de Nigeriaanse Rita Adigwe werkt als trainee bij A Beautiful Mess. Zij woont nu negen maanden in het azc in Utrecht. ‘Ik ben op zoveel plekken geweest; Musselkanaal, Arnhem en Wageningen.’ Adigwe woont alleen, zonder familie in de buurt. De vrienden die ze heeft zijn allen ook bewoners van het azc. ‘Klanten spreken weleens Nederlands tegen mij, maar ik begrijp maar een heel klein beetje. Ik wil graag de taal leren.’

Ze werkt nu vijf maanden bij het café. ‘Ik liep om de hoek en vroeg mij af wat A Beautiful Mess was. Ik ben naar binnen gelopen en kreeg uitleg. Elke donderdag werk ik de hele dag hier. De rest van de week heb ik veel afspraken waar ik naar toe moet, bij een instantie of een arts. Te veel afspraken eigenlijk. Hier werk ik afwisselend in de keuken of in de bediening, waar ik ingedeeld word.’

In de keuken maakt ze wat de klanten bestellen. ‘Een salade of flatbread met groentes.’ Een speciaal gerecht uit Nigeria maakt ze niet in de keuken. ‘Er komen veel witte mensen hier, ik weet niet of ze echt een Nigeriaans gerecht zouden waarderen. Ik zou graag een gerecht uit mijn land willen maken.’

In Nigeria had Adigwe niet de gelegenheid om naar school te gaan of te werken. Dit is haar eerste baan. ‘Als ik de kans zou krijgen zou ik hier in Nederland in de horeca verder willen werken. Ik hou ervan om mensen te bedienen en ze blij te maken. Ik zou ook wel willen leren om ouderen te verzorgen. Als ik de kans had gekregen toen ik jonger was, dan was ik verpleegster geweest. Ik weet niet of het nu nog mogelijk is voor mij. Vooral om deze reden zou ik graag de taal leren, een opleiding doen en voor ouderen zorgen.’

Adigwe vindt het fijn om mensen te helpen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen: zoals ouderen en kinderen. ‘Ik weet niet waarom, maar ik heb hier passie voor.’

Een mooie verzameling

‘Er gaan verschillende verhalen de ronde over waarom de naam A Beautiful Mess. Het is in Amsterdam begonnen, in het azc in de Bijlmer tijdens een barbecue, volgens mij’, vertelt floormanager Sen. ‘Onze directeur is toen heel klein begonnen, maar op een gegeven moment werd het groter en groter, één barbecue werden er twee, en een espressomachine erbij. Het liep zo goed dat er een naam nodig was. Uit overleg met de trainees kwam de gedachte: ‘Het is een rommeltje, maar het is wel heel leuk en heel mooi. Het is een mooie verzameling, het is A Beautiful Mess.’’

Dat ‘mess’ in het Engels ook ‘kantine’ en ‘gerecht’ betekent is een prettige bijkomstigheid, aldus Sen. Met A Beautiful Mess draagt iedereen bij aan een positieve beeldvorming rondom vluchtelingen in onze samenleving. ‘We willen zoveel mogelijk mensen bereiken en kunnen dat niet alleen, daarom willen we iedereen uit de buurt, uit Utrecht of daarbuiten welkom heten. Het café en terras is van donderdag tot en met zondag tussen 11 en 18 uur open. We zijn er voor iedereen en niet alleen voor het azc.’