Het kabinet of een internationale rechter moet maar eens duidelijk gaan vaststellen of de manier waarop Israël omgaat met de Palestijnen ‘apartheid’ moet heten. Dat sprak de overgrote meerderheid van het GroenLinks-congres zaterdag uit. Na een voorzichtige houding in de laatste jaren lijkt die partij zich daarmee weer kritischer uit te laten over Israël. Maar pleiten voor een boycot van dat land wil GroenLinks nog niet.

Op zich staat GroenLinks bekend als kritisch op Israël. De partij noemt op haar website Israëls ‘illegale annexatietactiek, en in het bijzonder de dreigende huisuitzetting van Palestijnse families in Oost-Jeruzalem’ onacceptabel.

Individuele politici namen ook de term ‘apartheid’ in de mond. ‘Apartheid is het juiste woord’, schreef de toenmalige Europarlementariër Judith Sargentini al in 2015 – nog voordat organisaties als Amnesty International tot eenzelfde oordeel kwamen.

Juist daarover – apartheid – ging een motie die zaterdag in stemming kwam tijdens het partijcongres van GroenLinks in Den Bosch. De indieners wilden twee punten maken. Ten eerste moeten het kabinet en de Europese Commissie zich inspannen om het internationaal recht ook in Israël toe te passen. Daarnaast moet het kabinet, of een internationale rechter, zich uitspreken over de vraag of er in Israël en de bezette Palestijnse gebieden sprake is van ‘apartheid, het structureel schenden van de mensenrechten, institutionele discriminatie en/ of ongelijke rechten voor de Palestijnse bevolkingsgroepen’.

‘Geen boycot’

In 2019 kwam er flink wat kritiek op GroenLinks, nadat het partijcongres een motie aannam die stelde dat BDS (de oproep voor boycot, desinvestering en sancties tegen Israël) een ‘geoorloofd middel’ is ‘in de strijd van Palestijnen voor rechtvaardigheid’.

De pro-Israëlische lobbygroep Christenen voor Israël demonstreerde toen met tientallen mensen bij het partijbureau van GroenLinks. Ook het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) was kritisch en verbond BDS met antisemitisme en terreur. De partij ging hierop in gesprek met onder anderen opperrabbijn Binyomin Jacobs, om te vernemen welke gevoelens BDS oproept bij Joodse Nederlanders. In de jaren die volgden was de partij enigszins stil als het om Israël ging.

In 2020 steunde GroenLinks, verrassend genoeg, het aannemen van de zogeheten IHRA-werkdefinitie van antisemitisme. Tot dan toe stond de partij kritisch tegenover die definitie, omdat deze de insteek lijkt te hebben ook kritiek op de staat Israël onder antisemitisme te scharen. Het pro-Palestijnse The Rights Forum stelde dat GroenLinks de definitie nu omarmde, vanwege de ‘zware lastercampagne uit de hoek van de zogenoemde Israël-lobby’ van een jaar eerder.

In februari vorig jaar kwam BDS dan toch weer op tafel tijdens een GroenLinks-congres. In een motie stelde de Wageningse Palestina-werkgroep dat GroenLinks Israël ‘met fluwelen handschoenen’ aanpakt en dat dit, gezien de tegelijk scherpe kritiek van die partij op de mensenrechtensituatie in dat land, niet meer houdbaar is.

De motie pleitte nu ronduit voor steun aan de BDS-beweging. De indieners noemden het ‘vreemd’ dat GroenLinks geen steun wil uitspreken aan die beweging. BDS is heel effectief, stelde de motie, ‘gezien de grote respons van bezorgde consumenten, pensioenfondsen, banken, artiesten en sporters op die oproep’.

‘We vragen actie te ondernemen tegen apartheid en fascisme in Israël.’

Toch bleek dat het partijbestuur door de ophef van 2019 voorzichtiger is geworden. GroenLinks wil geen enkel land boycotten, reageerde het partijbestuur, zelfs China niet, hoewel dat land een genocide pleegt op de Oeigoeren. Volgens het bestuur werkt het boycotten van een heel land niet. Steun aan BDS als geheel is voor het bestuur bovendien onwenselijk, ‘gezien de controverse over antisemitische uitlatingen van sommige ngo’s die zich aan BDS verbonden hebben’. In dat argument klinkt een duidelijke echo door van de kritiek die het CIDI drie jaar eerder leverde op de wél aangenomen BDS-motie.

De motie van 2022 ging een stapje verder dan drie jaar, door niet alleen uit te willen spreken dat BDS een ‘geoorloofd middel’ is, maar dat de partij deze beweging ronduit steunt. Het congres stemde echter de motie weg: 38 procent was voor, 48 procent was tegen.

Apartheid

Daarom zette de motie van zaterdag 4 februari 2023 bewust een stapje terug, licht indiener Wim Haver na afloop van het congres toe, door BDS niet te noemen. Hij is lid van een Wageningse GroenLinks-werkgroep voor de Palestijnen, die de drijvende kracht is achter deze en eerdere moties. ‘Niet voor iedereen is duidelijk wat BDS is’, vertelt hij. ‘Als je het wel snapt, zie je dat het een sanctiemiddel is tegen Israël. Het bestuur vond dat vorig jaar een stap te ver.’

De nieuwe motie ‘is nadrukkelijk niet gericht tegen Joodse mensen of Israël zelf, maar gaat over het fascisme van de Israëlische regering’, vertelde Haver tijdens het congres. ‘Er is veel ellende in de wereld, maar wij komen nu op voor de Palestijnen. We vragen actie te ondernemen tegen apartheid en fascisme in Israël.’

GroenLinks-lid Joost IJsselmuiden, die zich actief inzet voor de Palestijnen, schrijft in een e-mail (hier met toestemming aangehaald) dat er vorig jaar politiek-strategische afwegingen ten grondslag lagen aan de afwijzing van de motie: ‘Vorig jaar was dit onder andere vanwege de zorg niet de Grünen in Duitsland voor de wielen te rijden, gezien samenwerking in Europees Parlement.’ De Grünen stemden in 2019 in de Bondsdag voor een motie die BDS antisemitisch noemde.

Haver bevestigt dat zijn werkgroep vorig jaar de indruk had dat het bestuur van GroenLinks vreesde dat de ‘BDS-motie’ de samenwerking met de Grünen zou bedreigen. En hij hield er rekening meer dat dit jaar de samenwerking met de PvdA tot een negatief advies over de nieuwe motie zou leiden. Immers: de PvdA verhoudt zich al decennia positief tot Israël, mede dankzij banden met de Arbeidspartij aldaar. ‘Vorig jaar wilde het bestuur de Duitsers niet voor de voeten lopen, dit jaar misschien de PvdA niet’, vertelt Haver. ‘Ze zoeken steeds wat, dachten we.’

Maar dit keer niet, want het bestuur steunde de motie. GroenLinks heeft ‘meermaals gehekeld’ dat Nederland in de Verenigde Naties weigerde voorstellen te steunen die pleitten voor het oordeel van een internationale rechter over de vraag of er apartheid heerst in Israël, lichtte het bestuur toe.

‘Volgend jaar weer BDS-motie’

Het congres volgde zaterdag in overgrote meerderheid het advies van het bestuur: 97 procent stemde voor de motie. Dat de samenwerking met de PvdA geen obstakel vormde, verraste Haver aangenaam. ‘In Wageningen verwachtten we vooraf wel dat dit zou spelen, maar we hebben nog geen precieze voelsprieten voor de verhoudingen met de PvdA. Daar gaan we nu naar kijken, in overleg met Kamerlid Tom van der Lee, die woordvoerder is op dit dossier.’

Maar wat gaat dit nu concreet veranderen? Gaan Kamerleden en Europarlementariërs van GroenLinks zich anders opstellen? ‘Dat is afwachten’, stelt Haver. ‘Het bestuur omarmde de motie. We zijn als partij al opgeschoven. We pleiten voor een gerechtelijk onderzoek naar Israël en keuren niet meer alles wat Israël doet slapjes goed. Ook de PvdA zal deze uitspraak van het congres serieus moeten nemen. We moeten gaan praten met D66 en misschien ook het CDA. Rechtse partijen noemen kritiek op Israël al snel antisemitisme. Je mag niet kritisch zijn, terwijl het belachelijk is dat Israël de vrije hand krijgt van het Westen. Wij gaan meer werken aan bewustwording, we hebben de werkgroep in Wageningen en willen nieuwe werkgroepen oprichten in andere studentensteden.’

Haver ziet de aangenomen motie niet als een eindpunt, maar als een eerste stap. ‘Wij kunnen de wereld niet in één keer veranderen. Dit keer gaat onze motie dus over kritiek op Israël. Volgend jaar of het jaar daarna komt er een nieuwe motie, die wel degelijk weer over sancties zal gaan. Daarover gaan we met de Tweede Kamerfractie overleggen.’