Klimt de PvdA uit het dal? En wint de partij ook de kiezers terug die naar Denk en BIJ1 vertrokken? De Kanttekening vroeg het aan prominente PvdA’ers. ‘We hebben te lang de migrantenstem for granted genomen.’

Bij de Europese verkiezingen van mei dit jaar werd de PvdA de onverwachte winnaar. De partij staat in de opiniepeiling van EenVandaag en Ipsos op veertien zetels – vijf meer dan de negen die de partij nu in de Tweede Kamer heeft. In de laatste peiling van Maurice de hond komt de PvdA zelfs op negentien zetels en vormt het, na VVD en Forum voor Democratie, de derde partij van het land. Heeft de PvdA haar mojo terug?

‘We zouden arrogant zijn als we zouden doen alsof we er nu al weer zijn’

Nog een lange weg te gaan

PvdA-coryfee Willem Minderhout, lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland, ziet het zonnig in. ‘De uitslag voor het Europees Parlement is weer eens een fantastisch resultaat. Dat geeft hoop voor de toekomst.’ Dit maakt hem voorzichtig optimistisch over de toekomst van de PvdA. ‘We kwakkelen rustig verder. Voor de sociaaldemocratie is er zeker toekomst, maar we moeten ons telkens weer opnieuw uitvinden.’ Randy Snoyl, tien jaar lid van de PvdA, beaamt deze analyse: ‘We zouden arrogant zijn als we zouden doen alsof we er nu al weer zijn. We hebben nog een lange weg te gaan.’

Het Haagse PvdA-bestuurslid Abdessamad Taheri is het daar mee eens, maar benadrukt het positieve. ‘Natuurlijk leven we nu in andere tijden. Mensen zijn niet meer zo loyaal aan politieke partijen als vroeger. Toen stemden mensen veertig jaar lang trouw op de PvdA.’ Niettemin zit de PvdA weer in een positieve spiraal, denkt hij. ‘Na de verkiezingsnederlaag van 2017 zei ik tegen mijn PvdA-vrienden dat we in 2021 zomaar weer de grootste kunnen zijn. Ze verklaarden mij voor gek, maar nu, twee jaar later, zitten we weer in de lift.’ Natuurlijk kan het nog verkeerd gaan, weet Taheri: ‘Eén schandaal en we gaan weer terug naar negen zetels of minder, maar ik wil optimistisch blijven. Kiezers zien Lodewijk Asscher toch veel meer als een staatsman dan GroenLinks-leider Jesse Klaver. De PvdA is een partij met hele goede mensen.’

Oud-PvdA-Kamerlid Amma Asante is een stuk kritischer dan Taheri. ‘We zijn onze geloofwaardigheid kwijtgeraakt. We moeten de opiniepeilingen niet overschatten. Frans Timmermans was een goede campaigner en het lijkt nu alsof we het geweldig doen, maar fractieleider Lodewijk Asscher zegt terecht dat het tijd kost om het vertrouwen weer terug te winnen.’ Ook volgens Asante kan het zo weer misgaan voor de PvdA. ‘Vertrouwen verliezen is veel makkelijker dan het vertrouwen winnen. We moeten ons weer helder en scherp profileren. Die scherpte zijn we kwijtgeraakt dankzij de afgelopen kabinetten. Natuurlijk, in het kabinet moet je compromissen sluiten. Maar te veel compromissen, dat pikt de kiezer niet, dan raak je als partij je geloofwaardigheid kwijt.’

Historicus en Joop-columnist Han van der Horst is zo’n kiezer die het niet meer pikt. Volgens hem heeft de PvdA, onder leiding van Asschers voorganger Diederik Samson, de idealen van de sociaaldemocratie bij het grofvuil gezet en het merk PvdA voorgoed verpest. Toch stemde Van der Horst bij de Europese verkiezingen op de PvdA. Waarom? ‘Het televisiespotje van de SP over ‘Hans Brusselmans’, waarmee Frans Timmermans werd bedoeld. Begin dit jaar vertelde ik aan De Kanttekening dat ik nooit meer op de PvdA zou stemmen, zelfs niet als Jezus Christus uit de hemel zou neerdalen om de leiding van de partij over te nemen. Maar bij de Europese verkiezingen heb ik toch voor de PvdA gekozen, niet vanwege de PvdA, maar om Satan een tik op de neus te geven. Dat was eenmalig.’

Asante denkt wel dat er toekomst is voor het sociaaldemocratische ideaal van gelijkheid, eerlijkheid en het principe dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. ‘De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter, rijken worden rijker, armen worden armer.’ Hoewel Asante het mooi zou vinden als de PvdA weer opkrabbelt uit het dal, is links er volgens haar nog niet. ‘Links heeft geen meerderheid. Winst voor de PvdA gaat ten koste van GroenLinks en andere linkse partijen. De discussie zou niet moeten gaan over de PvdA, maar over de toekomst van links. Dáár moet de kiezer weer voor kiezen.’

‘De discussie zou niet moeten gaan over de PvdA, maar over de toekomst van links’

De biculturele stem

Hoe zit het met de biculturele stem? DENK, dat vooral Turkse maar ook Marokkaanse Nederlanders aan zich weet te binden, belandde in 2017 in de Tweede Kamer met drie zetels, en BIJ1 van Sylvana Simons kwam een jaar later met één zetel in de Amsterdamse gemeenteraad. Hebben deze nieuwkomers definitief de stem van de biculturele Nederlander gewonnen die vroeger altijd PvdA stemde? Of kan de PvdA deze verloren stemmen weer terugwinnen?

Abdessamad Taheri denkt dat de groei bij Denk – die niet in de senaat en in het Europees Parlement is beland – eruit is. ‘Om mij heen is Denk niet populair, maar dat komt misschien ook wel omdat ik in een bubbel zit. Niettemin, mensen geven aan dat ze niet op Denk stemmen omdat het een one issue-partij is van boze allochtonen, die zichzelf buiten het systeem plaatsen. Als je echt verandering wilt, dan moet je met constructieve oplossingen komen.’

Onder Marokkaanse Nederlanders is Denk minder populair dan onder Turkse Nederlanders. Taheri heeft daar wel een verklaring voor: ‘Denk neemt over de Riffijnse kwestie een weifelend standpunt in, terwijl 80 procent van de Nederlandse Marokkanen uit de Rif komt. Bij de Europese verkiezingen heeft PvdA-kandidaat Kati Piri veel stemmen gekregen, dankzij een voorkeurscampagne van Riffijnse activisten die haar inzet voor de mensenrechten in Marokko waarderen.’

Willem Minderhout denkt dat ook Turkse Nederlanders hun weg terug naar de PvdA zullen vinden: ‘Misschien, maar dit is wel een beetje wensdenken, gaan Turkse Nederlanders straks ook weer PvdA stemmen vanwege het Istanbul-effect.’ Het verlies van Erdogans AKP in Istanbul van eind juni kan volgens Minderhout leiden tot een populariteitsverlies voor Denk, die als pro-AKP te boek staat.

UvA-politicoloog Floris Vermeulen is sceptischer. Hij heeft onderzoek gedaan naar stembureaus in Amsterdam bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 en de Provinciale Statenverkiezingen van dit jaar. ‘Het klopt dat de PvdA bij die laatste verkiezingen weer betere resultaten heeft behaald’, vertelt Vermeulen, ‘maar de winst van de PvdA is in Amsterdam vooral ten koste van de SP gegaan. Denk heeft zich in de wijken waar de partij sterk is, zoals Nieuw-West, goed weten te handhaven. In Amsterdam-Zuidoost – waar BIJ1 in 2018 veel stemmen haalde tijdens de gemeenteraadsverkiezingen – kon de PvdA terugkomen omdat BIJ1 aan de Provinciale Statenverkiezingen niet meedeed.’

Daarbij weet Vermeulen dat de PvdA in Amsterdam populairder is onder Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders dan onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders, terwijl Denk het wel goed heeft gedaan in de Bijlmer, waar die eerste groep goed vertegenwoordigd is. ‘Als BIJ1 niet meedoet, dan zijn zowel PvdA als Denk alternatieve partijen om op te stemmen.’ Vermeulen benadrukt dat hij alleen Amsterdam heeft onderzocht en wil daarom niet al te stellige uitspraken doen, maar geeft als voorzichtige conclusie ‘dat de PvdA het weer beter doet, maar niet omdat de partij weer populair is bij mensen met een migratieachtergrond.’

‘We hebben te lang de migrantenstem for granted genomen’

Biculturaliteit binnen de PvdA

Snoyl, Asante en Taheri, PvdA-leden met een migratieachtergrond, voelen zich in ieder geval wel thuis in hun partij. Toch kan de PvdA volgens hen beter omgaan met biculturaliteit. Randy Snoyl: ‘Ik heb niet het gevoel dat het binnen de PvdA een witte bedoeling is. Ik word echt serieus genomen. Maar we hebben te lang de migrantenstem for granted genomen. Die vanzelfsprekendheid is nu gelogenstraft’. Al is het volgens Snoyl niet zo dat biculturele personen er worden doodgeknuffeld. ‘João Varela in 2002 belde bij Pim Fortuyn aan en kwam – omdat hij zwart was – op de tweede plek van de LPF-lijst. Bij ons gebeurt dat niet. Mensen moeten zich eerst hebben bewezen in de partij.’

Asante, die van 1998 tot 2006 lid was van de gemeenteraad van Amsterdam, vond het ontzettend moeilijk om in haar fractie aandacht te vragen voor thema’s die belangrijk waren voor het migrantendeel van het electoraat. ‘Hier was weinig begrip voor en het werd al gauw bestempeld als cliëntelisme. Terwijl ik daar niet zat met de bedoeling om individueel dingen te regelen voor mensen – dat kon ook helemaal niet – maar om issues aan te dragen waar mensen tegen aan liepen. Bijvoorbeeld qua werk, inkomen, zorg, onderwijs, participatie of ondernemerschap. Dat het toevallig issues waren uit de migrantengemeenschappen had niet als probleem ervaren moeten worden. Wij zijn een partij voor iedereen. Met name voor mensen aan de onderkant van de samenleving. En dat waren zij.’

Volgens Asante heeft deze houding van de PvdA er mede voor gezorgd dat de partij onder mensen met een migratieachtergrond het vertrouwen begon te verliezen. ‘Ze stemmen namelijk op jou als kandidaat met een migratie-achtergrond, omdat ze erop vertrouwen dat jij hun issues kent en kan vertolken – niet omdat ze willen dat ik iets voor ze zou regelen. Ik gaf tijdens mijn ontmoetingen altijd aan dat ik er voor alle Amsterdammers wilde zijn, niet alleen voor migranten. Enfin, mensen hadden terecht het gevoel dat niet naar ze werd geluisterd en dat ze niet serieus werden genomen. Toen Denk en Bij1 kwamen zijn kiezers met een migratieachtergrond massaal overgestapt. Ik snap dat wel en ik hoop dat we daarvan kunnen leren. Bij een groot deel van die kiezers zijn we onze geloofwaardigheid totaal kwijtgeraakt.’

‘Veel PvdA’ers gaan nogal krampachtig met de islam om’

Snoyl en Asante zijn ondanks hun kritiek bij de PvdA gebleven, omdat ze vinden dat ze in deze partij meer kunnen bereiken dan in een kleine partij als Denk of BIJ1. Daarnaast spreekt het brede sociaaldemocratische verhaal van de PvdA ze aan. Dat geldt ook voor Taheri, die er niet aan moet denken om naar Denk te gaan. Al vindt hij dat de PvdA beter kan omgaan met het thema islam. ‘Als PvdA’er profileer ik mij ook als moslim. Ik loop niet voor die identiteit weg. Maar ik ervaar dat veel PvdA’ers nogal krampachtig met de islam omgaan, bang om mensen op de teentjes te trappen. Ik vind dat je op basis van je eigen waarden andere mensen kritisch mag bevragen. Dat getuigt juist van respect. Die politiek-correcte krampachtigheid vind ik daarom best wel respectloos. Al gaat de PvdA, na het vertrek van Kuzu en Özturk, op een betere manier met de islam om, veel meer ontspannen.’