Zondag overleed de geestelijke Fethullah Gülen op 83-jarige leeftijd. Wat doet de dood met zijn aanhangers in Nederland, en hoe moet het nu verder?

Islamgeleerde Fethullah Gülen was voor Saniye Calkin (49) een belangrijke inspiratiebron. ‘Hij heeft op een betekenisvolle manier bijgedragen aan hoe ik nu in het leven sta, met compassie, zodat ik daadwerkelijk iets kan betekenen voor anderen.’

Gülen overleed zondag in zijn woonplaats in de Amerikaanse staat Pennsylvania. Calkin laat zich al dertig jaar door hem inspireren, vertelt ze. Ook op haar emancipatieproces als moslima en werkende moeder met drie kinderen heeft hij invloed gehad. ‘Hij moedigde mannen en vrouwen aan tot zelfontwikkeling, om actief deel te nemen aan de samenleving en je maatschappelijke verantwoordelijkheden te nemen. Hij maakte duidelijk dat je als vrouw alles kunt worden wat je wilt, als je er maar voor gaat.’

‘Hij maakte duidelijk dat je als vrouw alles kunt worden wat je wilt’

De dood van de prediker is een grote slag voor zijn sympathisanten. De hele week zijn er bijeenkomsten van de Hizmet-beweging waarbij de Koran wordt gereciteerd en gebeden. ‘Ik ben verdrietig’, vertelt Alper Alasag (55). ‘We zullen hem missen, nu de spanningen in de wereld oplopen. Gülen was voor verzoening en vergeving. Hij stimuleerde ons om de dialoog aan te gaan met anderen. Dat deed hij eerst in het sterk gepolariseerde Turkije van de jaren 70, 80 en 90, en later in de jaren 2000 tussen Turken, Koerden, Grieken en Armeniërs.’

‘Hij breidde zijn werk uit in het Westen. Als moslimgeleerde was hij een van de eersten die de aanslagen van 11 september veroordeelde en moslims aanspoorde om hetzelfde te doen’, zegt Alasag.

Gülen benoemde de uitdagingen in onze samenleving, zegt Calkin: ‘polarisatie, armoede, onwetendheid,’ en bood daar ook oplossingen voor. Dialoog kan polarisatie verminderen, liefdadigheid helpt tegen armoede en onderwijs bestrijdt onwetendheid. Zijn ideeën zijn uitgegroeid tot een levenswijze. Ik hoop dat zijn inzichten en gedachtegoed blijven voortbestaan.’

De beweging heeft inmiddels laten weten dat er geen opvolger van Gülen komt. Vanwege zijn hoge leeftijd en gezondheidstoestand speelde hij al jaren geen actieve rol meer, vertelt Alasag. Er is een overlegstructuur, die advies geeft aan de aanhangers. ‘Gülen moedigde collectieve besluitvorming aan.’

Behalve een grote schare volgers – wereldwijd miljoenen – had de geestelijke ook veel critici. Vooral sinds de couppoging in 2016 – waar Gülen volgens de Turkse president Recep Tayyip Erdogan achter zat – is zijn reputatie ernstig geschaad. Gülenisten in Turkije worden zwartgemaakt, ontslagen en gevangengezet.

‘Ze pakken zelfs middelbare scholieren op, ook meisjes van 15 jaar’, zegt Alasag. ‘Er zitten meer dan 80.000 mensen in de gevangenis, en meer dan 700 kinderen onder de zes jaar zijn in de gevangenis geboren’, zegt Calkin.

‘Ze pakken zelfs middelbare scholieren op’

Ook op het nieuws van de dood van Fethullah Gülen wordt vijandig gereageerd in Turkije. Een journalist die maandag een condoleance uitsprak naar aanleiding van de dood van Gülen werd meteen voor verhoor meegenomen, vertelt Calkin. ‘De minister van Buitenlandse Zaken zei: ‘We zullen doorgaan met het oppakken van terroristen.’ Hij doelde op Gülen-aanhangers. Vorige week zijn er nog Turkse burgers uit Kenia ontvoerd, die onder VN-bescherming stonden. De vervolgingen moeten stoppen. Je kunt geen onschuldige mensen oppakken.’

Zal zijn dood de spanningen onder Turkse Nederlanders, die sinds 2016 bestaan, verder vergroten? Alasag denkt van niet. ‘Ik merk dat er over en weer contact wordt gezocht. De demonisering en het toeschrijven van alles wat misgaat in Turkije aan Hizmet is op een gegeven moment ook niet meer geloofwaardig.’ ‘Ik ben voor met elkaar in dialoog blijven’, besluit Calkin. ‘Je kunt voor en tegen de politicus Erdogan zijn, dat moet kunnen. Laten we elkaar respecteren.’