Pieter Omtzigt geldt als een bijna-heilige, een volksheld. Maar hij heeft ook een schaduwzijde. In dit artikel laten we critici aan het woord, die op z’n zachtst gezegd minder van deze politicus gecharmeerd zijn. We kijken naar Omtzigts rol in de MH17-discussie, de zaak rond Joris Demmink, de campagne tegen de Syrische White Helmets en de kwestie van de wit-nationalistische enclave Orania in Zuid-Afrika.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de Kanttekening op 4 september 2023.

Pieter Omtzigt houdt de gemoederen in Nederland flink bezig. Nu hij er inderdaad voor gekozen heeft om mee te doen aan de verkiezingen, gaat het in de media over de vraag hoeveel zetels Nieuw Sociaal Contract gaat halen en of deze partij de grootste wordt.

Vanwege zijn rol bij het onthullen van de toeslagenaffaire wordt hij door vriend en vijand geprezen. Omtzigt is een harde werker, die zich helemaal vastbijt in dossiers, met nee geen genoegen neemt. Ook legde de politicus de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana bloot, die onderzoek deed naar de corruptie in dat land waarbij ook leden van de regering betrokken waren.

Maar diezelfde Omtzigt voerde in mei 2017 een nepgetuige op tijdens een bijeenkomst van de nabestaanden van de slachtoffers van vlucht MH17. NRC onthulde dat deze nepgetuige een door Omtzigt opgestelde tekst uitsprak, waarin melding werd gemaakt van vliegtuigen die hij zou hebben gezien in de lucht op het moment dat de MH17 neerstortte. Deze theorie komt uit Rusland, dat het narratief promoot dat een Oekraïense straaljager het vliegtuig had neergeschoten. In werkelijkheid hebben pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne het vliegtuig met een Russische buk-raket neergehaald, zo bleek uit onderzoek.

Naar aanleiding van alle commotie bood Omtzigt voor zijn actie zijn excuses aan. ‘In mijn gedrevenheid op dit dossier om vragen beantwoord te krijgen heb ik op deze bijeenkomst onzorgvuldig gehandeld. Dat betreur ik.’ Maar Omtzigt stapte niet op. Wel werd hij door de CDA-fractie, waar hij tot 2021 deel van uitmaakte, van het MH17-dossier gehaald.

Het opvoeren van de nepgetuige stond niet op zichzelf. Omtzigt verkeerde al langer in kringen waar naar alternatieve verklaringen voor de MH17-ramp werd gezocht. Eind 2014 kregen Pieter Omtzigt en toenmalig SP-Kamerlid Harry van Bommel de eerste exemplaren van het De Doofpotdeal van Joost Niemöller aangeboden in Café Nieuwspoort. De extreemrechtse en pro-Russische journalist betoogt daarin dat het Nederlandse onderzoek naar de MH17-ramp niet betrouwbaar is en ten onrechte Rusland als schuldige aanwijst.

En Omtzigt bleef ook na de NRC-onthulling twijfel zaaien. Tijdens een Kamerdebat begin 2022 verweet hij premier Mark Rutte nooit de rampplek te hebben bezocht. NRC-journalist Hubert Smeets reageerde sarcastisch op Twittter: ‘Tijd voor vraag aan Omtzigt: is het de geachte afgevaardigde bekend dat de rampplek-MH17 in bezet gebied ligt?’

De zaak-Demmink

Pieter Omtzigt dook ook in de zaak rond topambtenaar op Justitie Joris Demmink. Volgens NRC-columnist Frits Abrahams stond het Kamerlid in deze zaak aan de kant van de complotdenkers: ‘Omtzigt toont soms gezond wantrouwen tegen de machtigen, maar hij kan ook doorslaan naar een soort paranoia, zoals in de zaak van Joris Demmink, de ex-topambtenaar van Justitie, die door ongure complotdenkers volkomen ten onrechte werd beschuldigd van pedofilie. Omtzigt voedde met Kamervragen die heksenjacht.’

Maar hoe zit dit precies? Het begon op 8 oktober 2003, toen Gay Krant en het boulevardblad Panorama Demmink van pedofilie beschuldigden. Maar al gauw – na klachten van Demmink – plaatsen beide bladen plaatsten een rectificatie. De betrouwbare bronnen waarmee ze hem aan het kruis nagelden bleken bij nader inzien toch niet zo betrouwbaar, schreven ze.

Hiermee leek de kous te zijn afgedaan, maar niets was minder waar. In 2007 volgde een nieuwe aangifte tegen Demmink wegens vermeend kindermisbruik in Turkije. Het Openbaar Ministerie verrichtte in 2007 en 2011 oriënterende feitenonderzoeken, maar vanwege gebrek aan bewijs leidde dit niet tot strafvervolging.

In 2012 begon Pieter Omtzigt zich met de zaak-Demmink te bemoeien. Met zijn toenmalige CDA-fractiegenoot Peter Oskam stelde hij Kamervragen over de zaak, toen hij vernam dat er een onderzoek naar Demmink had plaatsgevonden. Omtzigt wilde weten of er ‘diepgaand onderzoek’ naar de beschuldigingen van pedofilie was gedaan en of de Tweede Kamer hierover ook geïnformeerd zou worden. Hierop antwoordden ministers Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken) en Ivo Opstelten (Justitie) dat de oriënterende feitenonderzoeken niets strafbaars hadden opgeleverd.

In januari 2014 kwam er alsnog een strafrechtelijk onderzoek naar Demmink. Omtzigt bleek toen nog allerminst overtuigd van de onschuld van de topambtenaar. Op 5 maart 2014, toen er in het kader van het onderzoek getuigenverhoren plaatsvonden in Utrecht, schreef Omtzigt op Twitter dat Opstelten niet neutraal was omdat hij de kosten betaalde van de rechtszaak die Demmink voerde tegen een AD-journalist wegens smaad. Omtzigt suggereerde daarmee dat er meer aan de hand was, de topambtenaar misschien toch schuldig was en hem de hand boven het hoofd werd gehouden.

Diezelfde dag was Omtzigt te gast bij BNR, waar hij kritiek leverde op Opstelten. Het Kamerlid vond de verklaringen die de minister gaf onbevredigend, in het licht van getuigenverklaringen die in Utrecht waren gegeven. Het Kamerlid noemde de uitspraken die die dag in de Utrechtse rechtszaal werden gedaan ‘zeer opvallend’. Hij memoreerde dat er door Kamerleden van andere partijen meerdere keren Kamervragen over de zaak zijn gesteld. Dat ‘heeft natuurlijk politieke complicaties. Dus we wachten rustig af wat zich de komende dagen zal ontwikkelen in die rechtszaal.’

Drieënhalf jaar later, in augustus 2017, besloot het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden het strafrechtelijk onderzoek naar Demmink te staken, omdat ‘zeer uitgebreid en gedegen onderzoek’ overtuigend had aangetoond ‘dat er ten aanzien van de gerezen verdenkingen slechts sprake is van speculaties en veronderstellingen’. De getuigenverhoren uit 2014 hadden niets opgeleverd. ‘De onder ede afgelegde verklaringen betreffen hoofdzakelijk verhalen uit de tweede of derde hand, vaak van tientallen jaren geleden’, schrijft onderzoeksjournalist Maarten Reijnders in zijn boek Complotdenkers (2021).

De vraag is of Omtzigt in 2012-2014 had kunnen weten dat de beschuldigingen aan het adres van Demmink op drijfzand berusten en hij met zijn achterdochtige opstelling complotdenkers van munitie voorzag, of niet. Uit de Kamerstukken blijkt dat, op een vraag van de VVD na, niemand zich aan de kwestie Demmink wilde branden. Omtzigt bemoeit zich er wel mee, maar houdt er na 2014 om voor ons onbekende redenen mee op. In 2015 zullen ex-PVV’ers Joram van Klaveren en Louis Bontes van Voor Nederland (VNL) regelmatig Kamervragen stellen over de zaak, maar zij behoren duidelijk niet tot de gevestigde partijen.

‘Omtzigt flirt met complottheorieën’, vertelt Reijnders aan de Kanttekening. ‘Hij liet dit duidelijk blijken op Twitter. De suggestie werd gewekt, dat er sprake zou zijn van een doofpot in de Demmink-zaak. Dat deed hij ook bij de MH17. Omtzigt zegt niet dat Demmink kinderen heeft misbruikt. Maar hij heeft er wel vragen bij. Dat doen complotdenkers ook, die zeggen alleen vragen te willen stellen. Andere Kamerleden wilden zich liever niet aan de kwestie-Demmink branden, terecht.’

White Helmets

Omzigt bemoeide zich als CDA-Kamerlid ook intensief met de Syrische Burgeroorlog. Hij stelde – soms ook samen met andere collega-Kamerleden – maar liefst dertig Kamervragen over het conflict. Zijn vragen hadden ‘wel een eenzijdige focus’, stellen de journalisten Tjitske Lingsma en Minka Nijhuis in een reconstructie in De Groene Amsterdammer in 2021. ‘Slechts éénmaal uit hij daarin zorgen over het Syrische regime, dat verantwoordelijk is voor veruit de meeste misdrijven.’ Omtzigt was vooral kritisch over wat de oppositie, de pro-Turkse rebellen, Turkije en de jihadisten deden.

De parlementariër bleek bovendien gevoelig voor de desinformatiecampagne van Assad-propagandisten over de White Helmets. Deze hulporganisatie, die in 2014 officieel opgericht werd onder de naam Syria Civil Defence, biedt hulp aan oorlogsslachtoffers in Syrië in de gebieden die onder bestuur van de (pro-Turkse) oppositie staan. De Syrische dictator Bashar al-Assad en zijn Russische bondgenoten begonnen een propagandaoorlog tegen de populaire White Helmets. Russische media schilderden de reddingswerkers als ‘terroristen’ en als propaganda-instrumenten van het Westen, dat erop uit was om Assad te verdrijven. White Helmets-oprichter James Le Mesurier zou zich schuldig maken aan spionage, terrorisme, pedofilie en orgaanhandel. De desinformatiecampagne tegen de White Helmets is onder meer door The Guardian en Bellingcat uitvoerig gedocumenteerd.

De Britse blogger Vanessa Beeley speelde in deze campagne een sleutelrol, schrijft De Groene Amsterdammer. In juli 2016 ontmoette ze Assad en daarna ging ze op ‘onderzoek’ uit. Dankzij haar Russische netwerk gold de partijdige Beeley opeens als een deskundige voor extreemrechtse alternatieve media. Ook werd ze regelmatig uitgenodigd door Russische staatsmedia, zoals Russia Today en Sputnik News. Een echte deskundige is ze natuurlijk niet. Vanaf het begin is het duidelijk dat ze een Assad-propagandist is. Volgens Graphika, een bedrijf dat social media analyseert, bestaat een deel van de volgers van deze ‘fringe blogger’ op X – nu ruim 91.000 – uit clusters van gebruikers die dezelfde berichten tegelijkertijd verspreiden, wat een aanwijzing is dat het hier om een gecoördineerde actie gaat.

Het is onder andere het werk van Beeley waarop Pieter Omtzigt en zijn CDA-collega Martijn van Helvert op 21 december 2017 hun Kamervragen baseren. Ze willen weten hoe het kabinet de berichten beoordeelt, of de White Helmets ‘zich schuldig zouden maken aan terroristische activiteiten in Syrië’. Ze verwijzen naar een artikel vol desinformatie op de radicaal-linkse website Mintpress News, die pro-Assad is en Beeley en Russia Today als betrouwbare bronnen opvoert.

Het kabinet antwoordt, bij monde van de ministers Halbe Zijlstra (Buitenlandse Zaken) en Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) dat er ‘geen enkele aanwijzing (is) dat deze beschuldigingen op waarheid berusten’. ‘Er lijkt eerder sprake van een bewuste campagne van desinformatie die erop gericht is het werk van de White Helmets in diskrediet te brengen.’ Minister Kaag, die vanwege haar eerdere werk voor de Verenigde Naties in Syrië werkte, kent het land goed.

Volgens Arabiste Rena Netjes, die onder andere publiceert in Fikra Forum, Washington Institute en NRC, heeft Omtzigt samen met Nieuwsuur in dezelfde tijd een desinformatiecampagne gepromoot over Nederlandse steun aan jihadistische groeperingen in Syrië. Dit schreef Netjes vorige week in een draadje op X. Milena Holdert en Ghassan Dahhan deden in 2018 voor Nieuwsuur en Trouw journalistiek onderzoek waaruit die Nederlandse steun aan jihadisten zou blijken, maar een rapport uit 2022 van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat zien dat hier niets van klopt. Er waren ‘geen aanwijzingen voor steun aan jihadistische of terroristische groeperingen’, aldus het rapport. ‘Het programma was gericht op het ondersteunen van de gematigde gewapende oppositie en uitgangspunt hierbij was geen steun te verlenen aan jihadistische of terroristische groeperingen of groeperingen die intensief met hen samenwerkten. De commissie heeft geen aanwijzingen gevonden dat er in strijd met dit beleid is gehandeld.’

Aan de Kanttekening vertelt Netjes dat Omtzigt zich bij zijn opstelling in de Kamer heeft laten leiden door de Koerdische strijdgroep YPG en Assad. De YPG is volgens haar het verlengstuk van de Koerdische Arbeiderspartij PKK, die in Turkije, de Verenigde Staten en de Europese Unie op de terreurlijst staat. ‘Omtzigt wil dat de Nederlandse steun naar de YPG gaat, in plaats van naar de Syrische oppositie. Hij kopieerde linea recta de propaganda van Assad en de YPG, dat anti ISIS-strijders van het Vrije Syrische Leger uit Azaz, de lokale Noordelijke Storm brigade, zelf jihadisten zijn. Daar klopt niets van, want ze hebben ISIS uit Azaz verdreven.’ Netjes schreef hierover een ook artikel, dat werd gepubliceerd op de website MENA Affairs.

Netjes vindt Omtzigts positiebepaling, en die van zijn voormalige collegae Joël Voordewind (ChristenUnie) en Sadet Karabulut (SP) eenzijdig. Ze zouden hebben meegewerkt aan een desinformatiecampagne van Assad en de YPG. ‘Hierdoor zijn voorname donoren als Nederland én Duitsland plotsklaps gestopt met het steunen van organisaties die werkzaam zijn in anti-Assad gebieden, waaronder de White Helmets. Dit was het begin van veel ellende voor de organisatie. De White Helmets moesten medewerkers ontslaan en kantoren sluiten.’

De visie van Netjes wordt onderschreven door Charles Lister, directeur van het Syrische contra-terrorisme programma van het Midden-Oosten instituut. Hij beschouwt de White Helmets als ‘absolute helden’.

Excuses aan de Syrische reddingswerkers White Helmets, zoals Omtzigt aanbood over MH17, bleven dit keer uit.

Orania

En dan is er de kwestie van Orania, de witte enclave die bekend staat als het laatste dorp in Zuid-Afrika waar de geest van de apartheid in leven wordt gehouden en waar zwarte mensen niet welkom zijn. De Canadese extreemrechtse activiste Lauren Southern maakte in 2018 een film over het witte dorp: Farmlands.

Orania is opgericht door wijlen Carel Boshoff, die getrouwd was met een dochter van de beruchte Zuid-Afrikaanse premier Hendrik Verwoerd, de belangrijkste uitvoerder van de racistische apartheidspolitiek. In 2014 bezocht een delegatie uit Orania hun extreemrechtse politieke vrienden in Europa. Ze hadden afspraken met politici van extreemrechtse partijen als Front National in Frankrijk en Vlaams Belang in België. Op 25 september bezochten ze de Tweede Kamer. De Orania-vertegenwoordigers hadden afspraken met de Martin Bosma van de extreemrechtse PVV en Kees van der Staaij van de christenfundamentalistische SGP, maar ook Pieter Omtzigt van het gematigde CDA. Het is niet duidelijk dat Omtzigt Orania ontving namens het CDA of op persoonlijke titel, maar hij ontving hen wel in de Tweede Kamer.

‘Goed gesprek vanochtend vroeg gehad met Pieter Omtzigt van het CDA in Nederland’, schreef Orania hierover op Facebook. ‘Nederlanders beginnen serieus kennis te nemen van de Afrikaanse positie en ons zelfbeschikkingsstreven.’ Op de foto zien we Omtzigt samen met Carel Boshoff junior, zoon van Carel Boshoff en kleinzoon van Hendrik Verwoerd.

In het Orania-magazine Voorgrond schrijft Jaco Kleynhans dat het gesprek met Omtzigt het eerste gesprek van Orania-vertegenwoordigers was ‘met ‘een parlementslid van het gematigde Christen-Democratische Appèl’. Hij sprak over een ‘doorbraak’. Pieter Omtzigt was een ‘luisterend oor’ en zei ook ‘dat hij zou nadenken over wat er gedaan kon worden om de zaak van de Afrikaner beter bekend te maken.’

In tegenstelling tot Bosma en Van der Staaij zou Pieter Omtzigt zich nauwelijks met de Afrikaanse zaak bezighouden. Dit deed zijn fractiegenoot Van Helvert. Met zijn Kamervragen over de zogenoemde plaasmoorde op witte boeren in Zuid-Afrika, die hij samen indiende met Van der Staaij, droeg Van Helvert bij aan de extreemrechtse complottheorie van ‘white genocide’. Uit onderzoek blijkt dat er niet bovengemiddeld veel witte boeren worden vermoord, en is anti-wit racisme ook zelden het motief van deze moorden.

Maar terug naar Omtzigt. Historicus Bas Kromhout van Historisch Nieuwsblad, die bezig is met een biografie over Hendrik Verwoerd, vindt het feit dat Omtzigt met een Orania-delegatie sprak in de Tweede Kamer bizar. ‘Ik heb hem via Twitter meerdere malen gevraagd tekst en uitleg te geven. Ik wilde weten of het gesprek een vrijblijvend kennismakingsgesprek was, of dat het een politiek vriendenbezoek. Maar Omtzigt heeft nooit hierop gereageerd.’

Onderzoeksjournalist Robert van der Noordaa (Volkskrant, De Groene Amsterdammer) is eveneens kritisch over het ontvangen van de delegatie uit Orania door Omtzigt: ‘Als je de beweging even had opgezocht op Google, dan wist je meteen dat dit een hele foute extreemrechtse, wit-nationalistische club is.’

‘Structurele en systematische achterdocht’

‘Omtzigt gelooft niet de dingen gebeurd zijn zoals ze gebeurd zijn’, vertelt NRC-journalist Hubert Smeets aan de Kanttekening. ‘Hij is altijd sceptisch. Hij laat zich leiden door een structurele en systematische achterdocht. Daarom ging hij het toeslagenschandaal onderzoeken. Maar vertrouwde hij het officiële narratief over de MH17 en Joris Demmink ook niet.’

Als dossiertijger heeft Pieter Omtzigt – samen met Renske Leijten (SP) en Farid Azarkan (Denk) – de toeslagenaffaire blootgelegd, waarvoor hij lof heeft gekregen. Ook legde hij de moord op een journaliste uit Malta bloot, die onderzoek deed naar corruptie in haar land waar ook regeringsleden bij betrokken waren. Dankzij zijn wantrouwen weet Omtzigt duistere zaken aan het licht te brengen, die de autoriteiten liever verborgen hielden.

Maar Omtzigts wantrouwen heeft ook een schaduwzijde. Hij is gevoelig voor kritiek uit de complothoek. Dit bleek bij het MH17-dossier. Niet alleen voerde Omtzigt een nepgetuige op die het Russische narratief vertelde, maar ook nam hij De Doofpotdeal van de beruchte journalist Joost Niemöller in ontvangst, dat vol staat met samenzweringstheorieën. Tijdens de Demmink-affaire koos Omtzigt eveneens de kant van de complotdenkers, hoewel hij de zaak na 2014 liet rusten.

Omtzigts opstelling tegenover de Syrische Burgeroorlog is nog controversiëler. Hij stelt het perspectief van de christelijke minderheden en de Koerden voorop, waardoor hij nauwelijks oog heeft voor het brute optreden van Assad. Ook baseren Omtzigt en Van Helvert zich op de desinformatie van Beeley, die overduidelijk een Assad-propagandist is.

Ten slotte had Omtzigt – door even te zoeken op Google – kunnen weten dat Orania een wit-nationalistische club is. Hoewel Omtzigt – in tegenstelling tot zijn fractiegenoot Van Helvert – nooit het racistische ‘white genocide’-narratief heeft gepromoot, weigerde hij tot nu toe zich te verantwoorden over het uitnodigen van de racistische Orania-delegatie in de Tweede Kamer.

Van der Noordaa: ‘Omtzigt is heel populair, niet alleen in uiterst rechtse kringen, maar ook bij mensen die zich tot het politieke midden rekenen, en zelfs bij links. Hij wordt gezien als een held. Ik snap niet dat mensen geen kritische vragen stellen. Er gebeuren bijzonder rare dingen rond die man.’

Voor dit artikel is er gebruik gemaakt van de data van Robert van der Noordaa over Pieter Omtzigt.

Reactie team Pieter Omtzigt

De Kanttekening heeft het team van Omtzigt dit artikel voorgelegd voor een reactie. Inhoudelijk had de woordvoerder van het Kamerlid het volgende te zeggen:

‘Pieter Omtzigt is zo’n twintig jaar actief in de Tweede Kamer. In die periode heeft hij zich met duizenden kwesties beziggehouden. Als controleur van de regering past hem daarbij altijd een kritische houding, open en onderzoekend. In de feitelijke diepgang van zijn vragen en in zijn vasthoudendheid onderscheidt Pieter zich van veel andere Kamerleden. Zijn doel is altijd om de objectieve waarheid, onregelmatigheden of onrechtvaardigheden boven tafel te krijgen. Daarbij hoort ook dat hij in gesprek gaat met voor- en tegenstanders. In die context was hij aanwezig op de door u genoemde boekpresentatie en heeft hij in het verleden vragen gesteld over de kwesties waaraan u refereert. Niets meer en niets minder. Pieter is tegen iedere vorm van racisme en ongelijkheid en (religieus) extremisme, zowel aan de rechter als de linkerzijde van het spectrum. Mocht u meer interesse hebben in de ideeën, dan staan die in twee documenten op de site http://www.partijnieuwsociaalcontract.nl/. Daarin staan ook verwijzingen (linkjes) naar de rapporten over ISIS en genocide.’