Morgen mogen Indonesiërs weer naar de stembus. Zo’n 220 miljoen stemgerechtigden kiezen wie de president wordt, maar ook wie er in het parlement en in de lokale en regionale gremia komen. De Indonesische democratie wordt echter van verschillende kanten bedreigd.

De huidige president van Indonesië, Joko Widodo van de centrumlinkse, nationalistische PDI-P, mag zich niet nog een keer kandideren. De strijd is tussen PDI-P-kandidaat Ganjar Pranowo, Prabowo Subianto van de rechtspopulistische partij Gerindra, die trouwens door de president zelf wordt gesteund, en de onafhankelijke kandidaat Anies Baswedan. 

Vooral over Prabowo (in Indonesië worden de kandidaten bij de voornaam genoemd) maken analisten zich zorgen. De luitenant-generaal is minister van Defensie in de huidige coalitieregering. Hij stond dicht bij het autoritaire regime van Soeharto, die van 1967 tot 1998 de tweede president van Indonesië was. Hij was ook getrouwd met een dochter van Soeharto. 

‘Toen Soeharto president was, was Prabowo een van de leiders van het leger’, vertelt Syaiful Aris aan de telefoon. Hij is als lector verbonden aan de Airlangga-universiteit in Surabaya, de hoofdstad van Oost-Java. Hij  heeft twee boeken geschreven over de Indonesische verkiezingswet.

‘Voor de meeste kiezers is Prabowo’s verleden helemaal geen issue. Hij wordt gezien als een grappige opa, die filmpjes op TikTok maakt. Tijdens een verkiezingsdebat kreeg Prabowo een kritische vraag over de mensenrechtenschendingen in het Soeharto-tijdperk en zijn eigen rol daarin, maar hij wuifde die meteen weg. Hij vond het een politiek gemotiveerde vraag, terwijl het schenden van de mensenrechten het schenden van de Indonesische wet is.’

‘Het gevaar van machtsmisbruik ligt op de loer’ 

Minstens zo problematisch is dat Gibran Rakabuming Raka (36), de zoon van president Joko Widodo, Prabowo’s ‘running mate’ is geworden. Volgens de Indonesische kieswet mag je je pas kandideren voor het presidentschap of vice-presidentschap als je veertig jaar of ouder bent. Maar een wetsaanpassing die goedgekeurd werd door het hooggerechtshof zorgde ervoor dat Gibran zich toch kon kandideren. Aris: ‘Ik ben bang dat Indonesië na de verkiezingen meer een oligarchie wordt, een regering van de rijken. Het feit dat de rechter besloot om de regels te veranderen, omdat de president wil dat zijn zoon vice-president kan worden, baart mij zorgen. Het gevaar van machtsmisbruik ligt op de loer.’ 

Ilham Maulana, die voor het Indonesische juridische platform Hukum Online de verkiezingen volgt, heeft ook kritiek op het besluit van het hooggerechtshof, vertelt hij ons als we hem bellen. ‘Een belangrijke rechter van dit hof is gerelateerd aan de familie Widodo. Het besluit heeft sterk de schijn van vriendjespolitiek.’ Rahmat Bagja, hoofd van Bawaslu RI, het toezichtsorgaan voor de algemene verkiezingen, zegt in een Zoom-gesprek dat de Indonesische kiesraad KPU het besluit van het hooggerechtshof te gemakkelijk heeft geaccepteerd.

‘Ze schreven in een brief aan de politieke partijen dat zij zich moesten conformeren aan deze uitspraak. Terwijl het een verkeerde beslissing was.’ Bagja maakt zich echter geen zorgen over een mogelijke overwinning van presidentskandidaat Prabowo. ‘Zijn vader had kritiek op de Nieuwe Orde van Soeharto. Hij stond aan de goede kant. Ook is Prabowo niet machtig genoeg, ook niet als hij president wordt, om een dictator te worden. En dat wil hij ook niet. Hij denkt democratisch. Hij heeft zich met de Reformasi Orde (de democratische orde van het post-Soehartotijdperk, red.) verzoend.’ 

Ganjar Pranowo

Ganjar Pranowo is de kandidaat van de centrumlinkse partij PDI-P. Dit is de partij van Megawati Soekarnoputri, de dochter van Soekarno. PDI-P is de partij van de Reformasi-beweging, die in 1998 een einde maakte aan de dictatuur van Soeharto. Maar volgens critici is PDI-P daarna steeds meer onderdeel van het politieke systeem geworden, dat ondanks mooie woorden nauwelijks veranderd is. Joko Widodo, de huidige president van Indonesië, is lid van PDI-P, maar steunt Prabowo. 

Ganjar werpt zich op als dé kandidaat die corruptie wil bestrijden. Maar het is de vraag of hij dat ook daadwerkelijk zal gaan doen als hij tot president wordt verkozen, zegt Aris. ‘Sowieso speelt de links-rechts-tegenstelling in Indonesië niet echt’, zegt Bagja. ‘PDI-P begon misschien als een linkse partij, maar in economisch opzicht zijn ze heel liberaal.’ 

Anies Baswedan

En dan de derde presidentskandidaat, Anies Baswedan. Hij is de onafhankelijke kandidaat, maar wordt gesteund door de islamitische partijen. De voormalige gouverneur van Jakarta heeft Muhaimin Iskandar gekozen als running mate. Hij is de leider van de Partij van Nationaal Ontwaken (PKB), een partij die sterke banden heeft met Nahdlatul Ulama (NU), de grootste moslimorganisatie van Indonesië (en de wereld) en 40 miljoen leden telt. 

Anies won in 2017 de gouverneursverkiezingen. Hij versloeg daarmee gouverneur Ahok (Basuki Tjahaja Purnama), die etnisch Chinees én christelijk is. Dat ligt gevoelig in Indonesië, waar de overgrote meerderheid van de bevolking islamitisch is. Conservatieve moslims beschuldigden Ahok in 2016 van blasfemie. Anies maakte hier dankbaar gebruik van in zijn campagne om gouverneur te worden. Hij won de verkiezingen dan ook met gemak. Ahok  belandde twee jaar in de gevangenis. 

‘Het pluralistische karakter van Indonesië – dat ook christelijke en hindoeïstische minderheden kent – is niet in gevaar’

Critici vrezen dat als Anies president wordt, Indonesië zich meer in islamitische richting begeeft. ‘Conservatieve moslims hopen dat  Anies het verbod opheft van Hizb-ut Tahir, een radicale beweging die een wereldwijd kalifaat nastreeft’, zegt Maulana. ‘Niettemin is het pluralistische karakter van Indonesië – dat ook christelijke en hindoeïstische minderheden kent – niet in gevaar. De Pancasila (de Indonesische staatsfilosofie die de vrijheid van godsdienst voor niet-islamitische religies garandeert, red.) blijft onaantastbaar.’ 

Eerlijke verkiezingen

Diverse organisaties, waaronder Bawaslu RI, proberen erop toe te zien dat de Indonesische verkiezingen eerlijk verlopen. ‘Lokale ambtenaren kunnen partijdig zijn en hun kandidaat promoten’, aldus Maulana. ‘Anies bijvoorbeeld, die in de islamitische regio’s op Sumatra en Oost-Java erg populair is.’ Daarnaast bestaat het gevaar van nepnieuws, vertelt hij. ‘Er wordt een heleboel onzin via sociale media verspreid over de drie presidentskandidaten. Er zijn websites die aan factchecking doen, maar de vraag is of dit voldoende is.’

‘We staan voor een enorme opgave’, besluit Maulana. ‘Niet alleen omdat 220 miljoen burgers naar de stembus mogen, maar ook omdat een deel van het electoraat niet kan lezen of schrijven. Zij moeten de gelegenheid krijgen om te stemmen.’