Binnen de Turks- en Marokkaans-Nederlandse moslimgemeenschappen circuleren complottheorieën die de vaccinatiebereidheid van deze groepen verkleinen. Daarvoor waarschuwt de Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR), een koepel van 72 islamitische organisaties. Vereist dit fenomeen een specifieke aanpak vanuit moslimgemeenschappen?

SPIOR-directeur Mohammed Bouimj erkent dat de verspreiding van misleidende informatie over het virus en coronavaccins niet enkel binnen moslimgemeenschappen plaatsvindt. ‘Maar wat mij zorgen baart is dat sommige moslims zich beperken tot een enkele nieuwsbron die zij als betrouwbaar bestempelen, terwijl dat niet zo is. Vervolgens is er geen andere bron die zij kunnen of willen raadplegen om hen verder over het onderwerp te informeren.’

Een voorbeeld van zo’n wilde vaccin-theorie die in Whatsapp-groepen van Arabisch sprekende moslims wordt gedeeld is afkomstig van Karim Karsi, een huisschilder uit de Spaanse plaats Gerona. In een video stelt Karsi, in het Arabisch, onder meer dat het coronavaccin dodelijk is en een chip bevat om mensen te volgen.

Een ander voorbeeld is de Marokkaans-Nederlandse rapper Appa, die fel werd bekritiseerd omdat hij het vaccineren tegen corona vergelijkt met de Jodenvervolging tijdens het nazibewind. Hij vreest dat mensen die zich niet willen laten vaccineren tegen corona gediscrimineerd zullen worden. Op Twitter deelde hij een foto van een Jodenster waarop ‘ongevaccineerd’ staat.

Nog een ander voorbeeld: een Belgische moslimonderneemster in natuurlijke voedingssupplementen en verzorgingsproducten deelt via Instagram een quote van immunoloog Theo Schetters: ‘Vaccineren tegen corona is onnodig en massavaccinatie is vanwege onbekende bijverschijnselen en gevolgen hoogst onverantwoordelijk.’ Een van haar volgers reageert met een screenshot van een CNN-artikel over een onderzoek naar het overlijden van een Amerikaanse arts, die kort voor zijn dood tegen corona was ingeënt. Dat er op dit moment geen signalen zijn om het overlijden van de arts direct in verband te brengen met de vaccinatie, ontbreekt in het screenshot.

Bouimj vergelijkt de manier waarop complottheorieën over coronavaccins binnen moslimgemeenschappen worden verspreid met hoe extremistisch gedachtegoed over de islam jongeren bereikt. Mensen leven in een geïsoleerde bubbel, en kijken niet verder dan wat ze aan informatie binnenkrijgen, zegt hij.

‘Ik wil dat imams aandacht besteden aan het delen van juiste informatie over de coronavaccins’

‘Het is vergelijkbaar met radicaliserende jongeren. Zij zien onderwijsinstellingen niet als een opvoeder, en thuis kunnen niet alle ouders hun kinderen opvoeden. Hierdoor worden deze kinderen aan de straat en het internet overgelaten, waar radicalen deze jongeren tot gewelddadige gedachten kunnen brengen. Zij zien deze radicalen als hun enige betrouwbare bron om over de islam te leren, terwijl dat niet juist is. Er is in veel van deze gevallen dan ook geen derde partij om ze op andere gedachten te brengen. Zo gaat dat ook bij de verspreiding van complottheorieën over coronavaccins.’

Vanuit SPIOR pleit Bouimj daarom voor betere en meer toegankelijke informatievoorziening over het virus en de vaccins, die specifiek is gericht op moslimgemeenschappen. Hij spreekt over plannen om een film te maken waarin Nederlands-islamitische artsen in het Arabisch, Turks en Nederlands de juiste informatie over de vaccins vrijgeven. Hiervoor heeft Bouimj naar eigen zeggen al een aantal artsen benaderd, die graag met hem mee willen werken aan een dergelijke film.

Daarnaast ziet hij kansen om medisch en wetenschappelijk onderbouwde informatie over de coronavaccins via moskeeën te delen. ‘Ik wil dat imams aandacht besteden aan het delen van juiste informatie over de coronavaccins tijdens de preken van het vrijdagmiddaggebed’, vertelt hij. Bouimj ziet moskeeën als boegbeeld voor de naleving van coronamaatregelen onder moslims.

‘Wat betreft de naleving van de coronamaatregelen doen de moskeeën het uitstekend’, zegt hij. ‘Er wordt nu ook zoveel mogelijk via livestream gedaan en zo min mogelijk binnen de moskeeën zelf. Een imam kan bijvoorbeeld online een preek geven over de coronavaccins, met informatie die door artsen wordt onderbouwd. Op die manier krijgen Nederlandse moslims hun informatie ook van bronnen die zij herkennen en kunnen vertrouwen.’

Vaccinatiebereidheid

Dat goede informatievoorziening essentieel is bij het tegengaan van complottheorieën over coronavaccins, onderschrijft ook de islamitische huisarts Reis Kurt. ‘Vanaf het begin van de pandemie zijn er al verschillende groepen mensen die de beschikbare informatie over het virus in twijfel trekken’, zegt hij. ‘Zo ook binnen moslimgemeenschappen. Maar als ik naar het geheel kijk, dan zie ik niet dat moslims bovengemiddeld in deze complottheorieën geloven.’

De islamitische theologie is vooruitstrevend in de omgang met ziektes en medische behandelingen, stelt de huisarts. Dit komt voort uit de gedachte dat een mensenleven een groot goed is dat beschermd moet worden. ‘Zodra er nieuwe manieren worden ontdekt om mensenlevens te redden, zullen moslims bereid zijn om deze aan te nemen. Zij gaan er vrij gemakkelijk mee om’, aldus de dokter.

Wat betreft de vaccinatiebereidheid onder Nederlandse moslims maakt Kurt zich daarom geen zorgen. Hij vergelijkt het met de vaccinatiebereidheid onder zorgpersoneel in Nederland. Zo blijkt uit eerder enquêteonderzoek dat 33 procent van de verpleegkundigen niet bereid was zich te laten vaccineren. Bij artsen lag dit percentage op 11 procent.

‘Nu zorgpersoneel in Nederland zich wel kan laten vaccineren, zien we in de praktijk dat de 33 procent die eerder niet bereid was gevaccineerd te worden van gedachten is veranderd. Met de beschikbaarheid van vaccins nemen de twijfels af en laat zorgpersoneel zich massaal vaccineren’, aldus Kurt. Hij verwacht dat een vergelijkbaar effect zal plaatsvinden onder de Nederlandse bevolking als geheel.

‘Zodra ik ze vertel dat ik mijzelf laat inenten, zijn mijn patiënten gerustgesteld’

‘Het is begrijpelijk dat mensen twijfels en vragen hebben over de coronavaccins’, zegt Kurt. In zijn huisartsenpraktijk merkt hij bij sommige patiënten enige twijfels over het vaccineren. ‘Maar zodra ik ze vertel dat ik mijzelf laat inenten, zijn mijn patiënten gerustgesteld. Als leek is het nu eenmaal onmogelijk om een persoonlijk oordeel te vellen over de coronavaccins. Je zult moeten vertrouwen op de medische wetenschap en de deskundigheid van medisch personeel dat zijn werk doet.’

Aan de frontlinie

Om de vaccinatiebereidheid onder de Nederlandse bevolking te vergroten is goede informatievoorziening van belang, vindt anesthesioloog-intensivist Mustafa Albayrak, en niet enkel gericht op moslimgemeenschappen. ‘Maar als ik als IC-arts mede dankzij mijn Turks-Nederlandse en islamitische achtergrond moslims kan bereiken met medisch wetenschappelijk onderbouwde informatie over de coronavaccins, dan draag ik graag mijn steentje bij’, zegt hij. Zo laat Albayrak weten bij te willen dragen aan het initiatief van SPIOR om de voorlichting over coronavaccins binnen moslimgemeenschappen te verbeteren.

Op LinkedIn plaatste Albayrak een bericht waarin hij mensen liet weten zich te laten vaccineren, en dat hij eenieder adviseert hetzelfde te doen. ‘Het is niet meer de vraag of je met het coronavirus besmet gaat worden, want dat gaat volgens mij met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid gebeuren’, schrijft hij. ‘De vraag is nu: ga je het onder gecontroleerde omstandigheden met viruspartikels binnenkrijgen via het vaccin? Of ga je het binnenkrijgen via besmetting met het levende en ziekmakende virus? Ik kies dan liever voor de eerste optie.’ 

In zijn directe omgeving merkt Albayrak wel dat er complottheorieën over de coronavaccins worden gedeeld. Hij vertelt over een bericht dat hij van een bekende ontving, met daarin een afbeelding van een elektronische chip. Volgens de afzender van dit bericht ging het om een chip die via het coronavaccin bij mensen geïmplanteerd zou worden om ze te volgen. Toen de IC-arts de afbeelding beter bekeek, bleek het een chip te zijn van een populair geluidsinstallatiemerk. ‘Dat slaat toch nergens op?’

Desalniettemin erkent Albayrak de zorgen en twijfels over het coronavaccin, zoals dat de langetermijneffecten nog onbekend zijn. Maar dan kunnen mensen alsnog vertrouwen op de medische wetenschap, op basis van de ervaring en het bewezen succes van andere vaccinatieprogramma’s, zegt hij. ‘Dankzij vaccins is men succesvol geweest in het bestrijden van ziektes die voorheen levensbedreigend waren, zoals de pokken, polio en rabiës. Hetzelfde zal gelden voor het coronavaccin.’

Dat de Engelse mutatie van het coronavirus de werking van het vaccin kan belemmeren is theoretisch gezien mogelijk, voegt Albayrak toe. Die kans is echter kleiner dan de kans dat het vaccin dan nog steeds goed werkt, zoals bij het Pfizer-vaccin het geval lijkt.

‘Als ik als IC-arts mede dankzij mijn Turks-Nederlandse en islamitische achtergrond moslims kan bereiken, dan draag ik graag mijn steentje bij’

Als freelance IC-arts werkt Albayrak dagelijks op IC-afdelingen van verschillende ziekenhuizen in Nederland. Volgens hem zijn sommige mensen nog niet voldoende bewust van de gevolgen van de pandemie voor de medische zorg.

‘Onze IC’s zijn voor 80 tot 90 procent gevuld met allemaal coronapatiënten’, zegt hij. ‘Sommigen hebben nog de neiging om dit gegeven te bagatelliseren, en te zeggen dat het maar een ‘griepvirusje’ is, of dat de besmettingscijfers zijn aangedikt om mensen te overtuigen tot vaccinatie. Maar in mijn tien jaar ervaring als IC-arts heb ik zulke grote aantallen patiënten nog nooit eerder meegemaakt.’

Bij het verstrekken van meer informatie over vaccineren is het belangrijk om de ernst van de pandemie te blijven benadrukken, stelt hij. ‘Ik zie dagelijks de ellende die het virus veroorzaakt. Niet iedereen heeft er lichamelijk last van, maar de grote aantallen coronapatiënten die zeer ernstig zijn aangedaan en de IC’s wereldwijd overstromen spreken boekdelen. Ook de economische en mentale gevolgen van de lockdown gaan iedereen aan’, aldus Albayrak. ‘Daarom is het belangrijk dat we als samenleving bereid zijn ons te laten vaccineren. Zeker voor onze ouderen en andere kwetsbare groepen. Als we dat met z’n allen doen, zijn we er zo snel mogelijk doorheen.’