De relschoppers die vorige week in Amsterdam achter Maccabi-supporters aangingen zouden hun nationaliteit kunnen verliezen, suggereerden sommige politici vorige week. Volgens juristen kan dit echter niet zomaar.

De Commissie Meijer bracht in januari dit jaar al een reactie uit op de wens van het kersverse kabinet om ook bij niet-terroristische misdrijven de Nederlandse nationaliteit weg te kunnen nemen. Ook toen al werd geconcludeerd dat zo’n maatregel ‘een discriminatoir karakter’ heeft. Bovendien stond in het rapport dat ‘het bewezen strafbare feit van zodanige aard moet zijn dat daardoor de essentiële belangen van de staat ernstig zijn geschaad’.

En ook nu vinden juristen de suggestie dat de nationaliteit moet worden ontnomen bij de jongeren die rellen veroorzaakten in Amsterdam absurd. ‘De wet is heel duidelijk over wat er onder de gronden verstaan wordt en daar vallen ‘rellen’ niet onder. Je kunt niet zomaar nieuwe gronden toevoegen’, zegt Viola Bex-Reimert, universitair hoofddocent bestuursrecht aan de Universiteit Utrecht.

Antisemitisme toevoegen

Naar aanleiding van de rellen in Amsterdam, waarbij jongeren op scooters achter eveneens rellende hooligans van de Israëlische voetbalclub Maccabi Tel Aviv aangingen, wil het kabinet een van de meest verstrekkende maatregelen van stal halen: het ontnemen van de nationaliteit.

Deze vergaande maatregel kan op dit moment maar op twee gronden worden toegepast: wanneer iemand veroordeeld is wegens terrorisme of verwante misdaden zoals het ronselen van mensen voor een terroristische daad, of het storten van geld, vertelt Bex-Reimert. ‘Of wanneer iemand zich aansluit bij een terroristische organisatie in het buitenland, bijvoorbeeld toen personen zich aansloten bij het kalifaat en naar IS-gebied afreisden.’

Het kabinet wil aan deze gronden ‘antisemitisme’ toevoegen. Bij de rellen zou de term ‘Jodenjacht’ gebruikt zijn.

Technisch gezien kan het, maar er komt veel bij kijken en het is niet erg waarschijnlijk dat dit gaat gebeuren, legt Bex-Reimert uit. ‘Dan zou de Rijkswet op het Nederlanderschap veranderd moeten worden. Ja, de regering en Staten-Generaal kunnen gronden toevoegen. Maar omdat in veel gevallen iemand dan ook zijn EU-burgerschap verliest, moet je ook toetsen of deze maatregel wel proportioneel is. Daarnaast kan in sommige gevallen intrekking van de nationaliteit in strijd zijn met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, zoals bijvoorbeeld het recht op privé- en gezinsleven.’

Het internationaal recht geeft aan dat elke inbreuk tegen de mensenrechten noodzakelijk en proportioneel moet zijn. Ook moet de minst vergaande maatregel gekozen worden. Dit legde jurist Christophe Paulussen, een expert op dit gebied, eerder uit met het volgende voorbeeld: ‘Stel, twee Nederlanders gaan naar Syrië, sluiten zich aan bij een terroristische organisatie en gedragen zich identiek. De een heeft alleen de Nederlandse nationaliteit, de andere zowel de Nederlandse als de Marokkaanse nationaliteit. In dat geval kan van die laatste persoon de nationaliteit ontnomen worden. Niet omdat hij een groter veiligheidsrisico vormt of meer betrokken is geweest bij misdrijven, maar enkel en alleen omdat hij een tweede nationaliteit heeft. De eerste persoon zal echter via de normale procedures behandeld worden.’

Nadenken over een gepaste straf

Wat de verdachten precies hebben gedaan is nog niet duidelijk, want het onderzoek is net gestart. Bex-Reimert verbaast zich dan ook over de discussie over de maatregel. ‘Het is juist nodig om rustig te bepalen wat er bewezen is en welke aannames er zijn. Pas als je dat weet, ga je nadenken over een gepaste straf. Deze waarborgen zijn nodig voor een rechtssysteem’, stelt ze.

‘Er zijn veel strafrechtelijke maatregelen mogelijk, daar wordt nu helemaal niet over gesproken’

De meest voor de hand liggende juridische weg is volgens haar het strafrecht. ‘Er zijn veel strafrechtelijke maatregelen mogelijk, daar wordt nu helemaal niet over gesproken. Als je je straf hebt uitgezeten, dan ben je bovendien klaar. Dan mag je weer meedoen in de maatschappij. Het Nederlanderschap intrekken gaat veel verder dan dat. Het is een verklaring dat iemand ongewenst is. Die persoon moet Nederland verlaten en mag niet meer terugkomen.

‘Deze maatregel mag dan ook alleen genomen worden bij personen die een dubbele nationaliteit hebben, want het mag niet leiden tot staatloosheid. Bovendien mag deze maatregel het gezinsleven niet verstoren. In de praktijk gaan mensen bovendien lang niet altijd het land uit, vaak blijven ze in Nederland en verdwijnen ze uit het zicht.’

Discriminatie

Al voordat de discussie over de maatregel vorige week opnieuw oplaaide, waren veel juristen het erover eens dat de maatregel niet deugt. Het is discriminatoir, stelde de Commissie Meijers in januari, omdat het alleen kan worden toegepast op mensen met een dubbele nationaliteit. Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond vertegenwoordigen bijna de helft van alle Nederlanders met een dubbele nationaliteit. Hierdoor worden deze groepen disproportioneel geraakt door de bestuursmaatregel.

Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond vertegenwoordigen bijna de helft van alle Nederlanders met een dubbele nationaliteit

Ook bij de rellen in Amsterdam zouden veel van de verdachten een Marokkaanse nationaliteit hebben. De suggestie hen te straffen met het ontnemen van hun Nederlandse nationaliteit is dan ook discriminerend, vindt de jurist. ‘Ik denk dat elke jurist het erover eens is dat deze maatregel discriminatoir is. Marokkaanse Nederlanders kunnen hun Marokkaanse nationaliteit niet intrekken. Ze kunnen er dus niets aan doen dat ze de dubbele nationaliteit hebben. Bovendien zijn de derde en vierde generaties in Nederland geboren. Dit zijn dus gewoon Nederlanders. Veel van hen identificeren zich niet als Marokkaans, maar als Nederlander.’

‘Door te roepen dat het Nederlanderschap moet worden ontnomen van deze jongeren, doe je geen recht aan wat dit Nederlanderschap eigenlijk betekent. Het betekent bescherming, rechtsgelijkheid. Het is aan de wetgever om heel goed na te denken over de consequenties van het ontnemen van deze nationaliteit.’