Vandaag is het Newroz, het feest waarmee verschillende volkeren in het Midden-Oosten en Afrika de lente verwelkomen. Newroz piroz be – gelukkig nieuwjaar! Voor Koerden die geen eigen land hebben en onderdrukt worden in Irak, Iran, Syrië en Turkije hebben deze woorden ook een politieke lading. De Kanttekening sprak met Koerdische Nederlanders over de speciale betekenis van Newroz.

‘Voor mij is Newroz een periode van samenkomen met de familie en met andere Koerden’, zegt de Turks-Koerdische Nederlander Bedel Bayrak. Hij is antropoloog en programmamaker bij het Amsterdamse debatcentrum Pakhuis de Zwijger. Ook in ‘etnisch opzicht’ is het voor hem ‘een echt Koerdisch feest’. Hij doelt daarmee op ‘alle religieuze en sektarische verdeeldheid’ binnen de Koerdische gemeenschappen die op de achtergrond komen te staan met Newroz. Dat maakt het een ‘uniek feest’ dat, naast alle andere feesten waar Koerden aan deelnemen, denk hierbij aan islamitische feestdagen, meer het Koerd-zijn benadrukt. ‘Bij Newroz komt de gemeenschap echt bij elkaar’, aldus Bayrak.

De Iraaks-Koerdisch-Nederlandse politicoloog Mirko Jouamer stemt daarmee in. ‘Newroz is voor Koerden het Koerdische nieuwjaar en staat daarmee symbool voor het nationalistische verzet. Het is een belangrijk moment voor de identiteit van de Koerden, omdat het tijdens de ergste tijden van onderdrukking de Koerden bij elkaar heeft gebracht.’

De Turks-Koerdisch-Nederlandse juriste Zisan Mermi spreekt van een ‘symbolisch feest van de overwinning van het licht op het duister’ waarin ‘de natuur ontwaakt’. Ze noemt de ijzersmid Kawa, een figuur uit de Koerdische mythologie die zeshonderd jaar voor Christus de tiran Zuhak onthoofdde en de Koerden bevrijdde van een onderhorig bestaan. ‘Ik hoorde al deze verhalen als kind van mijn oma en tante. Het wordt gewoon gevierd als ons nieuwjaar, ons eigen feestje.’

Ook dit jaar wordt Newroz uitbundig gevierd, waarin Koerden van alle windstreken, veelal uitgedost in traditioneel klederdracht met de kleuren van Koerdistan – rood, geel en groen –, extatisch de halay dansen.

Bayrak ziet een sterke parallel tussen de politieke situatie van de Koerden en de mythische herkomst van Newroz. ‘De Assyrische heerser Zuhak hield verschillende groepen onder de duim,’, vertelt hij zoals hij het verhaal van zijn opa heeft gehoord. ‘Die heerser zou heel wreed zijn en elke dag twee Koerdische offers opeisen om zijn slangen te voeden die aan zijn schouders vastzaten. De legendarische smid Kawa, die al zes zonen aan de tiran had verloren, kwam in opstand toen Zuhak nog een zoon wou. Met een hamer sloeg hij de tiran dood.’ Dit verhaal maakt Newroz voor Bayrak, naast de natuurlijke verwelkoming van de lente, ook een gepolitiseerd feest van Koerdische bevrijding. ‘Dat geldt voor mij zo, maar ook voor veel andere Koerden’, zegt hij.

In de ervaring van Jouamer is de politisering van Newroz vooral een zaak geweest die uit de andere delen van het niet erkende Koerdistan kwam. ‘Ook vanwege de no-fly-zone sinds de jaren negentig. Toen werd Iraaks-Koerdistan een semionafhankelijke staat. Vanuit de andere gebieden van Koerdistan werd met trots en inspiratie gekeken naar de viering van Newroz. Dat het daar überhaupt kon in vrijheid. Het werd een nog sterker boegbeeld dan het al was, een bron van inspiratie voor het Koerdische nationalisme.’

‘Newroz heeft tijdens de ergste tijden van onderdrukking de Koerden bij elkaar gebracht’

In Turkije is Newroz jarenlang onderdrukt. Mensen werden gearresteerd, en zelfs vermoord bij het iconische springen over de vreugdevuurtjes, die in de nacht worden aangestoken en symbool staan voor de hoop van het licht in de duisternis. Hoewel Bayrak (34) als achtjarig jochie naar Nederland is gevlucht, kan hij de spanning in Turkije goed herinneren. ‘Wat me vooral is bijgebleven is de relaxte sfeer die ik in Nederland ervoer tijdens Newroz. Ik was verbluft dat het veilig was hier. Dat het gewoon kon. In Turkije waren er altijd paspoortcontroles. Er werd ook gezegd dat het een terroristenfeest was.’

Later, vertelt hij, werd Newroz door Turkije geclaimd. Dat was aan het begin van de Erdogan-periode. In 2008, met de ‘Koerdische opening’, toen Erdogan nog toenadering leek te zoeken richting de Koerdische minderheid in het land. ‘Dat zie je heel vaak bij de Turkse staat. Eerst proberen ze het te onderdrukken en te vernietigen. En wanneer dat niet lukt kiest men voor assimilatie en Turkwashing. Dat zie je ook aan de spelling overigens. Koerden zeggen Newroz, maar dat mocht niet van de Turkse staat. Ze maakte er Nevruz van.’

Deze spanningen zijn ook in Nederland voelbaar, vertelt Zisan Mermi. Ze spreekt over een bommelding in 2011 bij een zaal in Den Haag. ‘Het was iets tussen rivaliserende Turkse Koerden en Irakese Koerden. Mensen mochten het gebouw niet in, dus toen gingen ze maar voor de deur van het gebouw feestvieren.’

Mermi kent de verhalen van het verbod destijds in Turkije. Dat familieleden het dan toch in de steegjes van achterbuurten gingen vieren. Ze wilde een keer naar de grote Newroz-viering in het oostelijke Diyarbakir gaan. Maar het mocht niet van haar vader. ‘Er zouden daar veel Turkse undercoveragenten rondlopen.’

Die angst is er nog steeds. Ook hier in Nederland. Mermi heeft dat zelf ook een keer meegemaakt tijdens een Newroz-viering. ‘Daar zeiden ze: ‘Je moet wel opletten, want er zijn altijd spionnen aanwezig.’ Het is jammer dat het zo moet. Je bent er voor het feest, maar je moet ook steeds op je hoede zijn.’

Het valt Mermi op dat er wel verschil is tussen Turks-Koerdische en Iraaks-Koerdische Newroz-vieringen. De Turks-Koerdische vieringen gaan altijd gepaard met ellenlange politieke speeches. ‘Met een minuut stilte worden daar ook altijd martelaren herdacht, die in de strijd tegen Turkije zijn omgekomen. Bij de Irakese Koerden is het niet zo politiek’, zegt ze.

Haar mooiste Newroz was toen ze elf jaar oud was. Ze mocht achter de bar drankjes aan gasten schenken. En toen kwamen er ook allerlei beroemde Koerdische zangers opdraven. Ze heeft toen de Turks-Koerdische volkszanger Siwan Perwer ontmoet.

‘Mijn mooiste herinnering’, vertelt Bedel Bayrak, ‘is dat ik als klein mannetje over het vuur moest springen in Nederland. Het was spannend en een persoonlijk moment. Het voelde als een rite de passage’.

Voor Mirko Jouamer was zijn tijd bij de Koerdische studentenvereniging in Nederland het mooiste moment. ‘Ik begon toen ook net mijn Koerdische identiteit te ontdekken en was daar met Koerdische kleding gekomen. Nu vier ik het niet echt meer, omdat ik helemaal geen tijd heb vanwege projecten die mijn volledige toewijding nodig hebben.’

Jouamer onderschrijft de politieke lading van Newroz. ‘Voor mij staat het voor iets veel groters dan alleen een lentefeest, omdat de Koerden worden onderdrukt in Turkije en Irak.’ Voor Mermi is het meer een wereldfeest. ‘Het begin van de lente. De natuur. Dus nee, het is niet alleen maar Koerdisch. Ik zou het ook niet enkel als Koerdisch feest willen toe-eigenen. Het Koerdische aan Newroz is dat dit jarenlang hét moment in het jaar was dat we onze identiteit konden vieren. Alles van de Koerden is afgepakt. Maar op deze dag proberen ze toch hun eigen gang te gaan in hun eigen taal en met hun eigen mensen.’