Sinds maart vorig jaar heeft Nederland een aanmeldcentrum voor nareizigers, met als doel om de druk op de reguliere opvang te verlichten. Maar nu loopt ook deze opvang over en zijn kwetsbare migranten zoals minderjarigen afhankelijk van het Rode Kruis.

Het is een van de kwesties waar D66-Kamerlid Anne-Marijke Podt zich zorgen over maakt. ‘De gehele asielketen moet beter, daar is dit probleem slechts onderdeel van’, zegt ze. In een interview met de Kanttekening vertelt ze hoe ze vanuit de oppositie een deuk in het pakje boter hoopt te slaan bij het meest rechtse kabinet in de Nederlandse geschiedenis. 

‘Als voor de nareiziger geen plaats is in de opvang van het COA en ook verblijf bij de referent of andere familie of kennis geen optie is, dan wordt door het Rode Kruis op verzoek van COA een hotelkamer gezocht.’ Zo klonk op 25 juni jongstleden het antwoord van voormalig staatssecretaris Eric van der Burg, op Kamervragen van Podt over de problematiek in Zevenaar. 

Nareizigers krijgen in Zevenaar al anderhalf jaar te maken met lange wachttijden en een overvol azc. Bij nareizigers gaat het om familieleden van asielzoekers die al een verblijfsvergunning hebben. Zij kunnen niet altijd terecht bij deze familieleden en hebben daarom ook een plek nodig in het azc, maar die plek is niet vanzelfsprekend.

De D66-parlementariër vindt de situatie in Zevenaar zorgelijk, ‘omdat het hier vaak om minderjarigen gaat, een hele kwetsbare groep’. ‘Het duurde lang voordat ze zich überhaupt konden inschrijven. Dan heb je geen BSN-nummer en dus geen wettig verblijf in Nederland.’ Ze wijst dan ook op de motie van Don Ceder (ChristenUnie), waarin staat dat de kwaliteit van opvang vooral goed moet zijn voor kwetsbare groepen. Ze vraagt of deze motie ook kan worden toegepast in Zevenaar. 

Inmiddels heeft het COA bij de gemeente Zevenaar gevraagd om 66 extra plekken, om de capaciteit te verhogen naar 221 plekken. De wachttijden worden volgens Van der Burg weggewerkt. ‘Er wordt gewerkt aan een efficiënter proces’ en ‘er is behoefte aan meer opvangplekken voor deze doelgroep’, antwoordde Van der Burg. Hij deed dit niet lang voordat het kabinet-Schoof aantrad, een kabinet dat de spreidingswet van tafel wil en Nederland minder aantrekkelijk wil maken voor asielzoekers. 

Wat nu?

‘Deze vragen stelde ik in het laatste grote migratiedebat. Pas half september komt er weer zo’n debat. Dan kunnen we weer zaken adresseren. Maar de spreektijd is beperkt tijdens dit soort debatten. We zullen dus prioriteiten moeten stellen. De aanpak van de gehele asielketen is zo’n kwestie die prioriteit verdient. 

‘De asielketen moet weer gaan draaien op een goede manier. Dit betekent minder overlast in Ter Apel, maar ook ervoor zorgen dat mensen niet ongelooflijk lang moeten wachten op hun asielprocedure. Als de asielketen als geheel efficiënter is, dan zal ook in Zevenaar de druk minder zijn.’

Is dit mogelijk als de spreidingswet van tafel gaat?

‘Intrekking van de spreidingswet is natuurlijk een heel slecht idee. Opvang is vooral iets wat we samen moeten doen. Het argument van de VVD, dat de oplossing zit in het terugdringen van de instroom asielzoekers, ondersteun ik niet. Want stel dat dit al lukt, dan komen er nog steeds duizenden migranten naar Nederland. Dan wil je die toch nog steeds niet op één locatie opvangen? Dan moeten we ze nog steeds verspreiden over de gemeenten in Nederland.’

In het Hoofdlijnenakkoord wordt gesproken over een asielcrisis, op basis waarvan Nederland onder bepaalde Europese afspraken uit wil komen. Is er in Nederland sprake van een asielcrisis? 

‘De nieuwe Europarlementariërs hebben hier inderdaad vragen over gesteld. Wanneer mag je spreken van een asielcrisis? Volgens Brussel moet je dan alles gedaan hebben om de crisis in eigen land op te lossen. Maar als Nederland besluit om de spreidingswet op te heffen dan heeft ons land dus helemaal niet alles gedaan om de crisis op te lossen, in tegendeel.’

‘Die spreidingswet zal niet zomaar van tafel kunnen’

Podt noemt het een vicieuze cirkel. Nederland heeft een asielcrisis nodig om wetten te kunnen veranderen en maatregelen te omzeilen, maar om een crisis te mogen uitroepen moet die dus eerst proberen op te lossen. ‘Die spreidingswet zal dus niet zomaar van tafel kunnen.’

De spreidingswet zou dus kunnen blijven?

‘Vlak voordat de staatssecretaris vertrok, zei hij: ‘Je gaat toch ook niet nu al 130 kilometer per uur rijden omdat dat straks misschien is toegestaan?’ Voorlopig is de wet er nog en die zal er echt nog wel even blijven. Vanaf november moeten gemeenten aan de slag met hun plannen. 

‘Gelukkig zijn er heel veel gemeenten die dit gewoon willen doen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten gaf in maart 2023 al aan dat 98 procent van de gemeenten de spreidingswet steunt. Er is dus een grote bereidheid om dit te regelen.’ 

Zijn er ook gemeenten die wel weerstand bieden?

‘Ja, die zijn er. De uitspraken van politici als Marjolein Faber helpen natuurlijk ook niet. Dat zie je in Hoevelaken bijvoorbeeld, de gemeente waar Faber vandaan komt. Daar is veel weerstand tegen de opvang van asielzoekers. 

‘Voordat Faber minister werd heeft ze zich daar op een lelijke manier tegen uitgesproken, met persoonlijke aanvallen tegen gemeenteraadsleden. Dat leidde weer tot bedreigingen aan het adres van lokale politici. Woorden van politici doen ertoe. Ik kan me voorstellen dat mensen zich zorgen maken over de komst van een asielzoekerscentrum, maar bedreigingen zijn nooit een antwoord.’

Waar hoopt u draagvlak te vinden om de spreidingswet te behouden? Bent u geen roepende in de woestijn?

‘Binnen de coalitie bestaan er grote verschillen tussen de partijen. NSC is bijvoorbeeld voor kwaliteit van bestuur, dan moet je de spreidingswet niet willen intrekken, denk ik. 

‘Maar ik heb ook mijn hoop gevestigd op partijen met veel lokale bestuurders, zoals de VVD. Zo staat Koen Schuiling, de burgemeester van Groningen, vooraan in de optocht om de spreidingswet uit te voeren. Er zijn behoorlijk wat burgemeesters en wethouders die hun nek hebben uitgestoken om deze wet er doorheen te krijgen. Zij hebben wel degelijk invloed op de Eerste Kamer, die eventuele intrekking van de spreidingswet moet goedkeuren. Er is dus nog genoeg draagvlak voor de spreidingswet.’

‘We verschillen misschien over veel van mening, maar over fatsoenlijke opvang zijn we het eens’

Het kabinet lijkt toch liever een streng migratiebeleid te willen. Wat denkt u vanuit de oppositie te kunnen bereiken?

‘Als ik dacht dit niet te kunnen, zou ik hier niet zitten. Ik heb vertrouwen in de oppositie, in onze rol. We zullen haarscherp oppositie blijven voeren. Bovendien hoor ik Faber zeggen dat we de mensen die hier zijn fatsoenlijk moeten opvangen, en terecht. We verschillen misschien over veel van mening, maar over fatsoenlijke opvang zijn we het eens. 

Wat houdt fatsoenlijke opvang volgens u nog meer in?

‘Mijn focus ligt dus vooral op fatsoenlijke opvang voor minderjarigen. Dat vind ik heel erg belangrijk. Maar als D66 pleiten we ook voor directe toegang tot de arbeidsmarkt. Het is voor asielzoekers zelf belangrijk om gelijk aan het werk te kunnen, maar ook zeker voor gemeenten die de opvang bieden. Mensen die aan het werk zijn, blijven meestal aan het werk en komen zo minder snel in de bijstand terecht. Bovendien hebben we mensen hard nodig op de arbeidsmarkt. Dat is ook de reden dat partijen als MKB-Nederland en werkgeversorganisatie VNO-NCW ons in dit voorstel steunen.’

‘Tot slot vind ik de beoogde afschaf van de Landelijke Vreemdelingen Voorziening echt heel zorgelijk.’ Asielzoekers die geen asiel krijgen in Nederland, worden met behulp van de LVV op weg geholpen, terug naar eigen land of toch in Nederland wanneer dit mogelijk blijkt. Maar dit wil het kabinet afschaffen. Vanaf begin volgend jaar zal de financiering vanuit het rijk worden afgebouwd.

‘Er zijn gemeenten die dit zelf willen oppakken, maar als financiering vanuit het rijk opeens wegvalt heeft dit natuurlijk gevolgen. De angst bestaat dat veel van deze mensen op straat belanden. Bovendien gaat er zo heel veel kennis en ervaring verloren. Ik hoop dat partijen die voor fatsoenlijk bestuur staan goed gaan kijken naar deze gevolgen.’