Open iftars zijn een goed moment om mensen samen te brengen die normaal weinig contact hebben. Net als de Vrijheidsmaaltijden voor buurtgenoten op 5 mei, passen de iftar-maaltijden bij de wens voor meer sociale cohesie in onze steden. 

‘We hebben hele mooie reacties gekregen’, zegt Gulsima Tanriverdioglu. De sociaal-cultureel werker doelt op de iftar die zij met de Amsterdamse stichting Burgerhart, waar ze als vrijwilliger bij betrokken is, vorige week organiseerde. Een iftar (avondeten in het Arabisch) is de maaltijd waarmee tijdens ramadan na zonsondergang het vasten wordt doorbroken. De gemeenschappelijke maaltijd sluit goed aan bij de doelstelling van de stichting, het bevorderen van de sociale cohesie in stadsdeel Amsterdam Nieuw-West.

‘Op onze iftar waren buurtgenoten, vrienden en kennissen van verschillende achtergronden’, vertelt Tanriverdioglu. ‘De bijeenkomst stond in het teken van de dertiende-eeuwse soefi-dichter Rumi en had een intercultureel karakter. Er waren sprekers uit verschillende geloofsgemeenschappen en er werden gedichten voorgedragen. Vervolgens gingen we naar beneden om aan tafels te eten. De sfeer was spiritueel maar ook heel gemoedelijk, alsof je uit eten ging met vrienden.’

Naast de dichtkunst van Rumi, stond het samenzijn in het teken van de verschillende tradities van het vasten. ‘Wij willen de verbinding aangaan met andere levensbeschouwelijke opvattingen die er zijn – ook over vasten. Want vasten gebeurt niet alleen binnen de islamitische wereld maar ook onder christenen en joden. Zo willen we laten zien dat wij meer overeenkomsten met elkaar hebben dan verschillen’, zegt Tanriverdioglu.

‘De ramadan is een islamitische maand van spiritualiteit en bezinning, aldus Tanriverdioglu. ‘Moslims gaan massaal in de Koran lezen, meer bidden en aalmoezen geven. Huizen worden versierd. Het verbreken van de vasten samen met buurtgenoten en familie past daarbij. Het is een heel feestelijk gebeuren maar de kern is geestelijk en spiritueel.’ ‘Het gaat om de verbinding met de Almachtige’, zegt ze. ‘Uiteindelijk vast je voor hem, en alle andere zaken die er bijkomen zoals saamhorigheid zijn eigenlijk neveneffecten.’

De iftars zijn een mooi moment om mensen die normaal weinig contact met elkaar hebben, samen te brengen, zegt islamoloog Fatiha Azzarhouni, verbonden aan de Leiden Islam Academie van de Universiteit Leiden. ‘De ramadan draait om bezinning. Het is een belangrijke zuil van de islam. Tijdens deze heilige maand eten en drinken moslim niet tussen zonsopgang en zonsondergang. Het is bedoeling dat je zo dichter bij God, Allah, komt en de alledaagse dingen op een laag pitje zet. De profeet vastte zelf ook tijdens de ramadan.’

De heiligste nacht in de ramadan is Lailat-ul-Qadr. Moslims geloven dat de engel Gabriël tijdens deze nacht het eerste vers van de Koran aan de profeet openbaarde. ‘Op deze heilige nacht die op de 26^e of 27^e zou vallen, tellen gebeden, andere vormen van aanbidding en goede daden meer dan die in duizend maanden. We weten niet precies wanneer deze speciale nacht valt, het kan ergens in de laatste tien dagen zijn’, zegt Azzarhouni.

‘Een iftar geeft extra saamhorigheid’

‘Tijdens de ramadan proberen veel moslims de Koran in zijn geheel te lezen. Ook wordt er meer gebeden. Zo is er iedere avond na het reguliere avondgebed, het tarawih in de moskee. Het tarawih-gebed is niet verplicht maar wordt aangeraden.’

Veel Turkse gezinnen eten sober tijdens de ramadan. Ze verbreken het vasten met een dadel, soep en ayran, een zoute yoghurtdrank, vertelt Tanriverdioglu. Maar als er familie of vrienden komen eten, dan draait het meer om het delen. ‘De Turkse cultuur is een deelcultuur. Bij zulke iftars worden meer gerechten geserveerd, zoals rijst, vis of kip en vlees.’

In Marokkaanse families wordt het vasten verbroken met een dadel en de traditionele harira-soep. ‘Wat daarbij wordt gegeten, kan verschillen. Op de tafels zie je wel vaak typisch Marokkaanse hapjes zoals msemmen, baghrir (een duizend-gaten-pannenkoek), mini-bastilla’s met kip en gekookte eieren’, zegt Azzarhouni.

In Turkije worden ook grootschalige iftars gehouden, vertelt Tanriverdioglu. ‘Bij moskeeën en op pleinen staan grote tenten waarin na zonsondergang gezamenlijk met de buurt wordt gegeten. Deze iftars worden vaak door de gemeente of bedrijven georganiseerd. Zodat ook dak- en thuislozen en andere mensen die het moeilijk hebben makkelijker aanschuiven. Ook zijn er her en der ramadanmarkten met kramen die na zonsondergang open zijn.’

‘Kinderen vasten vaak mee vanaf een jaar of elf, twaalf’, vertelt Azzarhouni. ‘Er zijn kinderen die graag eerder mee willen doen, soms vasten ze dan een halve dag mee. Vanaf een jaar of acht, negen jaar kunnen ze vaak al iets meer, en dan wordt er meestal gekozen voor overdag vasten. Want het is natuurlijk ook hartstikke leuk en stoer om mee te doen. Het is heel speciaal om zo laat aan te schuiven aan tafel en niet naar bed te hoeven. En het is ook iets waar ze trots op kunnen zijn. Van ‘Joh het is mij gelukt, ik heb de hele dag gevast’.’

Voor Tanriverdioglu zijn de publieke maaltijden een fijne manier om de ramadan door te brengen. Ze eet bijna geen avond alleen. Ook Azzarhouni bezocht eerdere jaren weleens een publieke iftar. ‘Het is leuk, meestal wordt zo’n bijeenkomst voorafgegaan door een lezing, je leert ook wat. Zo’n iftar geeft extra saamhorigheid.’

Maar er zijn ook nadelen aan verbonden. ‘Het probleem van een publieke iftar is dat je ‘s avonds meestal niet meer naar de moskee kunt voor het tarawih-gebed. En het uitnodigen van familie en vrienden betekent dat je ook het eten moet voorbereiden. Dat gaat af van de tijd van bezinning die je voor jezelf hebt’, zegt Azzarhouni.

Tegelijkertijd geldt het ontvangen van gasten tijdens de ramadan als een goede daad. Je krijgt er een beloning, hasanaat, voor. Punten die meetellen als aan het eind van je leven je goede en slechte daden gewogen worden. Het is een afweging wat je uit de ramadan wil halen. Ik merk dat ik er deze keer voor kies om mij terug te trekken’, zegt Azzarhouni.

De trend van iftars lijkt in ieder geval gezet. Grote kantoren op de Amsterdamse Zuidas en internationale bedrijven als Capgemini en Unilever organiseren iftars. Net als supermarktketens Jumbo en Albert Heijn en middelbare scholen in de grote steden. Net als de Vrijheidsmaaltijden voor buurtgenoten van het Comité 4 en 5 mei op Bevrijdingsdag, passen de iftar-maaltijden bij de behoefte aan meer sociale cohesie in onze steden.

‘Bedrijven linken dat aan diversiteit’, zegt Azzarhouni. ‘Eerder waren het vooral islamitische organisaties die een iftar organiseerden. Tegenwoordig zie je ook steeds meer ministeries die het voor hun medewerkers doen, of waar ruimte geboden wordt aan medewerkers om het te organiseren. Ik denk dat het in de toekomst wel meer gedaan gaat worden. Iftars zijn gezellig, het is een leuke manier van inclusief bezig zijn voor iedereen die daar aanwezig wil zijn.’