Door de coronacrisis zal de ramadan dit jaar anders worden beleefd. Vijf moslims vertellen. ‘De omstandigheden bieden kansen om terug te gaan naar de kern: het is geen traditie, geen folklore, maar een kans voor moslims om hun band met God te verbeteren.’

De ramadan begint weer. Van zonsopgang tot zonsondergang onthouden veel moslims zich tijdens deze periode van eten, drinken en geslachtsgemeenschap. Naast het vasten staat de heilige maand in de islamitische kalender ook in het teken van samenzijn: samen het vasten verbreken en bidden in de moskee. Maar door de coronacrisis vervalt de mogelijkheid om in groot gezelschap de rituelen te verrichten.

Voor veel moslims is dit een groot gemis. Toch zijn er voldoende mogelijkheden om, ondanks de quarantaine, het gevoel van samenzijn in stand te houden.

Islamitische gebedshuizen houden hun deuren gesloten voor grote groepen. Gezamenlijk bidden of lezingen bijwonen in de moskee is dit jaar niet aan de orde. Dit, om te voldoen aan de aangescherpte maatregelen en daarmee verdere verspreiding van COVID-19 te voorkomen. Maar social distancing hoeft niet in de weg te staan van een gezegende ramadan, vinden veel moslims. Zo ook Nourdeen Wildeman, die ‘Dawah tijdens Coronacrisis’ heeft opgericht. Dit initiatief livestreamt dagelijks lezingen van verschillende sprekers, die moslims thuis via Facebook kunnen volgen.

‘Een aanzienlijk deel van de islamitische gemeenschap gaat tijdens de ramadan naar de moskee voor het gebed, de preek of het bijwonen van lezingen’, vertelt Wildeman. ‘Dit doen ze met als doel om hun geloofsbeleving te versterken, hun kennis te vergroten en vanwege de broeder- of zusterschap. Maar nu de moskeeën gesloten zijn, valt dat weg.’

Na zijn bekering, meer dan tien jaar geleden, is Wildeman actief geworden in de dawah. Dit containerbegrip staat voor het in allerlei vormen overdragen van informatie over en uitnodigen tot de islam, zowel naar moslims als anders- of niet-gelovigen. ‘Ik ervaar het als een verplichting voor onze gemeenschap om een nieuwe weg aan te leggen als een andere weg wordt gesloten.’

Virtuele oplossingen

Dat moskeeën en andere gebedshuizen na sluiting vanwege corona zich zouden toeleggen op online-activiteiten lag in de lijn der verwachting, vertelt Wildeman. Een van de moskeeën die online nu flink aan de weg timmert is de vereniging PPME Al Ikhlash in Amsterdam. Naast een Indonesisch cultureel centrum beheert de vereniging een moskeegebouw in Badhoevedorp. Voorzitter Hansyah Iskandar Putera is naar eigen zeggen verantwoordelijk voor het samenbrengen van mensen. Net als Wildeman ziet ook hij kansen in virtuele oplossingen om juist in deze coronatijden het gevoel van samenzijn in stand te houden.

‘Er worden drie mensen aangewezen die gedurende de ramadan in onze moskee in Badhoevedorp verblijven. Ze zullen daar vasten, gebeden verrichten en hun vasten verbreken’, vertelt hij. Een uur voor zonsondergang, het verbreken van het vasten, start het drietal een online programma. Dit bestaat uit het reciteren van de Koran en een lezing. Vervolgens wordt het vasten verbroken, waarna zij het gezamenlijke avondgebed verrichten, uiteraard met anderhalve meter afstand van elkaar.

‘Ook dit wordt via social media live gestreamd’, gaat hij verder. ‘Zo zien de mensen thuis dat er toch nog in de moskee wordt gebeden en er een iftar wordt gehouden. Ondanks de quarantaine kunnen onze leden op die manier de sfeer van ramadan in de moskee nog een beetje proeven.’

‘Moslims beleven een hele speciale sfeer tijdens de ramadan’

Vegetarisch en virtueel

De iftar is een belangrijk moment waarop moslims tijdens de ramadan, vaak omringd met familie en vrienden, de eerste maaltijd nuttigen na het vasten. Dit gebeurt zodra de zon ondergaat. Behalve de iftar in moskeeën worden ook andere evenementen georganiseerd om het vasten gezamenlijk te verbreken.

Een voorbeeld daarvan is de jaarlijkse ‘Ivtar’. Met dit initiatief organiseren Indonesische jongeren sinds 2018 evenementen waarin gezamenlijk het vasten wordt verbroken op een klimaatvriendelijke wijze. Zo zijn moslims en niet-moslims welkom om onder het genot van vegetarisch eten elkaar te leren kennen en kennis op te doen over duurzaamheid, islam en de maatschappij.

‘De naam Ivtar is een woordspeling van het Arabische woord iftar, wat het verbreken van het vasten aanduidt’, zegt Dimple Sokartara (foto), oprichter van Ivtar. ‘De I staat voor Indonesisch, omdat we onze islamitische en Indonesisch-Nederlandse identiteit willen uitdragen. Sommige mensen beseffen onvoldoende dat er buiten Arabische landen ook moslims zijn – zoals bijvoorbeeld in Indonesië, het grootste moslimland ter wereld.’ Met Ivtar wil zij dan ook meer bewustzijn creëren over de grote diversiteit binnen de islam.

De V van Ivtar staat voor Vegetarisch, omdat de jongeren duurzame praktijken hanteren bij het organiseren van de evenementen. ‘Denk hierbij aan het gebruik van biologisch afbreekbare materialen om het eten op te dienen, en het besparen van watergebruik voor de reiniging voor het gebed.’

Maar deze keer staat de V van Ivtar ook voor virtueel, vertelt ze. In plaats van fysieke bijeenkomsten organiseert Ivtar dit jaar twee virtuele bijeenkomsten, waarbij mensen via videobellen worden uitgenodigd om samen het vasten te verbreken. Ook plaatst Ivtar kookvideo’s op Instagram onder de hashtag #whatsforivtar, en delen de initiatiefnemers tips om de ramadan thuis zo duurzaam mogelijk in te vullen.

Bidden op afstand

Hoewel je de ramadan ook op afstand samen kunt beleven, beseffen veel moslims dat het dit jaar toch heel anders is. Ze missen vooral Tarawieh-gebed, dat elke avond van de ramadan gezamenlijk in moskeeën wordt verricht. Dit gebed is een aanbeveling op de verplichte rituelen. Tijdens Tarawieh reciteert de imam – de voorganger in het gebed – de Koran in gedeeltes. Aan het eind van de ramadan heeft de imam met de Tarawieh-gebeden de gehele Koran aan de gemeenschap gereciteerd.

‘Moslims beleven een hele speciale sfeer tijdens de ramadan’, vertelt Ilyas el Yousfi. Hij is imam van de As-Sunnah moskee in Den Haag en lid van de religieuze commissie Samenwerkingsverband Islamitische Organisaties Regio Haaglanden (SIORH).

Het is aanbevolen binnen de islam om de meeste aanbiddingen samen te verrichten, zegt hij. ‘Dan is de motivatie vaak groter. Bij het Tarawieh-gebed staat de gezamenlijkheid dan ook centraal. Men bidt achter de imam, die de Koran heeft bestudeerd en gememoriseerd. Door het sluiten van de moskeeën moeten moslims dit gebed thuis verrichten, alleen of met hun gezin. Dat is lastig wanneer ze weinig kennis hebben van de Koran en de Arabische taal niet machtig zijn.’

Voor deze moslims is het volgens El Yousfi wel mogelijk om de Koran tijdens het gebed bij de hand te houden en van daaruit te reciteren, of de verzen die zij uit het hoofd kennen meerdere malen te reciteren. Als zij de Arabische taal niet machtig zijn, is het toegestaan om de fonetische transcriptie van de Koran hardop te lezen tijdens het gebed. Het is echter niet toegestaan om vanachter een scherm mee te doen met een gebed dat live wordt gestreamd.

‘Een voorwaarde die wordt gesteld voor de salat’ul djema’ah – het gezamenlijke gebed – is dat de gemeenschap fysiek achter de imam bidt en zich dus in dezelfde omgeving bevindt als de imam. Hiermee wordt nadruk gelegd op de verbondenheid met elkaar en met God. Wanneer dit niet het geval is, is het dus niet toegestaan om achter de imam te bidden.’

‘Dit is het juiste moment om terug te gaan naar de kern: het gezin thuis’

Beproeving

El Yousfi vertelt dat de ramadan dit jaar – meer dan anders – een beproeving is. Hij noemt als voorbeeld de bekeerlingen die het geloof niet van huis uit hebben meegekregen en thuis geen familie hebben om samen de ramadan te beleven. Zij zullen zich dit jaar meer eenzaam voelen, zegt hij.

Dit geldt bijvoorbeeld voor Senna Leezenberg, student fotografie en in november tot de islam bekeerd. Als kind was zij geïnspireerd door het soefisme, de mystieke stroming binnen de islam. Islam en soefisme geven vorm in haar verbintenis met God, zegt ze. De meeste mensen in haar sociale omgeving weten nu dat zij moslim is: ze kreeg veel positieve reacties, maar ook waren sommigen in shock. Door haar gezondheid is Leezenberg niet in staat om te vasten.

‘Juist omdat ik niet kan vasten voel ik mij in deze situatie een buitenbeentje in een groep buitenbeentjes’, vertelt ze. ‘Ik heb ook het gevoel dat ik nog niet zo goed weet wat ik wel of niet moet doen tijdens de ramadan. De meeste moslims om mij heen zijn een stuk ouder. Zij hebben thuis een gezin en kunnen met hun familieleden samen vasten. Ik kan dat niet.’

Hoewel ze niet kan meedoen aan het vasten, vindt ze de ramadan een bijzondere tijd. ‘Ik ben begonnen met Koranlessen. Tijdens de ramadan wil ik me daar verder in verdiepen. Er zijn genoeg dingen die je in deze maand kunt doen, als je niet in staat bent om te vasten of om naar de moskee te gaan.’

Terug naar de kern

Hansyah Iskandar Putera van PPME Al Ikhlash kan zich helemaal vinden in de woorden van Leezenberg. ‘Dit is het juiste moment om terug te gaan naar de kern: het gezin thuis’, zegt hij. ‘Het gezin is de hoeksteen van de samenleving. Dat is wat de islam ons leert. Besteed daarom meer tijd aan het gezin en zorg dat de kinderen zich thuis voelen.’

‘Deze quarantaine is misschien hét moment dat moslims moeten beseffen dat ramadan geen gewoonte is, maar een aanbidding’, vult imam El Yousfi aan. ‘Ramadan is de maand waarop de Koran is neergedaald.’ Moslims zouden dit meer moeten gaan beseffen, vindt hij. Tijdens de ramadan staan het bieden van hulp aan behoeftigen en het verbeteren van het gedrag tegenover medemensen centraal, benadrukt de imam.

‘De omstandigheden waarin moslims dit jaar de ramadan beleven, bieden kansen om terug te gaan naar de kern: het is geen traditie, het is geen folklore, maar een kans voor moslims om hun band met God te verbeteren. Ze moeten in de eerste plaats dichter bij God komen, de mensen komen op de tweede plaats.’

Nourdeen Wildeman wil moslims in deze onzekere coronatijden, waarin de ramadan heel anders zal zijn dan anders, een hart onder de riem steken: ‘Veel mensen zoeken bijna wanhopig naar goed nieuws. Ze hopen dat alles snel weer terug is bij het oude. Maar dit zal leiden tot een teleurstelling, en gaat ten koste van de voorbereiding op wat er werkelijk gaat komen. Mijn advies is: accepteer deze situatie volledig, en maak er het beste van.’