Volgens Sandew Hira en zijn dochter Pravini Baboeram is het koloniale denken in Nederland nog altijd aanwezig. ‘De strijd voor vrijheid is pas klaar wanneer onze mindset is gedekoloniseerd.’ 

In zijn onlangs verschenen boek Decolonizing the Mind legt schrijver en activist Sandew Hira uit dat de populaire theorieën over vrijheid vaak berusten op Europees gedachtegoed. Het werk van intellectuelen en vrijheidsstrijders buiten Europa krijgt volgens de Surinaams-Nederlandse auteur onvoldoende erkenning. Het gevolg is een eurocentrische kijk. Moeilijke vraagstukken omtrent racisme en discriminatie worden te eenzijdig belicht en de economische en culturele belangen van mensen van kleur zijn een bijzaak.

Muzikant en activist Pravini Baboeram is de dochter van Sandew Hira, een pseudoniem van Dew Baboeram. Net als haar vader is ze actief in de strijd tegen racisme. Gevormd en geïnspireerd door de politieke activiteiten van haar ouders raakt Baboeram steeds meer betrokken bij de dekoloniale beweging en het werk van haar vader.

Wat heeft u geïnspireerd om dit boek te schrijven? 

Hira: ‘In de jaren negentig, toen ik economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam studeerde, was ik al geïnteresseerd in activisme en socialisme. Tijdens mijn studententijd was ik onderdeel van een netwerk van linkse, socialistische en marxistische activisten. Kort na de val van de Sovjet Unie in 1989 stelden wij onszelf de vraag: hoe organiseren we nu een samenleving? Anders dan de activisten om mij heen, die de antwoorden op deze vraag binnen de Europese context zochten, ging ik samen met een aantal vrienden buiten de grenzen van Europa op zoek naar kennis en filosofieën.

‘De strijd tegen kolonisatie begon vijfhonderd jaar geleden toen Columbus de Amerika’s bezette’

We kijken hier in Nederland door een koloniale bril. De manier waarop wij nu over vrijheid denken, is altijd gebaseerd op Europese en westerse filosofieën, zoals het marxisme. Maar ik stel mezelf de vraag: zijn die ideeën eigenlijk wel universeel? Met een beweging die we ongeveer twaalf jaar geleden zijn gestart, een internationaal netwerk, willen wij door dit koloniale perspectief heen prikken en ruimte maken voor nieuwe en verhelderende inzichten. We hebben activisten en academici van kleur vanuit verschillende delen van de wereld samengebracht. Zoals de Puerto Ricaanse socioloog Ramón Grosfoguel, die voorzitter werd van het door ons opgerichte Decolonial International Network. We geven lezingen en cursussen op universiteiten en voeren publieke campagnes.

Aan wat voor campagnes moet ik dan denken?

Baboeram: ‘Ik ben als activist gevormd door het werk van mijn vader. Hij komt altijd met scherpe analyses en eyeopeners. Ik ben daardoor ook gaan nadenken over welke rol ik kan spelen in het proces van decolonizing the mind. Een voorbeeld is de ‘Holi is geen houseparty’-campagne, waarin we opkomen voor het cultureel erfgoed van Hindoes in Nederland. Het festival Holi, aan het begin van de lente, wordt door een groot deel van de Hindostaanse gemeenschap gevierd. Organisaties hebben het feest ‘cultureel gekaapt’ door er een zomerse houseparty van te maken. Tijdens dit housefeest is er geen aandacht voor de betekenis achter het Holi-festival. Het is uit de religieuze context gehaald. Om een vergelijking te maken, dit is als het kerstfeest tijdens de zomer vieren, zonder het verhaal van Jezus Christus te vertellen.

We hebben de campagne dekoloniaal ingestoken, vanuit zelfrespect. We spreken de organisatoren die op zo’n koloniale manier omgaan met hindoeïstisch cultureel erfgoed hierop aan en eisen rechtvaardigheid.’

Wat heeft de strijd tegen dekolonisatie tot nu toe opgeleverd?

 Baboeram: ‘De strijd tegen kolonisatie begon al vijfhonderd jaar geleden toen Columbus de Amerika’s bezette en leegroofde. Sindsdien hebben gekoloniseerde mensen zich, tot de dag van vandaag, op verschillende manieren verzet. Door gewapend verzet, door weigeren te assimileren en door zelf boeken en lesmateriaal te ontwikkelen. Onze generatie staat op de schouders van de generaties voor ons. Wij bouwen voort op hun strijd.

De beweging tegen Zwarte Piet begon al in de jaren tachtig. Maar de discussies waren nog niet mainstream en maakten nog geen deel uit van een landelijk debat. De arrestatie van Quinsy Gario en Jerry Afriye, vanwege hun kritiek op Zwarte Piet, was de vonk die het maatschappelijk debat in vuur en vlam zette. De protesten namen toe en uiteindelijk kon niemand in Nederland meer om de kritiek op Zwarte Piet heen. Maar de impact van deze activisten was niet mogelijk zonder het voorwerk dat mensen in de jaren tachtig hadden verricht.

Het debat over Zwarte Piet heeft gezorgd voor een maatschappelijk keerpunt. Nu is Zwarte Piet not done. Bovendien heeft het jarenlange werk van activisten een grotere beweging tegen institutioneel racisme op gang gebracht. Tot vijf jaar geleden was hier weinig aandacht voor. De antiracismebeweging en het gesprek over institutioneel racisme in de media zijn het resultaat van consistente strijd.’

Hira: ‘In het boek heb ik verschillende theorieën over racisme en de strijd daartegen samengebracht, afkomstig uit verschillende beschavingen en wereldreligies. Nu steeds meer mensen begrijpen dat er veel discriminatie is in de Nederlandse samenleving, is het belangrijk om onszelf de vraag te stellen: Waar strijden we voor? En daarnaast, en deze vraag is nog belangrijker: Waar komt racisme vandaan? Het komt voort uit superioriteitsdenken. Pas wanneer je dit realiseert, kun je racisme in Nederland effectief tegengaan. Wat dat betreft heeft de antizwartepietbeweging de oren en ogen van mensen geopend.

Een beschaving van superioriteit? Vertel…

Hira: ‘In mijn boek heb ik het niet alleen over mijn eigen visie, maar ook over die van andere auteurs zoals de Amerikaanse activisten Malcolm X en Marcus Garvey. Een liberale samenleving bestaat uit individuen. Verklaringen van racisme gaan over de vraag hoe die individuen zich tot elkaar verhouden. In dekoloniale theorie bekijken wij de theorie van racisme anders. Volgens ons komt racisme juist voort uit een beschaving, de negentiende-eeuwse westerse beschaving, die  raciale superioriteit koppelde aan ras en christelijke cultuur. Culturen en rassen die niet christelijk en westers waren, werden als achterlijk beschouwd.

Er zijn wel meer wetenschappers en onderzoekers die het westerse en christelijke superioriteitsdenken koppelen aan het ontstaan van racisme. Maar zij leggen niet de link met hoe het westen zich tijdens de geschiedenis heeft verhouden tot andere beschavingen. Dat laatste heeft mijn focus. Wij roepen op om ook naar de kolonisatie van de geest te kijken. Beschaving en mental slavery.’

 Mental slavery?

Hira: ‘We kijken nog te veel door de ogen van de kolonisator naar de werkelijkheid, en niet door de ogen van de gekoloniseerde. De dekolonisatiestrijd is daarom de strijd voor een vrijheid waarbij het koloniale perspectief niet meer de overhand heeft. Als je bijvoorbeeld meer wil weten over politiek dan is voor veel mensen het NOS-journaal een gebruikelijke bron van informatie. De meeste mensen gaan ervan uit dat de NOS de realiteit weergeeft. Ze hebben niet door dat er soms een misvormde realiteit wordt getoond.

‘Racisme komt voort uit superioriteitsdenken’

Om de geest te bevrijden, moet je proberen om je kijk op de wereld te veranderen. Vraag je af of het werkelijk zo vanzelfsprekend is wat je gelooft en probeer naar andere perspectieven te kijken. Dit geldt voor iedereen: witte mensen en mensen van kleur. Voor witte mensen geldt dat dit vooral een les in bescheidenheid is.’

U geeft in uw boek kritiek op het academische dekolonisatieproces. Maar in de academische wereld is toch veel aandacht voor dekolonisatie? 

Baboeram: ‘Veel universiteiten in Nederland claimen koloniaal onderwijs tegen te gaan. Maar dat gebeurt binnen een eurocentrisch kader en met kennisproductie die zij zelf als leidend zien. De kritiek van universiteiten hoort niet alleen op het eurocentrisme te zijn, maar ook op de eigen canon. Veel universiteiten gaan dit debat uit de weg. Ook wordt het tijd dat studenten leren verder te kijken dan de informatie die de mainstream media aan hen verstrekt. Laat studenten nadenken over de vraag of de oorlog om Oekraïne werkelijk om vrijheid gaat, of om een machtsstrijd die wordt uitgevoerd door de NAVO.  Dat is vrijheid van denken.’

Hira: ‘De universiteiten moeten eerst beginnen met boeken te verwerpen waarin koloniaal gedachtegoed wordt beschreven: de onzin dat slavernij geen misdaad tegen de menselijkheid is, of dat zwarte mensen geen vrijheid hebben gekend. De kern van onderwijs hoort geen ‘zelfwetenschap’ te zijn maar zelfkritiek. Leer theorieën te bekritiseren die vroeger vanzelfsprekend waren. Debatteren en jezelf verdiepen in verschillende standpunten is de meerwaarde van kennisproductie.’

Veel onderwijsinstellingen en gemeenten hebben een diversiteitscommissie. Kan zo’n commissie inclusiviteit en diversiteit waarborgen?

Baboeram: ‘Diversiteitsbeleid is iets anders dan dekolonisatie. Wat we bij veel organisaties zien is dat er diversiteitsinitiatieven zijn die worden bewerkstelligd binnen een koloniaal kader. Bijvoorbeeld, de politie neemt agenten aan die van kleur zijn, vervolgens worden zij ingezet om etnisch te profileren. Dat is problematisch. Een ander voorbeeld zijn mensen aan de top die van kleur zijn maar nog denkbeelden hebben die tegen de belangen van mensen van kleur ingaan. Kijk maar naar de Britse minister-president Rishi Sunak. Hij komt uit een partij die rechts en conservatief is. Met dekolonisatie pak je het gehele systeem aan, zodat niet alleen de diversiteit wordt verbeterd, maar ook de uitwerking van het systeem.’

Wat hoopt u dat er zal veranderen nu dit boek is uitgebracht? 

Hira: ‘Wat we nu doen is op scholen en universiteiten nieuwe boeken adviseren die gebaseerd zijn op dekoloniaal gedachtegoed. Dit gaat niet alleen om het herzien van racistische boeken, maar ook om het veranderen van de lesinhoud. Dat is de volgende stap. Duizenden mensen zijn hier al mee bezig en het is goed om met elkaar samen te werken.’