De VVD ligt onder vuur sinds de partij met de PVV regeert. Is de VVD nog wel liberaal? En verrechtst de partij niet enorm? Denk aan de omstreden motie van Bente Becker om de gegevens bij te houden over culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond.

Een groeiende groep VVD’ers maakt zich grote zorgen over de koers die de partij onder Dilan Yesilgöz is ingeslagen. Ze hebben zich onlangs georganiseerd in de pressiegroep De Nieuwe VVD, die wil dat de partij trouw blijft aan haar liberale uitgangspunten. Een van de oprichters is Jeroen Verwoort, wethouder in de Noord-Hollandse gemeente Velsen.

‘De VVD is nog steeds een liberale partij’, denkt Verwoort. ‘De partij wordt door de leden gemaakt. En er lopen gelukkig nog genoeg liberalen rond.’ Toch is hij ongerust, onder andere vanwege de omstreden motie-Becker. ‘De zorgwekkende samenwerking met de PVV zit veel VVD-leden niet lekker, evenals ongelukkig opgeschreven moties. Maar we zijn meer dan dat. Uiteindelijk maken wij, de VVD-leden, de partij.’

‘Je kunt niet rechters of de Eerste Kamer negeren. Dat is voor mij een rode lijn.’

Historicus Henk te Velde schreef ooit dat bij de VVD ruzies zelden gingen over ideeën, maar meestal over personen. Is er een gebrek aan inhoudelijk debat bij de VVD? Verwoort: ‘Het klopt dat discussies bij ons minder fel, minder rellerig zijn dan bij andere partijen. Tijdens het laatste congres begon tijdens een speech van een Kamerlid ineens iemand te fluiten. Dat is voor VVD-begrippen ongehoord. We zijn naar elkaar altijd heel aardig en gezellig. Onze congressen eindigen altijd met bitterballen en bier. We zijn geen vechtpartij. Toch moeten we die inhoudelijke discussie meer voeren. De VVD is met de PVV gaan samenwerken om een strenger migratiebeleid te kunnen voeren. De retoriek is nu, dat dit kabinet zorgt voor het strengste migratiebeleid ooit. Maar het blijft bij retoriek. Er zijn veel woeste, wilde ideeën, die totaal geen effect sorteren.’

Strenger migratiebeleid

Het Rotterdamse raadslid Erik Verweij, een andere drijvende kracht achter De Nieuwe VVD, is advocaat van beroep. ‘Ik maak mij grote zorgen over de opvattingen van de PVV, maar ernstiger is dat de partij de spelregels van de democratie in gevaar brengt. Er worden nu wetten voorgesteld die juridisch gezien discutabel zijn, die haaks staan op grondrechten. Rechters schieten deze wetten terecht af. Maar respecteert een kabinet met de PVV erin deze rechterlijke uitspraken wel? Toen de pers vicepremier Fleur Agema in oktober vroeg naar de kritiek van de Eerste Kamer op het ingaan van het staatsnoodrecht om het asielbeleid aan te scherpen, antwoordde ze: ‘Dan wil ik nog wel eens zien wie zo stoer is om het tegen te houden.’ Dit vind ik een alarmerende uitspraak. Ze neemt de andere instituties niet serieus. Kijk, je mag best pleiten voor een strenger asielbeleid. Maar werk wel binnen de regels. Je kunt niet rechters of de Eerste Kamer negeren. Dat is voor mij een rode lijn.’

Ben je nog wel liberaal, als je met de PVV samenwerkt? Verweij, zelf een tegenstander van samenwerking met die partij, denkt van wel. ‘Je kunt ook te goeder trouw voor samenwerking met de PVV zijn. Bijvoorbeeld door te denken dat je hierdoor een strenger migratiebeleid kunt voeren. Ik geloof echter dat dit een naïeve strategie is, omdat de PVV geen enkele verantwoordelijkheid neemt. Sowieso is samenwerking met populisten in een coalitie niet zonder risico, want je maakt de rechtsstaat kwetsbaar. Ministers die de regels willen negeren hebben de ruimte om schade aan te richten.’

Luis in de pels

‘Het is onze taak om de VVD bij de les te houden’, zegt Verwoort, die net als Verweij bij de VVD wil blijven. ‘We moeten niet weglopen, want dan verlies je de strijd.’ Verweij beaamt dit: ‘Ik geloof dat een partij een beetje rechts van het midden nodig is in Nederland. Als kritische leden nu weggaan, wordt de VVD een rechtse volkspartij, in plaats van een liberale partij. We moeten de luis in de pels zijn. Als wij vertrekken, zijn wij de VVD kwijt en zij ons. Nu kunnen we invloed uitoefenen.’

Zijn Verwoort en Verweij niet bang dat ze met hun kritiek op de VVD door linkse partijen voor het karretje worden gespannen? Andersom zijn immers tegenwoordig Eddy Terstall (PvdA) en oud-Kamerlid Zihni Özdil (GroenLinks) de lievelingen van rechts.

‘De VVD doet, ook nu, veel goede dingen.’

‘Veel mensen hebben mij de afgelopen tijd gevraagd wat ik van de motie van Bente Becker vind’, vertelt Verwoort. ‘Ik ken haar. Ik geloof dat ze met de beste intenties, dus niet met een racistisch motief, haar motie heeft geschreven. Maar ik ben het niet met deze motie eens. Toch vind ik het ook lastig, dat ik telkens weer gevraagd word naar wat er allemaal in Den Haag gebeurt. Ik ben een lokale politicus. In Den Haag zijn ze te veel bezig met vliegen afvangen, met symboolpolitiek, niet met het landsbelang.’

Verweij vult aan: ‘Veel mensen spraken mij aan op Beckers motie. Ze vonden deze racistisch en vonden dat ik als VVD-lid hiervan afstand moest nemen. Maar door mij zo aan te vallen zorgden ze er – onbedoeld – voor dat ik mij meer VVD’er ben gaan voelen. Ik ben het oneens met de foute keuzes die de VVD soms maakt en ook met de motie van Becker, maar ik laat mij niet door andere mensen dwingen iets te vinden. Ik maak mijn eigen keuzes. Wij van De Nieuwe VVD zijn niet per definitie tegen alles wat de VVD-fractie nu doet. De VVD doet, ook nu, veel goede dingen.’

Over rechts

VVD-watcher Pieter de Jonge ziet het toch een beetje anders. Hij schrijft voor verschillende media, waaronder de Vlaamse website Doorbraak en de rechtse opiniewebsite Wynia’s Week.

‘Onder Mark Rutte voer de VVD een vage koers’, vindt De Jonge. ‘Je wist niet welke kant hij op zou gaan. Met Dilan Yesilgöz aan het roer is het niet duidelijker geworden. Ze is misschien rechtser, maar veel VVD’ers die dankzij Rutte in de Kamer zijn gekomen, zitten er nog. Denk aan Sophie Hermans, in het verleden Ruttes persoonlijk assistent. Het zijn allemaal Haagse politici, nauwelijks mensen die via de lokale of provinciale politiek hun carrière hebben gemaakt.’

De Jonge vindt dat de critici van de De Nieuwe VVD boter op hun hoofd hebben. ‘Natuurlijk is de samenwerking met de PVV omstreden, maar dat was de samenwerking met PvdA in 2012 en met D66 in 2017 ook. Critici klagen nu dat ze te weinig invloed hebben op de koers van de partij. Maar je hoorde hen niet toen de invloed van de partijleden werd uitgehold, omdat ze het eens waren met de coalitie over links.’

Ook is De Jonge het niet eens met de vaak herhaalde analyse, dat de VVD in 2023 de Tweede Kamerverkiezingen verloor door de PVV niet langer uit te sluiten als coalitiepartner. ‘Nadat Yesilgöz aangaf eventueel met de PVV samen te zullen werken bleef de VVD het goed doen in de peilingen. Pas toen Yesilgöz hierover ging twijfelen besloten veel kiezers om toch PVV te gaan stemmen om de VVD naar rechts te dwingen, stelde Telegraaf-columnist Roderick Veelo terecht vast. De VVD-top wilde deze keer over rechts gaan, want de partij helde volgens veel VVD-kiezers al te zeer naar het midden. Als er na de verkiezingen van 2023 weer met D66 of PvdA een coalitie was aangegaan, zouden deze kiezers definitief afhaken. De rechtervleugel van de partij moest ook weer een keer haar zin krijgen.’